موضوع:
محرمات احرام/ نوزدهم/ تظلیل/استظلال در صورت اضطرار
گفتیم در طائفه سوم جهاتی مورد بررسی قرار
می گیرد.
1-دلالت این طائفه بر
حرمت استظلال از مطر
2-دلالت این طائفه بر
حرمت استظلال از برد
3-دلالت این طائفه بر اینکه
استظلال به معنای تستر من کل شیء می باشد.
4-دلالت این طائفه بر جواز
استظلال حرام فی ا لجمله چه استظلال به معنای تستر مطلق باشد یا
استظلال به معنای تستر از شمس باشد.
دلیل بر جواز:اولا: اتفاق
ثانیا: ادله لاحرج علی مسلک و ادله
لاضرر علی مسلک آخر و ادله رفع الاضطرار علی مسلک ثالث
ثالثا: روایات
منها:
عن أبي الحسن الرضا ( عليه السلام )
قال : سألته عن المحرم يظلل على نفسه، فقال : أمن علة ؟ فقلت :
يؤذيه حر الشمس وهو محرم، فقال : هي علة يظلل ويفدي[1] صحیحة
منها: محمد بن الحسن الطوسي بإسناده عن محمد بن الحسن
الصفار، عن علي بن محمد
قال : كتبت إليه : المحرم هل
يظلل على نفسه إذا آذته الشمس أو المطر أو كان مريضا أم لا ؟ فإن ظلل هل يجب عليه
الفداء أم لا ؟ فكتب : يظلل على نفسه ويهريق دما إن شاء الله[2]
. این روایت موید است زیرا اولا این روایت مکاتبه است و مضمره می باشد و
ثانیا علی بن محمد مورد اختلاف واقع شده است مرحوم مجلسی در
روضة المتقین فرموده است علی بن محمدی که صفار از او
روایت دارد کما فی هذا السند علی بن محمد قاسانی است اگر
این کلام تمام باشد که تمام است اگر چه در مورد علی بن محمد
قاسانی ثقة گفته شده است اما به نظر ما توثیق صحیحی
ندارد.
وبإسناده
عن العباس، عن عبدالله بن المغيرة
قال : قلت لأبي
الحسن الأول ( عليه السلام ) : اُظلل وأنا محرم ؟ قال : لا، قلت : اُفاظلل واكفر ؟ قال : لا، قلت
فإن مرضت ؟ قال : ظلل وكفر، ثم قال : أما علمت أن رسول الله ( صلى الله عليه وآله
وسلم ) قال : ما من حاج يضحى ملبيا حتى تغيب الشمس إلا غابت ذنوبه معها [3]
وعنه، عن ابن أبي عمير، عن حماد، عن الحلبي، وابن سنان، عن ابن مسكان،
عن الحلبي قال سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن المحرم
يركب في القبة ؟ فقال : ما يعجبني ذلك إلا أن يكون مريضا.[4]وعنه، عن النخعي، عن صفوان، عن عبد الرحمن بن الحجاج
قال
: سألت أبا الحسن ( عليه السلام ) عن الرجل المحرم، وكان
إذا أصابته الشمس شق عليه وصدع فيستتر منها، فقال : هو اعلم بنفسه، إذا علم أنه
لا يستطيع أن تصيبه الشمس فليستظل منها.[5]وبإسناده
عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن علي بن أحمد، عن موسى بن عمر، عن محمد بن منصور،
عنه
قال : سألته عن الظلال للمحرم، فقال : لا يظلل إلا
من علة أو مرض.[6]البته این حدیث موید است زیرا محمد بن منصور
و موسی بن عمر مورد تامل می باشند.
توهم:از حدیث 11 از باب 64 توهم شده که استظلال محرم مطلقا حرام است
چه اذیت بشود چه نشود نشود.
مُحَمَّدُ
بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ
بْنِ الْمُغِيرَةِ
قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع
عَنِ الظِّلَالِ لِلْمُحْرِمِ- فَقَالَ اضْحَ لِمَنْ أَحْرَمْتَ لَهُ- قُلْتُ
إِنِّي مَحْرُورٌ وَ إِنَّ الْحَرَّ يَشْتَدُّ عَلَيَّ فَقَالَ- أَ مَا عَلِمْتَ
أَنَّ الشَّمْسَ تَغْرُبُ بِذُنُوبِ الْمُحْرِمِينَ[7]
و فیه:اولا: کسی از فقهاء به مفاد این روایت عمل نکرده است چه
ملاک ضرر باشد یا حرج باشد یا اذیت باشد.
