بسم الله الرحمن الرحیم

بحث ما راجع به هوش مصنوعی بود. جلسه گذشته به اینجا رسیدیم که انسان دارای نفس است و تفکر و تعقل هم ناشی از نفس انسانی است. البته نفس در کنار بدن و به همراهی بدن این کار را انجام می دهد و این اثر تعقل و تفکر فعلاً در حال حاضر در انحصار انسان است ولیکن با پدیده‌هایی این احتمال را مطرح کرده‌اند که این اثر خاص توسط ماشینی که به هوش مصنوعی معرفی شده صورت می‌پذیرد.

انواع هوش مصنوعی

امروز به عنوان مقدمه انواع هوش مصنوعی را عرض کنم تا ادامه بحث را بیان کنم. آنچه که الان در مباحث هوش مصنوعی وجود دارد و ما تتبع کردیم چهار نوع هوش مصنوعی وجود دارد.

    1. هوش مصنوعی واکنشی

نوع اول هوش مصنوعی واکنشی است. این هوش مصنوعی تمرکز بر یک وظیفه خاص دارد که فاقد آگاهی است و فاقد درک است و نمی‌تواند یادگیری را به عهده بگیرد و توانایی یادگیری را ندارد. چون نمی‌تواند از تجربیات به دست آمده قبلی خود استفاده کند. قدرت یادگیری را ندارد البته کارایی خیلی مهمی دارد. مجموعه داده‌هایی را که به او داده می‌شود از آنها استفاده می‌کند و یک سری از کارهای متفاوت و در برخی از اوقات شگفت انگیز است را انجام می‌دهد. مثلاً اینکه ماشین هوش مصنوعی استاد بزرگ شطرنج دنیا یعنی کاسپاروف را شکست داد. این از نوع اول است که الان عرض کردم.

2. هوش مصنوعی با حافظه محدود

هوش مصنوعی با حافظه محدود توانایی یادگیری از داده‌های قبلی و استفاده از این داده‌هایی که به او داده می‌شود برای رفع مشکلات را دارد. مثلاً هوش مصنوعی که برای تشخیص تصویر و چهره‌ها استفاده می‌شود از اطلاعاتی که به او داده می‌شود استفاده می‌کند و چهره را تشخیص می‌دهد در محاکم قضایی و... . یا مثلاً مترجم گوگل از این قسم است یا ماشین خودران. هوش مصنوعی که ماشین را می‌راند و انواع و اقسام آن و کارهای متفاوتی در این زمینه انجام می‌دهد. منتها این هوش مصنوعی با حافظه محدود است یعنی آنچه که به او می‌دهند در همان فضا وظایف خودش را انجام می‌دهد.

3. هوش مصنوعی تئوری ذهن

مورد بعدی تئوری ذهن است که یک سطح بالاتری دارد. این نوع از هوش مصنوعی که الان محققان مقداری از این راه را رفتند اما هنوز به حد نهایی خودش نرسیدند. این هوش مصنوعی قدرت درک دارد؛ نیازها، احساسات، باورها و عواطف انسان را تشخیص می‌دهد و درک می‌کند. این هوش مصنوعی احساس انسان را تقلید می‌کند و تشخیص می‌دهد و البته به آن حد نهایی خودش نرسیده و یک راهی را طی کرده است. یک رباتی را دانشمندان تولید کردند که با همین تئوری ذهن است که اسم آن را صوفیا گذاشتند. این ربات دارای حس خاصی است که درون چشم اوست که به او امکان می‌دهد که چهره را دنبال می‌کند و تشخیص می‌دهد. احساسات افراد را تا حدودی درک می‌کند اما حالا به حد نهایی نرسیده است.

