درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

90/06/29

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: نیّت

 تحریر الوسیله ج 1 ص 407 «مسألة 1 يشترط في حج التمتع أمور:

أحدها- النية،

أي قصد الإتيان بهذا النوع من الحج حين الشروع في إحرام العمرة ، فلو لم ينوه أو نوى غيره أو تردد في نيته بينه و بين غيره لم يصح».

 توضیح ما افاده سیدنا الاستاذ در این جمله،متوقف بر اشاره به جمله ای از مباحث متقدمه می باشد.

منها: قد تقدم فی یوم الاربعاء که در نیت حج -اعم از نیت عمره و حج -دو نظریه است:

 نظریه اولی: و هو المشهور بین الاصحاب من کون النیة شرطا

 نظریه دوم: کون النیة جزءاً که از کلام مرحوم شهید در دروس که اجزاء حج را 25 قرار داده است استفاده می شود ایشان دو جزء از اعمال را نیت عمره و نیّت حج قرار داده است.

و المختار- کما هو المشهور- نیّت از شرائط است نه از افعال خارجی.

و منها: تقدم الکلام به اینکه شرائط حج دو قسم است.

 شرائط وجوبیه از قبیل بلوغ و عقل و حریت و استطاعت که در اوائل بحث حج،این شرائط مورد بحث قرار گرفت.

 آنچه اینجا بحث می شود شرائط واجب و شرائط صحت است نه شرائط وجوب.

و منها: تقدم الکلام در شرائط وجوب حج مساله 6 و غیر آن به اینکه در حج اختلافی است که الحج ماهیة واحدة او متعددة،حقیقة واحدة او حقائق. مثلا حج صبی و بالغ یک حقیقت است یا دو حقیقت که دو نظریه می باشد بعضی آن را حقیقت واحده می دانند و اختلافشان را در احکام می دانند و بعضی حقیقت متعدده می دانند نظیر نماز ظهر و عصر.

 کما اینکه قبلا گذشت آیا حج المندوب با حج واجب حقیقت واحد است یا حقیقت متعدده می باشد؟ کما اینکه ثمرات این دو نظریه نیز گذشت مثلا اگر صبی قبل از مشعر بالغ شود حکم این حج چیست؟

 و گذشت آیا حج از عناوین قصدیه می باشد یا نه؟ عده ای می گویند تمام عبادیات از عناوین قصدیه می باشند که این بحث در اصول مورد برسی قرار گرفته است.

و منها: در اینکه مراد از نیت چیست شش احتمال می باشد کما فی المستند.

  نصه:

 مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج‏11، ص: 242«الأول: النيّة،

و الظاهر أنّه ليس مرادهم منها هنا الخلوص و القربة، أو نيّة كلّ من الحجّ و العمرة أو كلّ من أفعالهما المتفرّقة، أو نيّة الإحرام خاصّة، أو نيّة المجموع جملة، كما فسّره بكلّ طائفة، لعدم ظهور خصوصية ذكر شي‏ء منها في هذا المقام، مع أنّ بعضها ممّا يذكر مفصّلا في مواضعها، و بعضها ممّا لا دليل له على الوجوب و الشرطية.

بل المراد: نيّة خصوص التمتّع، لتتميّز عن القسمين الآخرين، أو عن العمرة المفردة، كما أوجبها في المختلف و غيره».

 1- مراد از نیت قصد قربت است این احتمال از بعضی از کلمات استفاده می شود خصوصا بخاطر تعلیلی که در بعضی کتب ذکر شده است که نیت لازم است چون عبادت نیاز به قصد دارد.

 2- مراد از نیت قصد احرم می باشد و لعل هو قول الشهید.

 3- مراد از نیت قصد خروج به مکه می باشد کما فی کشف اللثام و هو اضعف الاحتمالات تمسکا بالدعاء الذی یقرء فی بدء السفر.

 4- مراد از نیت، قصد مجموع اعمال حج می باشد.

 5- مراد از نیت،قصد حج و قصد افعال می باشد.

 6- مراد از نیت، قصد حج تمتع می باشد.

فرق سه احتمال اخیر

 مورد شش اخص از همه می باشد زیرا قصد اعمال و حج، هر دو را دارد لذا سیدنا الاستاذ تبعا للقوم نیت را اینگونه تفسیر کرده است. یعنی علاوه بر قصد حج باید قصد تمتع هم بکند که این قید تمتع در فرض چهارم و پنجم نیست.

منها: تقریبا عامة بالاتفاق می گویند نیت به معنای ششم بلکه چهارم و پنجم لازم نیست کما فی الخلاف[1]

 اهل سنت نیت را شرط نمی دانند و بحثشان در این است که مستحب می باشد یا نه؟

 نتیجه اینکه اکثر خاصه می فرمایند مراد از نیت،قصد خصوصیت حج می باشد من التمتع و الافراد و القران.

 تا کنون به پنج مطلب اشاره شد

 اما مطلب ششم: توضیح نیت و قصد

 احرامی که صورت می گیرد می تواند احرام تمتع باشد یا احرام قران باشد یا افراد و یا احرام می تواند احرام عمره مفرده باشد یا احرام عمره تمتع باشد بنابر قول به جواز عمره مفردة در ایام حج

 در عمره مردد بین تمتع و مفرده، ممکن نیست بدون قصد نوع ادعا شود که نوع خاص را فرد انجام داده است.

نتیجه اینکه علت نیاز به قصد و تعیین خصوصیت- ولو قصد جامع شده باشد- این است که عمل، بدون تعیین فرد، معیّن نخواهد شد و قصد جامع بین عمرتین اثری ندارد لذا سیدنا استاذ می فرمایند در حج تمتع شرط است که قصد انجام حج تمتع بشود زیرا بدون قصد تمتع واجب نیامده است.

[1] ینابیع ج 30 ص 43 و مغنی ج 3 ص 127 و الفقه علی مذاهب الاربعة ص 685