موضوع: میته بودن صید
مطلب دوم از تروک احرام: ما افاده سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله: «فلو ذبحه كان ميتة على المشهور و هو أحوط»
این فرع فروض متعددی دارد مثل اینکه ذابح محرم باشد یا غیر محرم، محرم در خارج حرم صید را ذبح کرده باشد یا داخل حرم، حرمت بر حرمین یا حرمت بر غیر محرمین، ولی فعلا فرض بحث جائی است که محرم در خارج از حرم صیدی را ذبح کرده است آیا این صید مذبوح میته است که بر این خود محرم و بر همه انسانها حرام باشد و بلکه تمام احکام میته بر آن بار می شود مثل اینکه بیع آن حرام است و نمی شود با پوست آن نماز خواند یا اینکه احکام میته بر این مذبوح بار نمی شود.
این فرع نزد خاصه مورد اختلاف است و اقوال متعددی در آن وجود دارد
قول اول:
این مذبوح میته است و بر محرمین و محلین حرام است کما عن الاکثر بل عن المشهور کما یظهر من عبارة سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه و صاحب الجواهر و غیرهما.
قول دوم:
مذبوح بر خود ذابح محرم و بقیه محرمین حرام است اما بر محلین حلال است کما حکی عن المفید و الصدوق و الشیخ و ابن جنید و المدارک و جماعة اخری
قول سوم:
اگر این صید ذبح شده است(یعنی تذکیه آن به صیدش بوده است) میته می باشد و بر همه حرام می باشد اما اگر تذکیه شده است بر محرم حرام است اما بر محلین حلال است کما حکی عن المفید و یظهر من النراقی فی المستند و جماعة.
قول چهارم: سیاتی
کما اینکه عند العامه نیز این فرع اختلافی است.
قول اول:
مشهور فقهاء اهل سنت مانند حنبلی ها و شافعی ها و مالکی ها-علی بعض اقوالهم- و حنفی ها می گوید این حیوان میته است.
قول دوم:
بر همه حلال است حتی محرمین
قول سوم:
بر محرم حرام است اما بر محل حلال است.
راجع المغنی ج 3 ص 146 م 2349
نتیجه اینکه این مساله عند العامة و الخاصة اختلافی است کما اینکه روایات هم در این مساله با هم اختلاف دارند بعضی از روایات دلالت بر این دارند که این حیوان مطلقا میته است و برخی دیگر فقط دلالت بر حرمت محرمین را دارند و بعضی دیگر دلالت دارند بر اینکه حلال است.
طائفه اولی: روایاتی که دلالت می کنند این حیوان مطلقا میته است:
وسائل الشيعة، ج12، ص: 432 باب 10 ح 5 «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ إِسْحَاقَ عَنْ جَعْفَرٍ ع أَنَّ عَلِيّاً ع كَانَ يَقُولُ إِذَا ذَبَحَ الْمُحْرِمُ الصَّيْدَ فِي غَيْرِ الْحَرَمِ فَهُوَ مَيْتَةٌ لَا يَأْكُلُهُ مُحِلٌّ وَ لَا مُحْرِمٌ وَ إِذَا ذَبَحَ الْمُحِلُّ الصَّيْدَ فِي جَوْفِ الْحَرَمِ- فَهُوَ مَيْتَةٌ لَا يَأْكُلُهُ مُحِلٌّ وَ لَا مُحْرِم»
این روایت اوضح از بقیه روایات می باشد و سندا هم صحیح می باشد اگر چه به قرینه خشاب مراد از اسحاق، اسحاق بن عمار می باشد و وی فطحی است اما وی توثیق شده است.
در این روایت فرض هم در جائی است که در خارج ذبح شده است نه تذکیه و ذبح هم در خارج حرم انجام شده است.
المصدر ص 431ح 3 «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِي أَحْمَدَ يَعْنِي ابْنَ أَبِي عُمَيْرٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ الْمُحْرِمُ يُصِيبُ الصَّيْدَ فَيَفْدِيهِ أَ يَطْعَمُهُ أَوْ يَطْرَحُهُ قَالَ إِذاً يَكُونَ عَلَيْهِ فِدَاءٌ آخَرُ قُلْتُ فَمَا يَصْنَعُ بِهِ قَالَ يَدْفِنُه»
این روایت نیز اگر چه دلالة مشکلی ندارد اما سندا بخاطر اینکه مرسله ابن ابی عمیر می باشد موید حدیث قبلی می باشد.
