درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: کتاب الجهاد/أحكام البغاة / حکم رمی محرمِ سرکشِ بر عورات محارم؛ حکم رمی نابینا و نزدیک بین در وضعیت اشراف بر عورات غیر

بحثی که در مسئله30 از سری مسائل مربوط به «الدفاع عن النفس» از تحریر الوسیله مطرح شد در کتب فقهی دیگر مانند شرایع الإسلام و جواهر الکلام نیز مورد توجه قرار گرفته است که در جلسات گذشته به طور مشروح مورد بررسی قرار گرفت، به نحوی که صاحب جواهر اصل این مسئله را اتفاقی و ماحصل اجماع به دو قسم آن دانسته است؛ خلاصه‌ی مطالب را می‌توان در ضمن این عبارات بیان کرد: اگر یک انسان سرکش به طور مخفیانه از بلندی یا شکاف در و دیوار یا بین شاخ و برگ با قصد سوء به خانه یا مکان خصوصی کسانی نگاه کند و قصد او اطلاع و رؤیت عورات اهل آن خانه باشد در حالی که آنها متوجه نگاه این انسان خائن نیستند در این شرائط جایز و بلکه واجب است صاحب‌خانه در مقام دفع نگاه‌های حرام این انسان سرکش برآید و بر اساس قاعده‌ی مراتب امر به معروف و نهی از منکر و بر اساس الأسهل فالأسهل ابتداء با تذکر لسانی از تداوم این منکر جلوگیری کند و اگر همچنان این تعدّی ادامه داشت وارد مراتب سخت‌تر مانند فریاد زدن و توبیخ کردن او برآید و اگر باز اصرار این آدم سرکش را مشاهده کرد با ضرب و جرح و سیلی و امثال این امور در مقام دفع این منکر برآید و در نهایت اگر ناچار شد می‌تواند با کور کردن او یا حتی قتل این انسان سرکش به این خیانت پایان دهد و با تحقق این شرائط و رعایت این مراتب هیچ گونه معصیتی از ناحیه‌ی مدافع سر نزده است و هیچ نوع ضمانی هم بر علیه او محقق نشده است ولی اگر کسی بدون رعایت مراتب مثلا در همان مرتبه اول اقدام به کور کردن این انسان سرکش کند بدون این که قبل از آن تذکر لسانی دهد ضامن خواهد بود و مرتکب معصیت نیز شده است.

وجوب نهی و رمی ناظر بر عورات با رعایت مراتب دفع:

مسئله31: «لو زجره فلم ينزجر جاز رميه بقصد جرحه لو توقّف الدفع عليه، وكذا بقصد قتله لو توقّف عليه»[1] . «اگر او را نهى كند و او دست برندارد، پرت كردن چيزى برايش به قصد مجروح ساختن او اگر دفاع متوقف بر آن باشد جايز است. و همچنين پرت كردن به قصد كشتن او اگر دفاع بر آن متوقف باشد جايز است»[2] .

بیان استاد: این مسئله تکرار مسائلی است که سابقا ذکر شده است و مضمون آن گویای این قاعده است که اگر نهی انسان سرکش فایده نکند در دفع او، که به قصد سوء از شکاف در و دیوار یا از یک بلندی یا پوشش شاخ و برگ در صدد نگاه کردن به عورات أهل خانه‌ای باشد و بخواهد همچنان به سر و صورت و قسمت‌هایی از بدن که در مقابل نامحرم‌ها پوشانده می‌شود نگاه کند، صاحب‌خانه حق دارد در مرتبه‌ی بعدی اقدام کند به پرت کردن چیزی که اثر بازدارنده داشته باشد ولو این که موجب جرح فرد سرکش شود و اگر با این عمل نیز دفع کامل، محقق نشد حق دارد حتی به قصد قتل او اقدام به استعمال آلات قتّاله بنماید و با رعایت این ترتیب ضمانی بر عهده‌ی مدافع نمی‌آید و معصیتی نیز از او سر نزده است.

حکم رمی محرم سرکش بر عورات محارم:

مسئله32: «لو كان المطّلع رحماً لنساء صاحب البيت، فإن نظر إلى ما جاز نظره إليه من غير شهوة وريبة لم يجز رميه، فلو رماه وجنى عليه ضمن»[3] . «اگر كسى كه سركشى مى‌كند از خويشاوندان زن صاحب خانه باشد چنانچه به مواردى نگاه كند كه نگاه كردن او بدون شهوت و تمايلات شيطانى جايز است، پرتاب چيزى به او جايز نيست، پس اگر پرتاب كند و بر او جنايت واقع شود، ضامن مى‌باشد»[4] .

بیان استاد: در اصل جواز نظر یک محرم مانند دایی و عمو و برادر به محارم خود از زنان بحثی نیست و در حدّی که معمولا محارم در مقابل هم پوشش ندارند و موجب مفسده نیست شرعا منعی وجود ندارد با این فرض اگر صاحب‌خانه متوجه شود یکی از محارم این خانه مانند دایی بچه‌های او از یک مکان مخفی مانند بلندی پشت بام یا منفذ در و دیوار یا پوشش تاریکی در صدد نگاه کردن به خانه‌ی او باشد ولی اطمینان خاطر دارد که قصد شهوت در میان نیست در چنین فرضی صاحب‌خانه حق رمی و دفع این محرم را ندارد و اگر به قصد دفع او چیزی پرت کند و جنایتی بر او وارد شود ضامن خواهد بود.

