درس مهدویت استاد مقتدایی

موضوع: امامت/مهدویت /اعتقاد به ظهور امام زمان(عج)

به مناسبت میلاد پرخیر و برکت منجی عالم بشریت حضرت بقیة الله الاعظم امام عصر آقا امام زمان ارواحنا لتراب مقدمه الفداء بحث مهدویت مطرح شد و کلیات اعتقاد شیعه در این موضوع بیان شد؛ اعتقاد شیعه در مورد امام زمان(عج) این است که آن امام حیّ است و زنده ولی از نظرها غائب است و معنای این که از نظرها غائب است این نیست که حضرت در گوشه‌ای نشسته و در را به روی خود بسته‌اند بلکه امام حضور دارد و امکان دارد در جلسات و اجتماعات شرکت کند؛ حضرت در ایام حج حتما حضور دارد؛ در طواف و سعی صفا و مروه و تمام مناسک حج حضور دارد؛ شاید شانه‌ی برخی حجاج به شانه‌ی امام زمان(عج) برخورد کند و در کنار و روبروی آن حضرت باشند و امام را نشناسند؛ ولی آن حضرت همه را می‌شناسد و از اعمال و رفتار و کردارشان خبر دارد؛ بهتر از کسی که فرزندش را می‌شاسد امام زمان(عج) شیعیان را می‌شناسد و آنها را می‌بیند و از همه‌ی امور آنها خبر دارد.

معنای این که امام زمان(عج) غائب است یعنی ما او را نمی‌بینیم؛ چشم ما لیاقت رؤیت روی مبارک حضرت را ندارد ولی او همه جا حاضر است و این هم در روایات وارد شده که غیبت حضرت طولانی خواهد بود ولی کسی به غیر از خدا خبر ندارد که این غیبت چقدر طول خواهد کشید و زمان ظهور را احدی نمی‌داند؛ این ظهور بستگی دارد به اراده‌ی خدای متعال و هر وقت این اراده محقق شود حتما واقع خواهد شد و گفته شده حتی خود امام نیز از زمان ظهور خبر ندارد و منتظر اذن خداست تا پس از صدور این اذن ظهور فرماید.

علی أیِّ حالٍ امام حی است و زنده و در بین اجتماعات حضور دارد ولی ما او را نمی‌بینیم و از او خبر نداریم و غیبت حضرت طولانی خواهد بود به نحوی که بعضی دچار شبهه و تردید می‌شوند و از این اعتقاد بر می‌گردند و می‌گویند: «اگر امامی بود باید تا حال ظاهر می‌شد و حالا که بعد از سال‌های متمادی ظاهر نشده پس امامی وجود ندارد»؛ این غیبت تا زمانی که خدای متعال صلاح ببیند طول خواهد کشید و هر وقت که اراده‌ی الهی تعلق بگیرد این ظهورِ مبارک واقع خواهد شد و امام زمان(عج) به همراه عباد صاحین پروردگار عالم حکومت جهانی خود را تشکیل خواهد داد إن شاء الله به نحوی که در تمام کره‌ی زمین با حکومت با برکت او عدل و داد حاکم خواهد شد همان طور که در زمان غیبت آن حضرت تمام زمین را ظلم و فساد و جهل و تباهی فراگرفته باشد.

این اعتقاد اختصاص به مذهب تشیع ندارد بلکه تمام فرق مسلمانان حتی فرقه‌ی متعصب وهابیت که خود را منتسب به اسلام می‌داند معتقد هستند که امام زمان(عج) حق است و روزی زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد همان طور که پر از ظلم و جور شده باشد؛ همه‌ی فرق اسلامی بر اساس منابع معتبر خودشان در حقانیت امام زمان(عج) روایات فراوان و صحیح در حد تواتر از رسول گرامی اسلام نقل کرده‌اند.