المصدر ص: 432 ح 4«وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ إِذَا ذَبَحَ الْمُحْرِمُ الصَّيْدَ لَمْ يَأْكُلْهُ الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ هُوَ كَالْمَيْتَةِ وَ إِذَا ذُبِحَ الصَّيْدُ فِي الْحَرَمِ- فَهُوَ مَيْتَةٌ حَلَالٌ ذَبَحَهُ أَوْ حَرَام»
این روایت هم از حیث دلالت مشکی ندارد اما سندا اشکال دارد زیرا اگر مراد از وهب، وهب بن وهب باشد فهو اکذب البریه است و اگر غیرش می باشد مردد بین ثقه و غیر ثقه است لذا روایت معتبر نمی باشد.
المصدر ج13، ص: 74 باب 34 ح 3«وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْمُكَارِي عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يُحْرِمُ أَحَدٌ وَ مَعَهُ شَيْءٌ مِنَ الصَّيْدِ حَتَّى يُخْرِجَهُ مِنْ مِلْكِه»
در این روایت اگر جمله«حتی یخرجه من ملکه» به معنای وجوب خروج از ملک باشد این روایت دلالت بر مدعی ندارد زیرا وجوب خروج از ملک در زمانی است که اصل ملکیت محقق باشد و میته بودن با ملکیت سازگاری ندارد تا بعد وجوب اخراج عن الملک معنا پیدا کند اما اگر مراد این باشد که از ملکش خارج شده است دلالت بر مدعی دارد زیرا علت خروج از ملک میته بودن آن می باشد.
البته این روایت از حیث سند بخاطر ابو سعید مکاری ضعیف می باشد.
طائفه دوم: روایاتی که مفادشان این است که فقط نسبت به محرمین میته است که اغلب این روایات صحیح السند می باشند.
المصدر ج12، ص: 420 باب 3 ح 1«مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَصَابَ مِنْ صَيْدٍ أَصَابَهُ مُحْرِمٌ وَ هُوَ حَلَالٌ قَالَ فَلْيَأْكُلْ مِنْهُ الْحَلَالُ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ شَيْءٌ إِنَّمَا الْفِدَاءُ عَلَى الْمُحْرِم»
این روایت باطلاقها فرض ما نحن فیه را شامل می شود.
المصدر ح 2«...وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع... وَ إِذَا أَصَابَ فِي الْحِلِّ فَإِنَّ الْحَلَالَ يَأْكُلُهُ وَ عَلَيْهِ هُوَ الْفِدَاء»
المصدر ص 421 ح 3«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبَّاسٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَصَابَ صَيْداً وَ هُوَ مُحْرِمٌ آكُلُ مِنْهُ وَ أَنَا حَلَالٌ قَالَ أَنَا كُنْتُ فَاعِلًا قُلْتُ لَهُ فَرَجُلٌ أَصَابَ مَالًا حَرَاماً فَقَالَ لَيْسَ هَذَا مِثْلَ هَذَا يَرْحَمُكَ اللَّهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَيْه»
المصدر ح 4«عَنْهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ أَصَابَ صَيْداً أَ يَأْكُلُ مِنْهُ الْمُحِلُّ فَقَالَ لَيْسَ عَلَى الْمُحِلِّ شَيْءٌ إِنَّمَا الْفِدَاءُ عَلَى الْمُحْرِم»
طائفه سوم: روایاتی که مفادشان این است برای فرد مضطر حلال می باشد.
روایات باب 43 که حدود ده روایت صحیحه می باشد دلالت دارند اگر شخصی مضطر شد به اکل میته و نزد او یک میته است و یک صید، در اغلب این روایات حضرت می فرمایند از صید استفاده کند بخاطر اینکه بر محرم حرام است اما بر محل حلال است کما اینکه در بعضی از روایات حضرت فرموده است این صید مال خودش می باشد این نشان می دهد که میته نیست و الا ملک نخواهد بود.
