درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

90/12/20

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: عرفی بودن محاذات
 مطلب دوم:
 در این مطلب به چند جهت اشاره می شود:
 1- صدق محاذات عرفی است یا علمی و عقلی است؟
 تقدم الکلام به اینکه مراد از محاذات این است که شخص حاج در صورتی که به طرف مکه در حال حرکت باشد و مکه امام او باشد این شخص اگر میقات یمین یا یسار او باشد محاذی با میقات قرار خواهد گرفت. حال آیا این ملاک عرفی است یا عقلی؟
 سیدنا الاستاذ می فرمایند محاذات عرفی است نه عقلی و علمی یعنی همینکه عرفا در یمین و یسار میقات قرار گیرد کافی است ولو اینکه علمیاً خلف میقات محسوب شود و اگر خط مستقیمی گشیده شود به نقطه قبل از میقات برخورد خواهد کرد ولی اگر عرفا این نقطه یمین و یسار میقات بحساب آید کافی است و محاذات محسوب می شود.
 اینکه عرف ملاک است به این دلیل است که هر مفهومی که موضوع برای حکم قرار گرفته است اگر حقیقت شرعیه در آن وجود نداشته باشد باید به عرف عام مراجعه می شود و یمین و یسار از واضحات عرفیه می باشد.
 2- آیا قرب و بعد دخالت در صدق عرفی محاذات دارد یا نه؟ یعنی کما اینکه یک کیلومتری مسجد را عرفا محاذی می داند آیا پنجاه کیلومتری مسجد را هم عرف، محاذات می داند یا عرف آن را محاذات نمی داند یا اینکه از موارد مشکوک می باشد.
 این فرع اختلافی است بعضی مانند مرحوم آقای حکیم می فرمایند قرب و بعد دخالتی در صدق محاذات ندارد.
 مستمسك العروة الوثقى، ج‏11، ص: 278 «الظاهر أن القرب و البعد لا دخل لهما في ذلك، فكما تصدق المحاذاة مع القرب تصدق مع البعد. نعم لا دليل ظاهراً على الاكتفاء بالمحاذاة مطلقاً، فان الدليل إنما ورد في مورد خاص، و هو المحاذاة للشجرة بمسيرة ستة أميال عن المدينة. و المحاذاة الحاصلة من ذلك إنما تكون مع قرب المسافة بين الشخص و الشجرة، فالتعدي إلى مطلق المحاذاة العرفية محتاج الى دليل‏»
 و بعضی مانند استادنا المحقق می فرمایند محاذات در فاصله زیاد خصوصا اگر مانع از رویت مجرد بعد باشد - نه پستی و بلندی زمین و اشجار صدق نمی کند.
 3- تحقیق در این فرع لزومی ندارد زیرا مرحوم آقای حکیم هم که می فرمایند در بعد کثیر محاذات صدق می کند می فرمایند احرام جایز نیست زیرا با توجه به اینکه ابعد المواقیت مسجد شجره می باشد کسانی که مثلا اهل شام و مغرب می باشند و می خواهند به میقات خودشان حجفه بروند و یا کسانی که اهل عراق هستند و می خواهند به عقیق بروند طبعا ابتدا به محاذات مسجد شجره خواهند رسید بعد به میقات خودشان حال اگر بعد کثیر مانع صدق محاذات نباشد باید بگوییم عبور این افراد از محاذات مسجد شجره جایز نخواهد بود در حالیکه هیچ کسی این حرف را نزده است لذا یا باید بگوییم اگر صدق محاذات هم می کند ولی حکما، حکم میقات را ندارد و یا بگوییم اساسا با بعد کثیر صدق محاذات هم نمی کند نتیجه اینکه روایاتی که مقات اهل شام و عراق را مثلا بیان کرده است محاذات شجره را القاء کرده است.
 مطلب سوم:
 آیا احرام از محاذات مشروط به عدم تمکن از احرام در میقات می باشد یا نه؟
 این فرع اختلافی می باشد جماعتی از محققین منهم کاشف الغطاء فی تعلقته علی العروة ج ص 636 می فرمایند کفایت محاذات مشروط به عدم تمکن از میقات می باشد مثل اینکه وقت ضیق است و اگر به میقات برود به اعمال حج نمی رسد.
 و جماعتی دیگر از محققین و بلکه اکثر محققین مانند ظاهر کلام سیدنا الاستاذ و صریح کلام صاحب و جواهر و محقق خوانساری می فرمایند عدم تمکن از میقات شرط جواز احرام از محاذی نیست.
 جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج‏18، ص: 117 «و من هنا اتجه للأصحاب إطلاقهم عدم إيجابهم المرور به و إن كان متمكنا من ذلك‏»
 و لذا در بحث سابق که آیا احرام از جنب مسجد جایز است یا نه مرحوم خوانساری فرمودند اگر محاذات را کافی می دانید نباید در احرام از جنب مسجد و کنار دیوار مسجد اشکال داشته باشد البته بر این مبنا که مطلق محاذات میقات می باشد و الا اگر در خصوص مسجد شجره مطلقا یا در خصوص مسجد شجره با قیود مذکور در روایات قائل به محاذات شویم این مطلب مرحوم خوانساری هم به شکل کلی در همه مواقیت صحیح نخواهد بود.
 دلیل بر جواز احرام از محاذات حتی در صورت تمکن:
 اطلاق ادله احرام از محاذات مثلا صحیحه عبدالله بن سنان اطلاق دارد.
 دلیل بر عدم جواز:
 کفایت احرام از محاذات خلاف اصل است اصل عدم احرام از میقات می باشد و اصل عدم جواز احرام از محاذات مسجد شجره می باشد لذا باید به قدر متیقن آن تمسک کرد که در صورت وجود عذر می باشد.
 و فیه:
 با وجود اطلاق ادله محاذات، اخذ به مقدر متیقن معنا ندارد در نتیجه کلام مرحوم کاشف الغطاء صحیح نخواهد بود.
 مطلب چهارم:
 آیا میقات بودن محاذات اختصاص به محاذات برّیّه دارد یا اعم از برّیّه و بحریّه می باشد؟
 مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج‏11، ص: 187«و هو ميقات من حجّ على طريق لا يفضي إلى أحد المواقيت، و منه طريق البحر»
 اکثر محققین می فرمایند محاذات اختصاص به خشکی ندارد.
 دلیل:
 اطلاق ادله میقات بودن محاذات
 نتیتجه اینکه بین خشکی و دریا در این جهت فرقی وجود ندارد البته بعضی موارد بحث موضوعی دارد مثلا آیا جده خود میقات است یا محاذی میقات می باشد و اگر محاذی میقات است محاذی کدام میقات می باشد، نیاز به تحقیق دارد.