ثانیا: غفران ذنوب علت نیست بلکه حکمت
ترک استظلال می باشد لذا این روایت دلالت بر حرمت استظلال مطلقا
ندارد.
ثالثا: گرمی مزاج هم مراتبی دارد ممکن است مراد این سائل
مرتبه ای بوده است که به حد حرج و ضرر نرسیده بوده است.
رابعا: این روایت قضیة فی واقعة می باشد
زیرا حضرت می دانستند که این فرد نمی خواهد زیر بار
این حکم برود کما اینکه در ح3
[8]از باب 64 حضرت فرمودند که اگر مریض هستی استظلال کن و
کفاره بده و بعد فرمودند هر کسی که استظلال نکند گناهانش با غروب
خورشید بخشیده می شود این جمله اگر چه به شکل تعلیل
آمده است اما دلالت بر حرمت مطلق ندارد زیرا قبلش تصریح به جواز شده
است.
در اینگونه موارد بعد از حکم به جواز برای اینکه
فرد زود از عمل کردن به حکم شانه خالی نکند اشاره ای به فلسفه حکم هم
می کنند تا مشوق این افراد باشد.
5-موارد جواز تحت چه عنوانی می باشد یظهر من
کثیر من الفقهاء مثل المحقق فی الشرایع و سیدنا الاستاذ
فی التحریر م39
[9]که
مناط جواز، اضطرا می باشد و یظهر من جماعة منهم الحدائق که موضوع حکم،
ضرر می باشد حیث قال:
فالظاهر حمله على ما لم يبلغ المشقة والضرر بحيث يمكن تحمله[10] و یظهر من جماعة کثیرة باینکه موضوع جواز، حرج
می باشد.
کما اینکه این عنوان در احادیث هم مختلف ذکر شده
است.
در بعضی ضرر آمده است.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ
بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ:
قُلْتُ
لِلرِّضَا ع الْمُحْرِمُ يُظَلِّلُ عَلَى مَحْمِلِهِ- وَ يَفْدِي إِذَا كَانَتِ
الشَّمْسُ وَ الْمَطَرُ يُضِرَّانِ بِهِ قَالَ نَعَمْ- قُلْتُ كَمِ الْفِدَاءُ
قَالَ شَاةٌ. [11]صحیحة
در این حدیث در کلام سائل ضرر ذکر شده است.
در بعضی از احادیث این طائفه ادانای از حاجت
استفاده می شود.
منها: وعنه أنه سأله عن
المحرم يستظل من المطر بنطع أو غيره حذرا على ثيابه وما في محمله أن يبتل، فهل
يجوز ذلك ؟ الجواب : إذا فعل ذلك في المحمل في طريقه فعليه دم [12]
در بعضی دیگر عنوان اذیت موضوع قرار گرفته است.
منها: محمد
بن الحسن الطوسي بإسناده عن محمد بن الحسن الصفار، عن علي بن محمد
قال : كتبت إليه : المحرم هل يظلل على نفسه إذا آذته الشمس أو
المطر أو كان مريضا أم لا ؟ فإن ظلل هل يجب عليه الفداء أم لا ؟ فكتب : يظلل على
نفسه ويهريق دما إن شاء الله[13]
.منها: عن
علي بن أبي حمزة، عن أبي بصير
قال : سألته عن المرأة
يضرب عليها الظلال وهي محرمة ؟ قال : نعم، قلت : فالرجل يضرب عليه الظلال وهو
محرم ؟ قال : نعم، إذا كانت به شقيقة، ويتصدق بمد لكل يوم[14]
.در بعضی از روایات تعبیر به یشکو راسه شده
است.
وعن
عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن عثمان بن عيسى الكلابي
قال : قلت لأبي الحسن الأول ( عليه السلام )، إن علي بن شهاب يشكو رأسه
والبرد شديد ويريد أن يحرم، فقال : إن كان كما زعم فليظلل، وأما أنت فاضح لمن
أحرمت له.[15]در بعضی دیگر عبارت «علم أنه لا يستطيع»
که شایداخص احادیث باشد شاید آنها که اضطرار را
ملاک گرفت اند به این حدیث تمسک کرده اند.
وعنه، عن النخعي، عن صفوان، عن عبد الرحمن بن الحجاج
قال
: سألت أبا الحسن ( عليه السلام ) عن الرجل المحرم، وكان
إذا أصابته الشمس شق عليه وصدع فيستتر منها، فقال : هو اعلم بنفسه، إذا علم أنه
لا يستطيع أن تصيبه الشمس فليستظل منها. [16]