درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: کتاب الجهاد/شرائط وجوب الجهاد / سبق و رمایه از ملحقات مباحث جهاد دفاعی

تذکر اخلاقی: فردا دوشنبه 13 جمادی الأولی مصادف است با سال‌روز شهادت حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهراء(س) و روز حزن اهل بیت(ع) و روز عزا و مصیبت؛ من این مصیبت بزرگ و جان‌کاه را به همه‌ی شما عزیزان تسلیت عرض می‌کنم و امیدوارم که همه‌ی ما بتوانیم وظیفه‌ی خودمان را در قبال این مناسبت مهم انجام دهیم.

متأسفانه این ایام ایام مناسبی نیست و این ویروس منحوس کرونا همه جای دنیا را فراگرفته و مشکلاتی را به وجود آورده و همه‌ی ارتباطات و اجتماعات را تحت تأثیر قرار داده است و مدام از طرف مسئولین هم توصیه می‌شود که از حضور در اجتماعات اجتناب شود و اجتماعات چند نفره برقرار نشود و اگر به ناچار اجتماعاتی تشکیل می‌شود باید فاصله‌ها رعایت شود و ماسک زده شود و رعایت این دستورات بهداشتی لازم است برای حفظ جان خودمان و اطرافیانمان.

سال‌ها بود که این سه روز به مناسبت شهادت حضرت زهراء(س) مراسم عزاداری برپا می‌شد و ما زمانی که در اصفهان بودیم سال‌های متمادی در این ایام مراسم برگزار می‌شد مرحوم پدرمان در آن منطقه مؤسس این برنامه بودند ظاهرا نقل می‌شود زمانی که اینجانب به دنیا آمدم این برنامه شروع شد و همچنان ادامه داشت تا زمانی که مسئولیت اجرای این مراسم بر عهده من قرار گرفت در آن زمان دیگر اتاق‌های منزل کشش جمعیت را نداشت و این مراسم را به مسجد منتقل کردیم بعدها که در اصفهان حوزه علمیه امام جعفر صادق(ع) را تأسیس کردیم این برنامه را در حوزه علمیه ادامه دادیم؛ فضای حوزه و امکانات آن مناسب بود و همچنان این برنامه تا حال ادامه دارد ما برنامه‌ای برای دعوت نداشتیم بلکه به صورت اطلاعیه عمومی از همه‌گان دعوت می‌شد و سخنرانان خوبی هم در این مدت دعوت شده‌اند یکی از این سخنرانان با من تماس گرفت و جویای برنامه‌ی امسال شد و عرض کردیم امسال به جهت این مشکلِ پیش آمده‌ی کرونا برنامه‌ای به صورت اجتماع نداریم، اگر بنا باشد مراسم برگزار کنیم امکان کنترل جمعیت نیست چند هزار نفر شاید در حد پنج هزار نفر هر سال در این مراسم شرکت می‌کردند و اگر این برنامه برقرار می‌شد باید پذیرایی ناهار صورت می‌گرفت و قابل کنترل نبود علی ای حال این برنامه‌ی عزاداری در سراسر کشور که معمولا سه روز اجرا می‌شد امسال به جهت جلوگیری از انتشار این ویروس کرونا تعطیل است و از درگاه خدای متعال به شأن و جایگاه و عظمت حضرت صدیقه طاهره(س) مسئلت داریم این بلیه‌ی عظیم را از شیعیان امیرالمؤمنین(ع) و ملت ایران و همه‌ی مردم هر چه سریع‌تر برطرف نماید و امنیت و آرامش سابق به ملت‌ها مخصوصا ملت ایران برگردد.

به همین جهت ما این سه روز را به احترام ایام عزاداری حضرت زهراء(س) تعطیل می‌کنیم هر چند درس‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شود ولی به هر حال پرداختن به دروس اشتغالی به وجود می‌آورد و امیدواریم خداوند این بلیه را برطرف بفرماید.