وسائل الشيعة، ج13، ص: 85باب 43 ح 1«ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يُضْطَرُّ فَيَجِدُ الْمَيْتَةَ وَ الصَّيْدَ أَيَّهُمَا يَأْكُلُ قَالَ يَأْكُلُ مِنَ الصَّيْدِ أَ مَا يُحِبُّ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ مَالِهِ قُلْتُ بَلَى قَالَ إِنَّمَا عَلَيْهِ الْفِدَاءُ فَلْيَأْكُلْ وَ لْيَفْدِهِ»
المصدر ح 2« وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُضْطَرِّ إِلَى الْمَيْتَةِ وَ هُوَ يَجِدُ الصَّيْدَ قَالَ يَأْكُلُ الصَّيْدَ قُلْتُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَحَلَّ لَهُ الْمَيْتَةَ إِذَا اضْطُرَّ إِلَيْهَا وَ لَمْ يُحِلَّ لَهُ الصَّيْدَ قَالَ تَأْكُلُ مِنْ مَالِكَ أَحَبُّ إِلَيْكَ أَوْ مَيْتَةٍ قُلْتُ مِنْ مَالِي قَالَ هُوَ مَالُكَ لِأَنَّ عَلَيْكَ فِدَاءَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدِي مَالٌ قَالَ تَقْضِيهِ إِذَا رَجَعْتَ إِلَى مَالِك»
المصدر ح 3« وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شِهَابٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ وَ زُرَارَةَ جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ اضْطُرَّ إِلَى مَيْتَةٍ وَ صَيْدٍ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَالَ يَأْكُلُ الصَّيْدَ وَ يَفْدِي»
ح 4 ارتباطی به ما نحن فیه ندارد زیرا در هیچ یک از روایات این طائفه کلمه ذبح در آنها نیامده است اما در این حدیث کلمه ذبح آمده است.
المصدر ص: 86 ح 5 «وَ فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنِ الْعَمْرَكِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ إِذَا اضْطُرَّ إِلَى أَكْلِ صَيْدٍ وَ مَيْتَةٍ وَ قُلْتُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ الصَّيْدَ وَ أَحَلَّ الْمَيْتَةَ قَالَ يَأْكُلُ وَ يَفْدِيهِ فَإِنَّمَا يَأْكُلُ مَالَه»
المصدر ح 6« وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ اضْطُرَّ وَ هُوَ مُحْرِمٌ إِلَى صَيْدٍ وَ مَيْتَةٍ مِنْ أَيِّهِمَا يَأْكُلُ قَالَ يَأْكُلُ مِنَ الصَّيْدِ قُلْتُ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ حَرَّمَهُ عَلَيْهِ وَ أَحَلَّ لَهُ الْمَيْتَةَ قَالَ يَأْكُلُ وَ يَفْدِي فَإِنَّمَا يَأْكُلُ مِنْ مَالِه»
المصدر ح 7 «عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مُحْرِمٌ اضْطُرَّ إِلَى صَيْدٍ وَ إِلَى مَيْتَةٍ مِنْ أَيِّهِمَا يَأْكُلُ قَالَ يَأْكُلُ مِنَ الصَّيْدِ قُلْتُ أَ لَيْسَ قَدْ أَحَلَّ اللَّهُ الْمَيْتَةَ لِمَنِ اضْطُرَّ إِلَيْهَا قَالَ بَلَى وَ لَكِنْ يَفْدِي أَ لَا تَرَى أَنَّهُ إِنَّمَا يَأْكُلُ مِنْ مَالِهِ فَيَأْكُلُ الصَّيْدَ وَ عَلَيْهِ فِدَاؤُه»
المصدر ص: 87 ح 9«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ اضْطُرَّ إِلَى أَكْلِ الصَّيْدِ وَ الْمَيْتَةِ قَالَ أَيُّهُمَا أَحَبُّ إِلَيْكَ أَنْ تَأْكُلَ قُلْتُ الْمَيْتَةُ لِأَنَّ الصَّيْدَ مُحَرَّمٌ عَلَى الْمُحْرِمِ فَقَالَ أَيُّهُمَا أَحَبُّ إِلَيْكَ أَنْ تَأْكُلَ مِنْ مَالِكَ أَوِ الْمَيْتَةِ قُلْتُ آكُلَ مِنْ مَالِي قَالَ فَكُلِ الصَّيْدَ وَ افْدِه»
فقهاء رضوان الله تعالی علیهم برای حل تعارض بین روایات چهار طریق بیان کرده اند سیاتی انشاء الله.