4. هوش مصنوعی خودآگاهی

من ابتدا خودآگاهی را تعریف کنم. هوش مصنوعی انسان دارای خود آگاهی است؛ یعنی انسان با این خودآگاهی می تواند افکار، انگیزه‌ها، باورها و عواطف را در خود بشناسد و آگاهی پیدا کند به عواطف و احساسات و انگیزه‌ها و خواسته‌ها که در درون اوست. این خودآگاهی فواید بسیاری دارد. الان یکی از مباحث مهم تربیتی و روانشناسی خودآگاهی است. انسان می‌تواند با این خود آگاهی نقاط قوت، ضعف، عوامل تحریک کننده و خیلی از مسائل را تشخیص دهد و به توانایی خودش کمک ‌کند و به فعلیت برساند. اعتماد به نفس را بالا می‌برد. افزایش عزت نفس است. افزایش خلاقیت که در روایات داریم «من عرف نفسه فقد عرف ربّه[1] » شاید این خودآگاهی را درهمین راستا بتوان آن را تعریف کرد. منتها خودآگاهی برای خداشناسی هم خیلی مؤثر است. من عرف نفسه فقد عرف ربّه که آن را در بعد خداشناسی است منتها اینکه الان دانشمندان دارند بحث می‌کنند در رابطه با خودآگاهی در زمینه افزایش اعتماد به نفس در زمینه افزایش عزت نفس و خلاقیت و این‌گونه چیزهاست به‌طوری که یکی از دانشمندان می‌گوید انسان بازتاب افکار خودش است که در ذهن ناخودآگاه خودش دارد. این خیلی معنا دارد و می‌شود یک جلسه در مورد این صحبت کرد. این خودآگاهی در انسان وجود دارد. دانشمندان می‌خواهند این را به هوش مصنوعی تبدیل کنند و یعنی آن را به ماشین هم منتقل کنند. آن وقت چه اتفاقی می افتد اگر این ماشین مصنوعی به این حد منتقل کنند. آن وقت چه اتفاقی می افتد اگر این ماشین هوش مصنوعی به این حد از پیشرفت برسد آن وقت می‌گویند پایان هوش مصنوعی است. یعنی این هوش مصنوعی می‌تواند شبیه مغز انسان خودآگاهی خود را تقلید کند؛ یعنی در واقع چطور مغز انسان عرصه‌های خودآگاهی را طی می‌کند. این هوش مصنوعی هم به این درجه برسد. وقتی که این‌طور باشد این هوش مصنوعی نه تنها قادر به درک احساسات و باورهای انسان‌ها می‌شود بلکه خودش هم در واقع مدل دهنده به انسان می‌شود و محرک انسان می‌شود و خودش را تحمیل به انسان می‌کند. اینجا دیگر مرحله تقلید از انسان نیست بلکه مرحله خلاقیتی است که در انسان‌ها تأثیر می‌گذارد. غلبه کننده بر تعقل انسان است. آن وقت اینجا مرحله‌ای است که خطری که احساس می‌شود از هوش مصنوعی اینجا آغاز می‌شود. یعنی وحشتی که بشر از هوش مصنوعی دارد این مرحله است. یعنی برسد به خودآگاهی. آن وقت اگر به اینجا رسید آن وقت آن شخصی که از آن دانشمندان بود ماروین مینسکی گفت نسل بعدی کامپیوتر آنقدر هوشمند می‌شود که توانایی این را دارد که انسان‌ها را چون حیوانات نگهداری می‌کند؛ یعنی به انسان‌ها دستور می‌دهد و می‌تواند به آن‌ها خواسته بدهد. نیازی که خودش می‌فهمد به آن‌ها ارائه دهد آن وقت دیگر خطرهایی که از جانب هوش مصنوعی گوشزد می‌شود نمودار می‌شود. مرحله چهارم که خودآگاهی است هنوز در مرحله نظریه پردازی است. هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده و می‌خواهد به اینجا برسد؛ یعنی دنشمندان تلاش دارند هوش مصنوعی به اینجا برسد اما نوع سوم تا یک حدودی پیشرفت کرده؛ تا آنجا که ما تتبع کردیم نوع سوم یعنی هوش مصنوعی با تئوری ذهن الان وجود دارد و به فعلیت رسیده حالا به حد نهایی رسیده طبق آنچه ما تتبع کردیم. تا اینجا ما انواع هوش مصنوعی را عرض کردیم.

تفاوت‌ها و شباهت‌های هوش مصنوعی و هوش انسانی

دوستان بحث بعدی را که می‌خواهم خدمت شما ارائه بدهم شباهت‌های هوش مصنوعی و هوش انسانی و تفاوت‌های آنهاست.