بیان فضائل و مصائب حضرت زهراء(س): فاطمه زهراء(س) دارای فضائل ممتد و فراوانی است؛ از کسانی که آیه تطیهر در شأن و عظمت آنها نازل شد این بانوی بزرگوار است: ﴿إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَيتِ وَيُطَهِّرَكُم تَطهيرًا﴾[1] . خداوند چنین اراده کرده است که هر گونه آلودگی را از شما اهل بیت پاک کند و شما را به بالاترین درجه طهارت برساند. این آیه به آیه تطهیر معروف است که دلالت بر عصمت و طهارت اهل بیت می‌کند.

ام سلمه نقل کرده است روزی رسول خدا(ص) به علی بن ابی طالب(ع) پیام دادند که به منزل پیغمبر(ص) بیایند و همراه خود همسرشان فاطمه زهراء(س) دختر پیغمبر و دو فرزندشان حسن(ع) و حسین(ع) که طفل بودند را هم بیاورند وقتی که این بزرگواران آمدند رسول خدا عبای خود را بر روی خود و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام کشیدند و متوجه خدای متعال شدند و عرضه داشتند: «اللهم هؤلاء أهل بيتي فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا»[2] در همین حال این آیه تطهیر در شأن این پنج تن نازل شد.

«قالت: و أنا جالسة عند الباب فقلت: يا رسول الله ألستُ من أهل البيت؟ فقال: إنكِ إلى خير، أنتِ من أزواج رسول الله». ام سلمه در ادامه نقل کرده است بعد از این جریان از رسول خدا سؤال کردم که آیا من نیز از اهل بیت شما هستم؟ حضرت فرمودند: «لا إنّکِ إلی خیر» ای ام سلمه تو بر خیر هستی ولی جزء اهل بیت من نیستی و حتی چنین جریانی را راجع به عایشه همسر پیغمبر نقل کرده‌اند که او چنین سؤالی را از پیغمبر(ص) پرسیده است و حضرت همان جوابی که به ام سلمه داده‌اند به عایشه داده‌اند «إنّکِ إلی خیر» تو بر خیر هستی ولی جزء اهل بیت من نیستی و این شأن والا فقط مخصوص این پنج تن می‌باشد.

راجع به این موضوع از بزرگان مطالب فراوانی نقل شده است و کتاب‌های فراوانی نوشته شده است همچنین اهل تسنن روایات فراوانی را از ابن عباس و انس بن مالک و امثال این راویان در کتاب هایشان نقل کرده‌اند آیه‌ای که در قران کریم راجع به اهل بیت نازل شده است مقصود پنج تن آل عباء است اگر مراجعه بفرمایید مشاهده می‌کنید چقدر روایات فراوان است در بیش از هفتاد کتاب از نویسندگان اهل سنت که راجع به این آیه مطلب نوشته‌اند و اعتراف کرده‌اند که مقصود، پنج تن آل عباء است.

در روایات وارد شده است و حتی اهل سنت نیز گفته‌اند که پیغمبر(ص) وقت نماز که وارد مسجد می‌شدند رو به درب خانه زهراء(س) می‌کردند و به این خانه و اهل آن سلام می‌دادند و سه مرتبه می‌فرمودند «الصلاة» و بعد از آن این آیه را قرائت می‌فرمودند[3] .

نقل شده است و حتی در کتب اهل سنت هم وارد شده است که رسول خدا(ص) تا شش ماه یا هشت ماه و یا نه ماه مدام در مقابل در خانه زهراء(س) می‌ایستادند و سه بار «الصلاة» می‌گفتند و این آیه تطهیر را در شأن اهل بیت خود ایراد می‌فرمودند تا برای مردم تذکر دهند که مقصود از اهل بیت آن حضرت چه کسانی هستند مدتی همسایگان مسجد از داخل خانه خود به طرف مسجد راهی داشتند و دربی قرار داده بودند ولی به امر خدا، رسول خدا به امیرالمؤمنین دستور دادند که همه‌ی درها بسته شود مگر درب خانه زهراء(س).