یکی از مراکز وابسته و مورد حمایت وهابی‌های متعصب مرکز «رابطة العالم الاسلامی» است زمانی از کنیا کسی نامه‌ای به این مرکز ارسال می‌کند و راجع به اعتقاد به امام زمان(عج) سؤال می‌کند در جواب این نامه به امضای دبیر کل این مرکز چنین بیانیه و نامه‌ای صادر می‌شود: « گروهی از دانشمندان بزرگ اسلامی از قدیم و جدید در نوشته‌های خود تصریح کرده‌اند که احادیث درباره حضرت مهدی(عج) در حد تواتر است و قابل انکار نیست... بنا بر این اعتقاد به حضرت مهدی(عج) بر هر مسلمانی واجب است و این جزء عقاید اهل سنت و جماعت است و هیچ کس جز انسان‌های بی‌خرد و بدعت‌گذار آن را انکار نمی‌کند»؛ در تفسیر نمونه در ذیل آیه‌ی105 سوره انبیاء جریان سؤالی که از مرکز «رابطة العالم الاسلامی» و جوابی که به آن داده شده به صورت کامل وارد شده است مناسب است که علاقه‌مندان مراجعه بکنند[1] .

اعتقاد به ظهور یک مصلح جهانی نه تنها اعتقاد همه‌ی فرق اسلامی است بلکه تمام متدینین به ادیان آسمانی معتقد هستند که در آخر الزمان مردی به نام مهدی ظاهر خواهد شد و دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد البته آنها با تمام جزئیاتی که ما از امام زمان(عج) که بر اساس روایات فراوان از آن خبر داریم خبر ندارند ولی اصل این عقیده در بین همه‌ی ادیان آسمانی قطعی است.

در روایات وارد شده که در آخر الزمان در تمام کره‌ی زمین چنان اعتقادات مردم اصلاح می‌شود که هیچ خانه‌ی گلی یا سنگی باقی نمی‌ماند مگر این که اعتقاد به توحید داشته باشند و کفر در عالم ریشه‌کن می‌شود و در زمان آن مصلح جهانی تمام عالم را اسلام فرا می‌گیرد و توحید در تمام خانه‌ها وارد می‌شود و کفر رخت بر می‌بندد.

نتیجه این که این اعتقاد اختصاص به شیعه ندارد و تمام فرق اسلامی به آن معتقد هستند بلکه اعتقاد به ظهور مصلح کل و تشکیل حکومت جهانی واحد به دست شخصی به نام مهدی در بین تمام ادیان آسمانی اعم از مسلمان و غیر مسلمان ثابت و قطعی است.

به مناسبت میلاد امام زمان(عج) مهدی امت این مطلب دیروز مطرح گردید و گفته شد که عقیده‌ی به مهدویت مستند به اسناد قطعی است و هرگز یک اعتقاد سطحی نیست؛ وقتی همه‌ی فرق اسلامی و حتی متدینین به سایر ادیان آسمانی کاملا به این عقیده باور دارند نشان می‌دهد که این عقیده حقیقی و واقعی است و از جهت ما مسلمانان عقیده‌ی به مهدویت مستند به آیات و روایات است روایاتی که از قول رسول خدا(ص) به ما رسیده است و علاوه بر آن در بین ما شیعیان این عقیده با روایات فراوان و متواتر و قطعی اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مورد تأکید قرار گرفته است؛ شایسته است در فرصت چند روزی که تا آخر این هفته وجود دارد و قبل از آغاز تعطیلات ماه مبارک رمضان، مدارک و اسناد بیشتری از اعتقاد به مهدویت ارائه دهیم و این مسئله شاید یکی از مسائل مورد ابتلاء در این زمانه باشد از طرفی دشمنان در صدد هستند در فضای مجازی و غیر آن باور‌های مسلمانان مخصوصا جوانان را نسبت به عقاید اسلامی که یکی از مهمترین آنها اعتقاد به امام زمان(عج) است مورد تردید قرار دهند به همین جهت لازم است در حد توان همه‌ی ما به این مباحث مسلط باشیم.

بررسی مستندات قرآنی و روایی در اثبات عقیده‌ی به امام زمان(عج):

1- تصریح بر حکومت صالحان در سوره انبیاء آیات 105 و 106: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾[2] . «در زبور بعد از ذكر [تورات‌] نوشتيم: بندگان شايسته‌ام وارث حكومت زمين خواهند شد»[3] . ﴿إِنَّ فِي هَذَا لَبَلَاغًا لِّقَوْمٍ عَابِدِينَ﴾[4] . «در اين، پيام روشنى است براى گروه عبادت‌كنندگان پروردگار»[5] .

