درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: کتاب الجهاد/أحكام البغاة / حکم سرکشی به خانه‌ی خالی از عورات؛ حکم سرکشِ مدعی عدم قصد رؤیت عورات

تذکر اخلاقی: فضیلت ماه شعبان المعظَّم

امشب شب مبارکی است و مصادف است با شب اول ماه شعبان و فردا هم روز اول شعبان است، ماه شعبان یکی از ماه‌های مهم و پرفضیلت و با معنویت است و منتسب است به رسول گرامی اسلام، از خدای متعال می‌خواهیم که توفیق بهره‌مندی از این ماه پربرکت را به ما عنایت فرماید و ما را از محرومین این ماه قرار ندهد.

روایت رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) در بیان فضیلت ماه شعبان المعظم:

«الاقبال ومجالس الشيخ: باسنادهما عن صفوان الجمال قال: قال لي أبو عبد الله عليه السلام: حث من في ناحيتك على صوم شعبان، فقلت: جعلت فداك ترى فيها شيئا؟ فقال: نعم، إن رسول الله صلى الله عليه وآله كان إذا رآى هلال شعبان أمر مناديا ينادي في المدينة: يا أهل يثرب إني [رسول] رسول الله إليكم ألا إن شعبان شهري فرحم الله من أعانني على شهري، ثم قال: إن أمير المؤمنين عليه السلام كان يقول: ما فاتني صوم شعبان منذ سمعت منادي رسول الله صلى الله عليه وآله ينادي في شعبان، فلن تفوتني أيام حياتي صوم شعبان إن شاء الله، ثم كان عليه السلام يقول: صوم شهرين متتابعين توبة من الله»[1] .

در زمان حیات رسول گرامی اسلام(ص) حضرت عنایت داشتند که هر سال بعد از رؤیت هلال ماه شعبان یک منادی از طرف ایشان در کوچه و بازار ندا بزند و پیام رسول خدا(ص) را به مردم برساند مبنی بر این که «ای اهل یثرب! من فرستاده رسول خدا(ص) به سوی شما هستم آگاه باشید [که رسول خدا(ص) فرمود:] شعبان ماه من است و خدا رحمت کند کسی که من را در این ماه[با روزه‌داری] یاری دهد».

امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمود: از زمانی که ندای منادی پیغمبر(ص) را شنیدم هرگز روزه‌ی ماه شعبان از من فوت نشده است، و إن شاء الله از این پس هم این روزه از من فوت نخواهد شد.

بیان استاد: با توجه به روایات در بین عبادات و آداب و سننی که در خصوص این ماه با فضیلت وارد شده دو عبادت از توصیه‌ی بالایی برخوردار است؛ یکی روزه‌داری و دیگری استغفار؛ در بیان فضیلت استغفار، روایتی را از وجود مبارک رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کنیم:

بیان فضیلت استغفار در ماه شعبان المعظم در لسان روایات:

«دعوات الراوندي: قال النبي صلى الله عليه وآله: عَوِّدُوا ألسِنَتِكِم الاستغفار فان الله تعالى لم يعلمكم الاستغفار إلا وهو يريد أن يغفر لكم، وقال أمير المؤمنين عليه السلام: العجب ممن يهلك، والمنجاة معه، قيل: وما هي؟ قال: الاستغفار»[2] . رسول خدا(ص) فرمودند: زبان‌های خود را به استغفار عادت دهید زیرا وقتی خدای متعال شما را به استغفار راهنمایی می‌کند معنایش این است که می‌خواهد شما را ببخشد. المیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: جای تعجب است از کسی که در معرض هلاکت است در حالی که راه نجات دارد ولی از آن استفاده نمی‌کند، سؤال شد یا امیرالمؤمنین(ع)! راه نجات چیست؟ حضرت فرمودند: راه نجات استغفار است.

البته آداب دیگری از قبیل صدقه‌ی در این ماه نیز مورد سفارش قرار گرفته است. از خدای متعال مسئلت داریم این ماه را فرصتی برای عبادت و انس و مناجات خالصانه‌ی بندگانش با خود قرار دهد و إن شاء الله در این ماه همگان مخصوصا عزیزانی که زحمت می‌کشند و در این درس حاضر می‌شوند از الطاف و رحمت و مغفرت الهی بهره‌مند بشوند.

بحث فقهی: بحث راجع به «اطلاع» است یعنی اگر کسی به طور مخفیانه از درز در و دیوار یا بلندی و یا پوشش شاخ و برگ در صدد این باشد که عورات اهل یک خانه‌ای را زیر نظر بگیرد و با قصد شهوت به آنها نگاه کند این عمل «اطلاع» نام دارد و از امور حرام به حساب می‌آید و از جهت شرعی به صاحب این خانه اجازه داده شده است با رعایت مراتب دفع در مقام نهی و رمی این شخص سرکش برآید و ضمانی هم بر عهده‌ی او نمی‌آید. و اما در این جلسه فروعات دیگری که مربوط به مسئله «اطلاع» است مورد بررسی قرار می‌گیرد.

حکم سرکشی به منزل غیر به قصد نگاه شهوانی به پسر آن خانه:

مسئله35: «لو اطّلع للنظر إلى ابن صاحب البيت بشهوة فله دفعه وزجره، ومع عدم الانزجار فله رميه، وكان الجناية هدراً»[3] . «اگر به قصد نگاه با شهوت به پسر صاحب خانه، سر بكشد، صاحب خانه حق دارد او را دفع نموده و نهى كند و اگر دست برنداشت، حقّ دارد چيزى را به سوى او پرت كند و جنايت واقع شده، هدر مى‌باشد»[4] .