    1. سازگاری با محیط

تفاوت اول سازگاری با محیط است. هوش انسانی توانایی سازگاری با محیط و شرایط زمانی و مکانی را دارد. انسان می‌تواند خودش را با هر محیطی و شرایطی سازگاری دهد ولی هوش مصنوعی این توانایی را ندارد. هوش مصنوعی فقط رفتارهای انسان را معین می‌کند. آن‌طوری که الان مورد توجه است این است که مغز انسان براساس هماهنگی با محیط خلق شده است. مغز انسان ذاتش برای هماهنگی با محیط است لذا در اندک زمانی انسان خودش را می‌تواند با محیط خودش که الان با آن مواجه شده تطبیق دهد. برای همین است که انسان توان بسیار زیادی برای مواجهه با مسائل جدید را دارد. چون هر مسئله‌ای به‌وجود می آید می‌تواند خودش را با هر محیطی تطبیق دهد. داده‌های انسانی است که این هوش مصنوعی را فعال می‌کند. خودش نمی‌تواند با محیط جدید خودش را وفق دهد. این یک فرق اساسی بین این دو است.

    2. تعدد کارکردهای هوش انسانی

مورد دوم تعدد کارکردهای هوش انسانی که توانایی کارکردهای فراوانی را دارد. شما هر کارکردی برای هوش انسان تعیین کنید انسان توانایی آن را دارد ولی هوش مصنوعی برای یک کارهای خاصی تعریف می‌شود و این‌طور نیست که توانایی فراوانی را داشته باشد. هر هوش مصنوعی که من چهار مرحله را برای آن عرض کردم هر کدام یک توانایی را دارند.

    3. خودآگاهی

مورد سوم خودآگاهی است که گفتیم انسان دارای خودآگاهی است ولی هوش مصنوعی تا الان یک درصد از خودآگاهی را ندارد. آنچه که خودشان دارند این یک فرق خیلی بزرگی است بین هوش انسانی و هوش مصنوعی.

4. کارکرد همزمان

تفاوت بعدی کارکرد همزمان است. دوستان ببینید هوش انسانی توانایی فعالیت ذهنی در عرصه‌های متعدد در مدت کوتاه را دارد. یعنی می‌تواند در عرصه‌های متعدد در یک مدت کوتاه عمل کند. انسان تفکر و تعقل دارد اما ماشین برای انجام یک وظیفه نیاز به پردازش بسیار زیاد دارد.

    1. سرعت، دقت و ظرافت

مورد بعدی سرعت است و دقت و ظرافت؛ این سه ویژگی است که این‌ها خیلی در هوش مصنوعی تأثیرگذار است. این‌ها را دقت کنید. هوش مصنوعی این سه ویژگی را دارد که انسان خیلی در برابر سه ویژگی هوش مصنوعی عاجز است و این یک واقعیتی است که هوش مصنوعی این سه مورد را دارد اما انسان این سه را ندارد.

    2. عدم خطای محاسباتی

مورد ششم عدم خطای محاسباتی است. آنچه که بنده مطالعه کردم هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده در مسائل نیازمند به محاسبات از انسان جلوست. یعنی هرچه که بحث محاسبه‌ای باشد انسان به هیچ عنوان نمی‌تواند در مقابل دوحرفی برای گفتن داشته باشد و آن این است که در محاسبات هوش مصنوعی خطای بسیار کمی دارد ولی انسان در محاسبات خودش چه بسا اشتباه می‌کند. هوش مصنوعی در کارهایی که نیاز به محاسبه دارد تا آنجایی که بنده بررسی کردم تابحال هوش مصنوعی در زمینه‌هایی که نیاز به محاسبات منطقی و محاسبات ریاضی دارد از انسان خیلی جلوتر است و اصلاً قابل قیاس نیست. پس بنابراین در عدم خطا، در سرعت، دقت و در ظرائف از هوش انسانی بسیار جلوتر است.

باید بعد از این برویم سراغ این مرحله که در استنباط حکم شرعی که فقیه انجام می‌دهد چه عرصه‌هایی وجود دارد. عرصه‌های استنباط فقهی را باید دسته بندی کنیم و بگوییم در این عرصه می‌تواند کمک کند. اما در آن عرصه خیر. اما تا الان که به این مرحله نرسیده بحث صغروی را که ما پیش کشیدیم حالا متوجه خواهیم شد که ما تفاوت‌های هوش انسانی و هوش مصنوعی را که بررسی کردیم و شبا هت‌هایش را هم گفتیم حالا در این وارد می‌شویم که استنباط فقیه را می‌تواند داشته باشد یا نه. آیا این استنباط فقهی را هوش مصنوعی می‌تواند داشته باشد یا خیر؟