بیان استاد: در این آیه خدای متعال یکی از وقایع حتمی را به ارث رسیدن تمام زمین برای صالحین می‌داند همان طور که در زبور که کتاب حضرت داود(ع) است و همان طور که در تورات کتاب آسمانی حضرت موسی(ع) است این حقیقت وارد شده است و اما این که می‌گوییم مقصود این آیه کریمه به ارث رسیدن تمام زمین برای صالحین است از الف و لام «الأرض» به دست می‌آید و دلالت بر تمام زمین می‌کند و اما مقصود از «ارث» همان حکومت و تسلط بر تمام زمین است و این مطلب نیز از تفاسیر قرآن کریم به دست می‌آید؛ در آیه بعدی پروردگار عالم این وعده و بشارت را یک پیام روشن برای بندگان و عبادت کننده‌گان می‌داند.

با توجه به آیه‌ی 105 و آیات قبل از آن متوجه می‌شویم قرآن کریم در صدد بیان نعماتی است که برای بندگان خود در دنیا و آخرت مهیا نموده و در سرنوشت آنها لحاظ کرده است؛ همان بندگانی که هَم و غمّ آنها و دغدغه‌ی آنها انس و عبادت با خدای متعال بوده و عمر خود را صرف بندگی و اطاعت خدا نموده‌اند؛ اما نعمات و پاداش‌های أخروی همان درجات و مقامات متعالی و بهشت و رضوان الهی است و اما یکی از پاداش‌ها و نعمت‌های مهم دنیوی که منشأ بسیاری از نعمات می‌باشد نعمت حکومت و تسلط بر تمام دنیا و تشکیل نظام جهانی به رهبری صالحین است.

البته در طول تاریخ اسلام مواردی پیش آمده که حکومت بخشی از زمین نه تمام زمین در اختیار حجت‌های الهی قرار گرفته است مانند زمان رسول گرامی اسلام(ص) که حضرت پس از هجرت به مدینه حکومت اسلامی تشکیل دادند و در محدوده‌ی جزیرة العرب با مرکزیت مدینه چنین حکومتی را تأسیس نمودند و همچنین در زمان امیرالمؤمنین(ع) پس از بیعت مسلمان با حضرت به مدت چهار سال و چند ماه در محدوده‌ی بیشتری نسبت به زمان رسول خدا(ص) با مرکزیت کوفه چنین حکومتی دایر گردید ولی باز شامل تمام دنیا نبود در نتیجه تا این تاریخ که ما در آن زندگی می‌کنیم حکومت جهانی با محوریت صالحین و حجت‌های الهی تأسیس نشده است.

ما شیعیان بر اساس روایات قطعی و متواتر یقین داریم آن حکومت جهانی که در آیات قرآن کریم بشارت آن داده شده است به دست با کفایت امام زمان آقا بقیة الله الأعظم به وجود خواهد آمد و ما منتظر این وعده‌ی قطعی قرآنی هستیم.

2- کلام مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان: «و قال أبو جعفر ع «هم أصحاب المهدي (ع) في آخر الزمان‌» و يدل على ذلك ما رواه الخاص و العام‌ عن النبي ص أنه قال: «لو لم يبق من الدنيا إلا يوم واحد لطول الله ذلك اليوم حتى يبعث رجلا صالحا من أهل بيتي يملأ الأرض عدلا و قسطا كما قد ملئت ظلما و جورا»[6] .

بیان استاد: مرحوم طبرسی در این قسمت از کتاب تفسیر مجمع البیان در تفسیر آیه‌ی 105 سوره‌ی انبیاء در بیان مقصود از عباد صالحین، روایتی را از امام باقر(ع) نقل می‌نماید، در این روایت، حضرت، مقصود از بندگان صالح خدای متعال را یاران امام مهدی(ع) در آخر الزمان معرفی می‌نمایند؛ مرحوم طبرسی در تأیید این تفسیر، روایتی که منقول از علمای شیعه و سنی است را بیان می‌نماید که در این روایت آقا رسول الله(ص) فرموده‌اند: اگر از عمر این دنیا یک روز بیشتر نمانده باشد خدای متعال آن را به قدری طولانی خواهد نمود تا مردی از أهل بیت مرا برانگیزد و او زمین را پر از عدل و داد نماید چنانچه پر از ظلم و جور شده باشد.

