درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

91/11/24

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: حرمت صید
 « الأول- صيد البر اصطيادا»
 دلیل سوم بر حرمت صید: روایات
 اما روایات حرمت اصطیاد
 وسائل الشيعة، ج‏12، ص: 415 باب 1 ح 1«مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَسْتَحِلَّنَّ شَيْئاً مِنَ الصَّيْدِ وَ أَنْتَ حَرَامٌ وَ لَا وَ أَنْتَ حَلَالٌ فِي الْحَرَمِ- وَ لَا تَدُلَّنَّ عَلَيْهِ مُحِلًّا وَ لَا مُحْرِماً فَيَصْطَادَهُ- وَ لَا تُشِرْ إِلَيْهِ فَيَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِكَ فَإِنَّ فِيهِ فِدَاءً لِمَنْ تَعَمَّدَه‏»
 جمله«لاتستحلن» دلالت بر حرمت اخذ و بیع و اکل و...الا ما خرج دارد کما اینکه جمله« وَ لَا تُشِرْ إِلَيْهِ فَيَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِكَ» دلالت دارد که حرمت دلالت بخاطر این است که این حیوان خورده شود و واضح است که اظهر مصادیقی که موجب خوردن مصید می شود اخذ صید می باشد.
 المصدر ح 5 ص: 416 «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَ اجْتَنِبْ فِي إِحْرَامِكَ صَيْدَ الْبَرِّ كُلَّهُ وَ لَا تَأْكُلْ مِمَّا صَادَهُ غَيْرُكَ وَ لَا تُشِرْ إِلَيْهِ فَيَصِيدَه‏»
 دلالت این حدیث بر مدعی اوضح از حدیث 1 می باشد زیرا جمله«صید البر کله» بنصوصیته دلالت بر مدعی دارد اما روایت قبل بعمومه دلالت بر مدعی دارد و ثانیا صید در این روایت به معنای اخذ می باشد.
 اما این روایت موید است زیرا نسبت به محمد بن عمربن یزید توثیقی وارد نشده است.
 المصدر ص 417 ح 7«وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ إِذَا فَرَضَ عَلَى نَفْسِهِ الْحَجَّ ثُمَّ أَتَمَّ بِالتَّلْبِيَةِ فَقَدْ حَرُمَ عَلَيْهِ الصَّيْدُ وَ غَيْرُهُ وَ وَجَبَ عَلَيْهِ فِي فِعْلِهِ مَا يَجِبُ عَلَى الْمُحْرِم‏» صحیحة
 در این روایت هم صید به معنای اخذ کردن می باشد.
 «او اکلا»
 دلیل بر حرمت اکل صید جملة من الروایات
 المصدر ص 419 باب 2 ح 1« مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ لُحُومِ الْوَحْشِ تُهْدَى لِلرَّجُلِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ لَمْ يَعْلَمْ بِصَيْدِهِ وَ لَمْ يَأْمُرْ بِهِ‏أَ يَأْكُلُهُ قَالَ لَا» صحیحة
 جمله« لَمْ يَعْلَمْ بِصَيْدِهِ» در این روایت مجمل است ممکن است مراد این باشد که نمی دانسته است که این صید است یا نه لکن به قرینه جمله« وَ لَمْ يَأْمُرْ بِهِ» مراد این است که یعنی من اصلا دخالتی در گرفتن نداشتم دلالت هم نکردم آیا می توانم از آن بخورم حضرت فرمودند نه.
 المصدر ص: 419 ح 2 «وَ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي سَمَّالٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَأْكُلْ شَيْئاً مِنَ الصَّيْدِ (وَ أَنْتَ مُحْرِمٌ)- وَ إِنْ صَادَهُ حَلَالٌ‏» معتبرة
 صید در این روایت به معنای مصید است زیرا حیوان قابل خوردن است ولی اخذ قابل خودن نیست.
 المصدر ح 3«وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَأْكُلْ مِنَ الصَّيْدِ وَ أَنْتَ حَرَامٌ وَ إِنْ كَانَ أَصَابَهُ مُحِلٌّ الْحَدِيثَ‏» معتبرة
 المصدر ح 4« وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ لُحُومِ الْوَحْشِ تُهْدَى إِلَى الرَّجُلِ وَ لَمْ يَعْلَمْ بِصَيْدِهَا وَ لَمْ يَأْمُرْ بِهِ أَ يَأْكُلُهُ قَالَ لَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ أَ يَأْكُلُ قَدِيدَ الْوَحْشِ مُحْرِمٌ قَالَ لا» معتبرة
 البته روایات بیشتری در این زمینه وجود دارد.
 «و إشارة و دلالة»
 اشاره کردن و دلالت کردن به صید بر محرم حرام است.
 دلیل:
 المصدر ص 415 باب 1ح 1«... وَ لَا تَدُلَّنَّ عَلَيْهِ مُحِلًّا وَ لَا مُحْرِماً فَيَصْطَادَهُ- وَ لَا تُشِرْ إِلَيْهِ فَيَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِكَ فَإِنَّ فِيهِ فِدَاءً لِمَنْ تَعَمَّدَه»
 المصدر ص 416 ح 5«...وَ لَا تُشِرْ إِلَيْهِ فَيَصِيدَه»
 اشکال: توهم شده است که حدیث هشتم در باب 1 با چهار حدیث ذکر شده معارضه دارد و با تساقط رجوع می شود به اصل اولیه که خلق لکم ما فی الارض جمیعا.