بیان استاد: به همان اندازه که باید از هر نوع تجاوزی اعم از تجاوز بصری و سمعی و لمسی و دخولی به عِرض و ناموس جلوگیری کرد به همان اندازه باید از هر نوع تجاوزی به پسران نیز ممانعت کرد و این نیست که فقط در دفع لواط از پسران مسئولیت است بلکه اگر اولیای پسری ببینند که کسی در صدد سرکشی به خانه‌ی آنهاست تا با دیدن چهره و بدن این پسر نوجوان التذاذ کند در این فرض نیز واجب است در مقابل چنین سرکشی با رعایت مراتب دفع، اقدام به نهی و رمی کند و اگر در این مسیر جنایتی بر شخص سرکش وارد شود خونش هدر است؛ هیچ بعید نیست که پسر نوجوانی از جهت بدنی و ظاهری امتیازات و جاذبه‌هایی داشته باشد و دارای چهره‌ای زیبا و اندام لطیف باشد به نحوی که در مظانّ توجه مرد و زن واقع باشد و امکان دارد کسانی به قصد مشاهده‌ی این نوجوان مخصوصا در حالت راحتی و آزادی در منزل و یا در حالت استحمام، بخواهند با سرکشی از درز در و دیوار یا یک بلندی در حالی که این پسر غافل از نگاه افراد مغرض است به مقصود پلید خود برسند به همین جهت واجب است که از این گونه سرکشی‌ها ممانعت شود؛ نباید گناه چشم چرانی را کوچک شمرد چه بسا انگیزه‌ی بسیاری از فواحش از همین گناه به ظاهر کوچک ایجاد می‌شود و این سرکشی‌ها نهایت به عزم شخص سرکش به عملی کردن زنا یا لواط منتهی می‌شود، به هر حال این گونه شرکشی‌ها از مصادیق تعدّی و تجاوز به حساب می‌آید و به هر قیمتی باید از آن ممانعت شود.

حکم سرکشی به خانه‌ی فارغ از عورات:

مسئله36: «لو اطّلع على بيت لم يكن فيه من يحرم النظر إليه لم يجز رميه، فلو رمى وجنى عليه ضمن»[5] . «اگر به خانه‌اى سركشى كند كه در آن كسى كه نگاه به او حرام باشد نيست، پرت كردن چيزى به سوى او جايز نيست پس اگر پرتاب كند و جنايت واقع شود ضامن مى‌باشد»[6] .

بیان استاد: ممکن است در خانه‌ای سکنه‌ای نباشد مانند برخی خانه‌های ویلایی که در فصول مشخصی مورد استفاده‌ی مالکان آن قرار می‌گیرند و در همین زمان کسی به اطمینان این که ساکنی در این خانه نیست به قصد مشاهده‌ی گل و گیاه یا بنای این خانه به آن سرکشی کند و یا ساکنین آن طوری هستند که امکان نگاه شهوانی به آنها محتمل نیست مانند این که فقط چند مرد کامل در آن زندگی می‌کنند و یا پیرمرد و پیرزنی که هیچ احتمال نگاه شهوانی به آنها نیست در آن خانه به سر می‌برند در همه‌ی این فروض اگر چه صاحبان این خانه‌ها حق دارند شخص سرکش را نهی کنند ولی حق رمی او را ندارند و اگر ضرب و جرح و رمی واقع شود و خسارت مالی و بدنی بر این سرکش وارد شود این مدافعین ضامن خواهند بود، زیرا جواز رمی در جایی است که عوراتی مورد سرکشی واقع شوند و برای جلوگیری از تداوم نگاه حرام به عورات اجازه‌ی رمی داده شده است و فرض در این مسئله این است که عوراتی در این خانه وجود ندارد پس مجوزی برای رمی وجود نخواهد داشت.

حکم رمی و جراحت بر سرکش بعد از نهی او با وجود ادعای عدم قصد نظر بر عورات:

مسئله37: «لو اطّلع على العورة فزجره ولم ينزجر، فرماه فجنى عليه، وادّعى عدم قصد النظر أو عدم رؤيتها لم يسمع دعواه، ولا شي‌ء على الرامي في الظاهر»[7] . «اگر بر عورت سر بكشد، و او را نهى كند، و او دست برندارد پس او را با سنگ و مانند آن بزند و جنايتى بر او وارد كند و او ادعا كند كه قصد نگاه نداشته است يا آن را نديده است، ادعاى او شنيده نمى‌شود و در ظاهر چيزى بر زننده نيست»[8] .

بیان استاد: ممکن است کسی در حال سرکشی به منزلی باشد در حالی که عوراتی در آن نمایان باشند و زنان در معرض دید او قرار داشته باشند و آن زنان غافل باشند از نگاه این آدم سرکش، با این فرض اگر صاحب‌خانه متوجه شود و این آدم سرکش را نهی کند ولی او همچنان به سرکشی از عورات ادامه دهد و به ناچار صاحب‌خانه اقدام به رمی او کند و جراحت و خسارتی بر آن سرکش واقع شود هیچ ضمانی بر عهده‌ی صاحب‌خانه نخواهد بود، اگر چه بعد از وقوع رمی و جراحت، شخص سرکش ادعا کند «من قصدم نگاه به عورات نبوده است و به چیزهای دیگر مانند گل و گیاه یا بنای این خانه نگاه می‌کردم» این استدلال پذیرفته نیست زیرا اگر قصدی نداشت چرا بعد از نهی همچنان به این سرکشی خود ادامه داده بود؟.

إن شاء الله ادامه بحث در جلسه آینده