3- کلام مرحوم قمی: «و قوله: ﴿وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ﴾ قال الكتب كلها ذكر ﴿أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ‌﴾ قال: القائم ع و أصحابه»[7] .

بیان استاد: در این عبارت که قسمتی از تفسیر کتاب شریف «تفسیر القمی» است، مرحوم قمی در تفسیر این آیه‌ی شریفه به نقل از امام باقر(ع) مقصود از عباد صالحین را امام زمان(عج) و یاران آن حضرت معرفی می‌فرمایند.

4- کلام ترمذی: در بین اهل سنت در بین منابعشان پنچ اصل مطرح است و شش سنن که این منابع از تقدّس و اعتبار بالایی برای آنها برخوردار هستند؛ سنن ترمذی از جمله این منابع به حساب می‌آید این حدیث در سنن ترمذی نقل شده است: «حَدَّثَنَا عَبْدُ الجَبَّارِ بْنُ العَلاَءِ بْنِ عَبْدِ الجَبَّارِ العَطَّارُ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ، عَنْ عَاصِمٍ، عَنْ زِرٍّ، عَنْ عَبْدِ اللهِ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَلِي رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي» قَالَ عَاصِمٌ: وَأَخْبَرَنَا أَبُو صَالِحٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: «لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلاَّ يَوْمٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ اليَوْمَ حَتَّى يَلِيَ» هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ»[8] .

بیان استاد: ما حصل این روایت این است که رسول خدا(ص) می‌فرماید: اگر از عمر دنیا یک روز بیشتر نمانده باشد خداوند آن را چنان طولانی می‌کند که مردی از ذرّیه‌ی من و اهل بیت من ظهور می‌کند که همنام من است.

لحن این روایت چنان است که قطعیت اصل ظهور در آن به دست می‌آید و همچنین این حکومت جهانی و الهی قطعا به دست یکی از اهل بیت پیغمبر(ص) که همنام آن حضرت است[9] ایجاد خواهد شد.

5- کلام حاکم نیشابوری: حاکم نیشابوری یکی از علمای بزرگ اهل سنت می‌باشد و اصول مطرح شده در بین منابع اهل سنت را در کتابی بنام مستدرک جمع آوری کرده است این عالم در این کتاب از ابوسعید خدری از رسول خدا(ص) این روایت نقل می‌کند: «أَخْبَرَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى التَّمِيمِيُّ، أَنْبَأَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ حَيْدَرَ الْحِمْيَرِيُّ، بِالْكُوفَةِ، ثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ خَلِيفَةَ، ثَنَا أَبُو يَحْيَى عَبْدُ الْحَمِيدِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحِمَّانِيُّ، ثَنَا عُمَرُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ الْعَدَوِيُّ، عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ قُرَّةَ، عَنْ أَبِي الصِّدِّيقِ النَّاجِيِّ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ نَبِيُّ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَنْزِلُ بِأُمَّتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ بَلَاءٌ شَدِيدٌ مِنْ سُلْطَانِهِمْ لَمْ يُسْمَعْ بَلَاءٌ أَشَدُّ مِنْهُ، حَتَّى تَضِيقَ عَنْهُمُ الْأَرْضُ الرَّحْبَةُ، وَحَتَّى يُمْلَأَ الْأَرْضُ جَوْرًا وَظُلْمًا، لَا يَجِدُ الْمُؤْمِنُ مَلْجَأً يَلْتَجِئُ إِلَيْهِ مِنَ الظُّلْمِ، فَيَبْعَثُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ رَجُلًا مِنْ عِتْرَتِي، فَيَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطًا وَعَدْلًا، كَمَا مُلِئَتْ ظُلْمًا وَجَوْرًا، يَرْضَى عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَسَاكِنُ الْأَرْضِ، لَا تَدَّخِرُ الْأَرْضُ مِنْ بَذْرِهَا شَيْئًا إِلَّا أَخْرَجَتْهُ، وَلَا السَّمَاءُ مِنْ قَطْرِهَا شَيْئًا إِلَّا صَبَّهُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِدْرَارًا، يَعِيشُ فِيهَا سَبْعَ سِنِينَ أَوْ ثَمَانِ أَوْ تِسْعَ، تَتَمَنَّى الْأَحْيَاءُ الْأَمْوَاتَ مِمَّا صَنَعَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ بِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنْ خَيْرِهِ» هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ»[10] .