رسول خدا(س) احترام فوق العاده‌ای نسبت به دخترشان حضرت زهراء(س) قائل بودند و هر وقت دخترشان بر ایشان وارد می‌شد «کلما دخلت علیه قام إلیها» رسول خدا(ص) تمام قد در مقابل حضرت زهراء(س) می‌ایستادند و به طرف ایشان حرکت می‌کردند و دو دست دخترشان را می‌بوسید و «أجلسها مجلسه» همان جا که خودشان می‌نشستند او را جای می‌دادند رسول خدا علاوه بر احترام قلبی، در ظاهر نیز چنین احترامی برای دخترشان قائل بودند.

قال رسول الله(ص): «فاطمة بضعة منّی من سرّها فقد سرّنی و من سأها فقد سأنی، فاطمه اعزّ البریّة علیّ».[4]

فاطمه پاره تن من است. هر که او را شاد سازد، مرا شاد ساخته و هر که او را اندوهناک کند، مرا اندوهناک کرده است. فاطمه از همه مردم پیش من عزیزتر است.

چه مقامی بالاتر از این که یازده امام معصوم از اولاد حضرت زهراء(س) هستند و ائمه اطهار(ع) احترام بالایی برای مادرشان زهراء(س) قائل بودند.

وقتی که رسول خدا(ص) رحلت کردند حضرت زهراء(س) بسیار ناراحت بودند در این مدت مدام جناب جبرائیل نازل می‌شد و با حضرت زهراء(س) سخن می‌گفت مرحوم امام، فضائل حضرت زهراء(س) فراوان می‌دانستند ولی بالاترین آنها را روایتی از امام(س) می‌دانستند.

با سند صحیح از ابوعبیده از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: «إنّ فاطمة مکثت بعد رسول اللّه خمسة و سبعین یوما، و کان یدخلها حزن شدید علی أبیها و کان جبرئیل یأتیها فیحسن عزاءها علی أبیها و یطیّب نفسها و یخبرها عن أبیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذرّیّتها و کان علیّ علیه السّلام یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة.»[5] .

فاطمه پس از رسول اللّه هفتاد و پنج روز عمر کرد، و اندوه شدیدی از مصیبت پدرش در وی بود، و جبرئیل نزد وی آمده و او را بر عزای پدرش تسلّی می‌داد و او را دلخوش می‌کرد، و از پدرش و جایگاه وی، و آنچه پس از آن حضرت در نسل وی خواهد بود[امامت]خبر می‌داد و علی(ع) این اخبار را می‌نوشت. پس این مصحف فاطمه است.

این روایت که جریان فراهم آمدن مصحف فاطمه(س) را گزارش می‌کند، به صراحت، تحدیث و گفت وگوی جبرئیل با آن حضرت را بیان، و محتوای گفت‌و‌گو را نیز گزارش می‌کند.

امام صادق(ع) فرموده‌اند که این مصحف نزد ما اهل بیت است[6] . حجم این مصحف سه برابر قرآن است و هیچ کدام از مطالب قرآن در آن تکرار نشده است و امیرالمؤمنین(ع) از این جهت کاتب وحیی بود که بر حضرت زهراء نازل می‌شد.

امام رحمة الله علیه مهمترین فضیلت حضرت زهراء(س) را این می‌دانست که مدام بعد از رحلت رسول خدا(ص) جناب جبرائیل از طرف خدا نازل می‌شد و با آن حضرت هم‌کلام می‌شد فضیلتی که بسیاری از پیغمبران نیز به آن نائل نشده بودند و تعداد کمی از پیغمبران این توفیق را داشتند البته سخنان جبرائیل با حضرت زهراء(س) وحی شرعی نبود و این نبود که مسائل حلال و حرام همانند قرآن در آن باشد در این گفتگو مسائل غیبی مسائلی که کسی از آن خبر نداشت؛ از آینده؛ از گذشته؛ از حکومت‌هایی که سرکار می‌آیند و از سرنوشت آنها سخن به میان آمده است و این مصحف نزد امام زمان(عج) است و إن‌شاء الله زمان ظهور آن حضرت در معرض دید امت اسلامی قرار خواهد گرفت.