مسئله33: «لو كان الرحم ناظراً إلى ما لا يجوز له النظر إليه- كالعورة- أو كان نظره بشهوة، كان كالأجنبيّ، فجاز رميه بعد زجره و التنبيه، ولو جنى عليه كان هدراً»[5] . «اگر خويشاوند به چيزى نگاه كند كه بر او نگاه به آن جايز نيست مانند عورت، يا نگاهش با شهوت باشد، مانند بيگانه مى‌باشد، بنا بر اين بعد از نهى كردن و تذكر دادن پرتاب كردن چيزى به او جايز است و اگر جنايتى بر او واقع شود هدر است»[6] .

بیان استاد: مردان و زنانی که با یکدیگر محرم هستند شرعا واجب نیست آن پوششی که نامحرم‌ها در مقابل هم دارند رعایت کنند ولی در هر شرائط و پوششی اگر محارم نگاه شهوت انگیز به یکدیگر داشته باشند باید ممانعت شود و همچنین اگر محرمی به عورت محرم خود نگاه کند چه با قصد شهوت باشد و چه بدون قصد شهوت باید ممانعت شود و از این قبیل است اگر زنی چنان عریان باشد که هر مردی به او نگاه کند شهوت او تحریک می‌شود مثلا در حال استحمام یا شنا کردن باشد جایز نیست محرم او به او نگاه بکند با این مقدمه اگر محرم یک خانه‌ای مانند دایی بچه‌های این خانه نگاه مخفیانه به محارم خود بکند و قصد او شهوت باشد مطلقا باید ممانعت شود یعنی چه پوشش آنها در حدی باشد که شرعا مجاز باشد و چه پوشش آنها در حدی باشد که شرع حتی در مقابل محارم مجاز ندانسته باشد مثلا آن زنان محرم عریان باشند با این فروض، صاحب‌خانه حق دارد و حتی بر او واجب است این محرمی که به قصد شهوت به محارم خود نگاه می‌کند را منع کند و همچنین اگر به قسمت‌هایی از بدن محارم خود نگاه کند که نگاه به آن قسمت جایز نیست و هیچ ضرورتی هم در میان نیست.

در شرائطی که منع نگاه یک محرم واجب می‌شود حکم دفع او با سایر اجانب تفاوتی نخواهد داشت و مراحل دفع باید محقق شود یعنی ابتداءً تذکر داده شود و اگر منصرف نشد با تهدید و سر و صدا کردن او را منع کند و اگر همچنان اصرار به چنین نگاهی داشت با سیلی زدن و ضرب و جرح و رمی او را باید دفع کند و اگر در این دفاع جنایتی بر این محرم سرکش وارد شود ضمانی برای مدافع نخواهد بود.

حکم نابینا و نزدیک‌بین در صورت اشراف بر عورات و زنان غیر:

مسئله34: «لو كان المشرف على العورات أعمى لا يجوز أن يناله بشي‌ء، فلو نال وجنى عليه ضمن. وكذا لو كان ممّن لا يرى البعيد، وكان بينه وبينهنّ بمقدار لا يراهنّ أو لا يميّزهنّ»[7] . «اگر كسى كه به عورات مردم سركشى مى‌كند، كور باشد، جايز نيست كه با چيزى متعرض او شود؛ پس اگر متعرض شود و جنايتى بر او واقع سازد، ضامن مى‌باشد. و همچنين است اگر از كسانى باشد كه دور را نمى‌بيند و فاصله بين او و زن‌ها به‌ اندازه‌اى باشد كه آن‌ها را نمى‌بيند و يا تشخيص نمى‌دهد»[8] .

بیان استاد: اگر شخص نابینایی در جایی مستقر شود که اشراف به خانه‌ی غیر داشته باشد به نحوی که اگر شخص بینا در این مکان واقع می‌شد کاملا بر عورات این همسایه‌ی خود اشراف پیدا می‌کرد و مستحق رمی می‌شد، در این فرض چون موضوع حرمت که نگاه به عورات غیر است منتفی شده است در نتیجه اگر صاحب‌خانه اقدام به رمی این نابینا نماید و جراحتی و خسارتی بر او وارد شود ضامن خواهد بود همچنین است اگر کسی دچار عارضه‌ی نزدیک‌بینی باشد و توان رؤیت مسافت‌های دور را نداشته باشد مثلا کسی است که تا دو سه متر جلوی خود را می‌بیند با این فرض اگر این شخص به خانه‌ی همسایه‌ی خود اشراف داشته باشد و در مکانی مستقر باشد که امکان رؤیت عورات همسایه را نداشته باشد به دلیل این که فاصله زنان این خانه تا این شخص مثلا بیش از ده متر باشد در این فرض نیز رمی چنین کسی جایز نیست و در صورت وارد کردن جراحت و خسارت بر او ضمان ایجاد خواهد شد.

إن شاء الله بیان مسئله35 و مابعد در جلسه آینده