بیان استاد: این روایت توصیف خوبی از دوران آخر الزمان دارد و همچنین در بیان اوصاف مهدی موعود(عج) که به دست او حکومت عدل الهی تأسیس خواهد شد این روایت در منابع شیعه نیز وارد شده است یکی از اوصاف آخر الزمان آن است که مردم گرفتار بلای شدید می‌شوند؛ در ادامه‌ی روایت قید «من سلطانهم» به کار رفته است و چه بسا اگر این قید نبود ما گمان می‌کردیم آن بلای شدید بیماری کروناست که این چنین مردم دنیا را گرفتار کرده و تا حال هم نظیر آن مشاهده نشده است ولی این قید متذکر این نکته است که این بلاء از سنخ بیماری نیست بلکه از سنخ تسلط طاغوتیان بر سرنوشت انسان‌هاست، در ادامه‌ی توصیف این بلای شدید حضرت می‌فرمایند: و این بلا چنان شدید است که تا آن زمان هیچ گوشی بلائی بالاتر از آن را نشنیده است به نحوی که زمین با این همه گستردگیش برای ساکنان آن تنگ می‌شود و کار به جایی می‌رسد که تمام زمین از ظلم و جور پر می‌شود و یک مؤمن پناهگاهی برای رهایی از ظلم ظالمین پیدا نمی‌کند؛ در این شرائط است که خدای متعال از ذرّیه‌ی پاک پیغمبر(ص) و عترت او مهدی موعود را بر می‌انگیزد و آن حضرت چنان زمین را پر از عدل و داد می‌کند همان طور که پر از ظلم و جور شده باشد و چنان این حاکم الهی حکومت می‌کند که تمام ساکنین زمین از زندگی خود راضی می‌شوند و اهل آسمان و ملائکه راضی و خشنود می‌شوند و تمام گنجینه‌های زمین از معادن و گیاهان مختلف در نهایت باروری و بروز قرار می‌گیرند و همه‌ی بذرها به شکوفایی و ثمر می‌رسند و از آسمان آب با برکت به وفور بر زمین و اهل آن نازل می‌شود؛ عمر مردم طولانی می‌شود و این خوشبختی و سعادت به قدری در ذائقه‌ی بشریت شیرینی می‌کند که همه‌ی زنده‌ها آرزو می‌کنند ای کاش مردگان ما هم بودند و از این خوشبختی بهره‌مند می‌شدند!

برکات ظهور امام زمان(عج) چنان است که در آن زمان توحید چنان نفوذی پیدا می‌کند که هیچ خانه‌ای باقی نمی‌ماند مگر این که توحید در آن خانه وارد می‌شود و دنیا پر از عدل و داد می‌شود و نام مبارک او به «مهدی» تعبیر شده است در این جلسه چند روایت نقل شد و روایات فراوانی از منابع اهل تسنن و تشیع در این موضوع وارد شده است.

نتیجه‌ی کلی این روایات این است که وعده‌ی الهی بر این واقع شده است که در آخر الزمان حکومت الهی به دست امام زمان(عج) تشکیل خواهد شد و دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد و این حکومت تا حال تشکیل نشده است و همه‌ی ما منتظر چنین روزی هستیم البته این را قبول داریم که حکومت صالحین در مقطع زمانی محدود و در محلی محدود تشکیل شده است مانند حکومت رسول خدا(ص) در مدینه که در محدوده‌ی جزیرة العرب بوده و به مدت10 سال و حکومت امیرالمؤمنین(ع) در محدوده‌ی بیشتری و به مدت چهار سال و چند ماه، ولی هنور آن حکومت جهانی که پس از تشکیل تا روز برپایی قیامت ادامه داشته باشد اتفاق نیافتاده است و ما مسلمانان بر اساس آیات قرآن که یک آیه از آن مطرح شد و همچنین روایات فراوان متواتر، معتقدیم که این حکومت به دست مبارک امام زمان(عج) واقع خواهد شد إن شاء الله.

در جلسات بعدی نیز آیات و روایات دیگر در این موضوع مطرح خواهد شد تا این اعتقاد ما از استحکام و اتقان بیشتری برخوردار شود.