 المصدر ص 417 ح 8«بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ شَجَرَةَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمُحْرِمِ يَشْهَدُ عَلَى نِكَاحِ مُحِلَّيْنِ قَالَ لَا يَشْهَدُ ثُمَّ قَالَ يَجُوزُ لِلْمُحْرِمِ أَنْ يُشِيرَ بِصَيْدٍ عَلَى مُحِل‏»
 و فیه:
 این روایت ضعیف است لارساله لذا توان معارضه با روایات صحیحه را ندارند لذا مرحوم صدوق و شیخ این روایت را توجیه کرده اند که این استفهام انکاری است کما اشار الیه الحر فی الوسائل.
 « وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا أَقُولُ ذَكَرَ الشَّيْخُ وَ الصَّدُوقُ أَنَّ هَذَا إِنْكَارٌ وَ تَنْبِيهٌ عَلَى أَنَّهُ لَا يَجُوز»
 «و إغلاقا»
 دلیل بر حرمت اغلاق
 اولا: اغلاق معاونت بر اثم است و معاونت بر اثم حرام است.
 و ثانیا: روایات حرمت دلات و اشاره به اولیت قطعیه دلالت بر حرمت اغلاق دارند زیرا معاونت بودن اغلاق اقوای از دلالت و اشاره است زیرا در اشاره ممکن است فرد مقابل به این اشاره و دلالت ترتیب اثر ندهد.
 اضف الی ذلک جملاتی در احادیث متقدمه وجود دارد که شامل اغلاق نیز می شود مثل اینکه حضرت می فرمایند:
 المصدر ص 415 باب 1ح 1«...وَ لَا تُشِرْ إِلَيْهِ فَيَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِكَ...»
  «من اجلک» در حکم تعلیل است یعنی هر کاری که موجب اذیت آن حیوان باشد حرام است.
 و ثالثا: صحیحه سلیمان بن خالد
 المصدر ج‏13، ص: 42 باب 16 ح 2«عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ وَ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالا قُلْنَا لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَغْلَقَ بَابَهُ عَلَى طَائِرٍ فَقَالَ إِنْ كَانَ أَغْلَقَ الْبَابَ بَعْدَ مَا أَحْرَمَ فَعَلَيْهِ شَاةٌ وَ إِنْ كَانَ أَغْلَقَ الْبَابَ قَبْلَ أَنْ يُحْرِمَ فَعَلَيْهِ ثَمَنُهُ‏»
 از اینکه حضرت حضرت در اغلاق حکم به کفاره کرده است اگر قائل باشیم که بین کفاره و حرمت تلازم است این روایت اگر چه بالمطابقة دلالت بر کفاره دارد اما بالملازمه دلالت بر حرمت دارد.
 «و ذبحا»
 دلیل بر حرمت صید
 اولا: عدم الخلاف
 ثانیا: جملة من الروایات من الباب 81 التروک
 المصدر ص: 545 باب 81 ح 2« وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ ثُمَّ اتَّقِ قَتْلَ الدَّوَابِّ كُلِّهَا إِلَّا الْأَفْعَى وَ الْعَقْرَبَ وَ الْفَأْرَةَ فَأَمَّا الْفَأْرَةُ فَإِنَّهَا تُوهِي السِّقَاءَ وَ تُضْرِمُ عَلَى أَهْلِ الْبَيْتِ- وَ أَمَّا الْعَقْرَبُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- مَدَّ يَدَهُ إِلَى الْحَجَرِ فَلَسَعَتْهُ- فَقَالَ لَعَنَكِ اللَّهُ لَا بَرّاً تَدَعِينَهُ وَ لَا فَاجِراً وَ الْحَيَّةُ إِنْ أَرَادَتْكَ فَاقْتُلْهَا وَ إِنْ لَمْ تُرِدْكَ فَلَا تُرِدْهَا وَ الْأَسْوَدُ الْغَدِرُ فَاقْتُلْهُ عَلَى كُلِّ حَالٍ وَ ارْمِ الْغُرَابَ وَ الْحِدَأَةَ رَمْياً عَلَى ظَهْرِ بَعِيرِك‏»
 دلالت واضح است چرا که قتل اعم از ذبح می باشد.
 روایات زیاد دیگری نیز در این فرع وجود دارد.
 «و فرخا و بيضة»
 سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه می فرمایند این هم حرام است این را به ادله متقدمه نمی توان ثابت کرد چرا که امثال« لَا تَسْتَحِلَّنَّ شَيْئاً مِنَ الصَّيْدِ»تخم پرنده را شامل نمی شود لذا در بحث تلف جنین انسان فقهاء فرموده اند که کفاره دارد اما دیه ندارد زیرا تا روح دمیده نشود حکم انسان را ندارد.
 دلیل بر حرمت در این موارد
 اولا: اتفاق
 ثانیا: روایاتی که در فرخ و بیضه فرموده اند کفاره وجود دارد و از باب تلازم بین کفاره و حرمت می گوییم گرفتن فرخ و شکستن بیض هم حرام است.
 التبه ما قبلا این تلازم را قبول نکردیم زیرا به مواردی برخورد کردیم که کفاره است اما حرمت نیست مانند ضمان در موردی که شخص خواب است که ضمان است اما حرمت نیست علی ای حال اگر به این روایات هم اشکال شود اتفاق حرمت را اثبات می کند.
 نکتة: سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه امساک صید را ذکر نکرده است درحالیکه روایات زیادی دلالت بر حرمت آن دارند و فقهاء نیز امساک را ذکر کرده اند.