بحث فقهی: در بحث جهاد مباحث بسیار فراوانی وارد شده است یکی از ملحقات این بحث، بحث سبق و رمایه است که مرحوم صاحب جواهر آن را در ابواب جهاد مطرح کرده است یکی از اموری که باعث می‌شود امت اسلامی در امر جهاد مهیا باشند آن است که تسلط بر سوارکاری و تیراندازی داشته باشند و برای تحقق این مقصود یکی از روش‌ها برپایی مسابقات سوارکاری و تیراندازی است.

سبق به معنای مسابقه سوارکاری است یعنی دو نفر باهم قرار می‌گذارند هرکس مسافتی را که معین شده است زودتر بپیماید برنده باشد و احتمال دارد که جایزه‌ای هم در نظر گرفته شده باشد و رمایه به معنای تیر اندازی است در این مسابقه نیز یک هدفی در یک مسافت مشخصی در نظر گرفته می‌شود و هر کس قادر باشد دقیق‌تر به هدف تیراندازی کند برنده خواهد بود و مستحق دریافت جایزه خواهد بود.

یکی از سفارشاتی که در روایات وارد شده است تربیت و نگهداری اسب است چنانچه هرکس در خانه اسبی داشته باشد به او اجر و ثواب می‌رسد و این که در خانه‌ای که اسب است برکت وارد آن خانه می‌شود[7] .

راجع به تیراندازی روایت وارد شده است که سه نفر بهشتی می‌شوند[8] اول کسی که چوب تهیه می‌کند و در کار دیگری غیر از تحویل به سازنده تیر قرار نمی‌دهد دوم کسی که این چوب‌ها را می‌تراشد و تیر از آنها به دست می‌آورد و سوم کسی که این تیرها را درمیدان مسابقه و میدان نبرد به کار می‌برد.

همه‌ی این مشوقات بخاطر آن است که مسلمانان آمادگی لازم را جهت مقابله با دشمنان به دست بیاورند مرحوم صاحب جواهر و برخی از بزرگان در بحث جهاد راجع به سبق و رمایه مفصلا بحث کرده‌اند.

و اما یکی دیگر از مباحث مرتبط با جهاد بحث مرابطین است. امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه بحث مرابطین را دارند مرابط یا رابط یعنی مرزبان؛ این گروه مأمورانی هستند که در زمان صلح و زمانی که جنگی در کار نیست کارشان حفاظت و نگهبانی و نگهداری از مرزهای کشور است تا اجازه ندهند متجاوزین و غارت‌گران وارد خاک کشوری شوند تا ناغافل به مردم بی‌گناه شبیخون نزنند؛ ثواب‌های عجیب و بالایی برای این کار وارد شده است حتی گفته شده مستحب است افرادی بروند و مرزبانی بکنند و از مرزهای کشورهای اسلامی نگهداری کنند در اینکه این استحباب با چه مقدار محقق می‌شود و چه احکامی دارد و چه زمان واجب می‌شود بحث‌های مفصلی است که در ضمن مباحث جهاد مطرح می‌شود راجع به بحث جهاد مباحث خوبی از بزرگان مطرح شده است همان طور که عرض شد یکی از دوستان تقریراتی از برخی مراجع که راجع به این موضوع بحث کرده‌اند تهیه کرده‌اند؛ از آیت الله نوری همدانی مباحث خوب و مفیدی مطرح شده است و همچنین از آیت الله خامنه‌ای؛ مقام معظم رهبری چند جلد کتاب در این موضوع به دست ما رسیده است که بسیار قابل استفاده است اگر عزیزان بتوانند از این تقریرات استفاده کنند خوب است در سه روزه آینده به مناسبت شهادت حضرت زهراء(س) درس تعطیل است اگر چه مراسم حضوری برگزار نمی‌شود ولی در حد توان به نحوی ارادت خودمان را به جهت این مناسبت مهم ابراز بداریم.

ادامه بحث در جلسه آینده