99/09/08
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الزكاة/زكاة الفطرة / حکم تقدیم أداء زکات فطره به قبل از عید فطر
بحث اخلاقی: جلسه‌ی قبل، چهارشنبه بود ولی من غفلت کردم و فراموش کردم که باید راجع به مباحث اخلاقی صحبت کنم کسی هم تذکر نداد، عذر می‌خواهم! خوشبختانه جای جبران هست! این ایّام مصادف است با مناسبت عید میلاد امام یازدهم امام حسن عسکری(ع) والد معظّم و بزرگوار حضرت بقیة اللّه الأعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء. این میلاد با برکت ومیمون؛ ولادت ابا محمد حسن بن علی العسکری علیه آلاف التحیة والثناء را خدمت فرزند آن حضرت تبریک و تهنیت عرض می‌کنم.
تاریخ و محل ولادت امام حسن عسکری(ع): شیخ عباس قمی رحمه الله در کتاب انوار البهیة راجع به تاریخ ولادت آن حضرت نقل نموده‌اند: «ولد عليه السلام بالمدينة الطيبة يوم العاشر، أو الثامن من شهر ربيع الاخر، وقيل: في رابعه سنة اثنتين وثلاثين ومائتين»[1] .
ولادت آن حضرت در مدینه طیبه روز دهم یا هشتم از ماه ربیع الثانی واقع شده است و گفته شده در چهارم این ماه در سال232 هجری قمری متولد شد.
نامه امام حسن عسکری(ع) به علی بن بابویه: امروز جهت تذکر اخلاقی یک نامه از حضرت امام حسن عسکری(ع) امام یازدهم را قرائت می‌کنیم؛ نامه بسیار نامه‌ی مهمی است چنانچه امام(ع) خطاب به علی بن بابویه و دیگر شیعیان، آنها را امر به عمل به مضمون این نامه فرموده‌اند؛ و اما عین نامه مبارک حضرت این چنین است:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و العاقبة للمتّقین و الجنّة للموحّدین و النّار للملحدین و لا عدوان الّا علی الظّالمین و لا اله الّا اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ و الصّلوة علی خیر خلقه محمّد و عترته الطّاهرین.
امّا بعد اوصیک یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین بن بابویه القمی- وفّقک اللَّه لمرضاته و جعل من صلبک اولادا صالحین برحمته- بتقوی اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِیتاءِ الزَّکاةِ فانّه لا تقبل الصّلاة من مانع الزّکاة و اوصیک بمغفرة الذّنب و کظم الغیظ و صلة الرّحم و مواساة الاخوان و السّعی فی حوائجهم فی العسر و الیسر و الحلم و التّفقّه فی الدّین و التّثبّت فی الامر و التّعاهد للقرآن و حسن الخلق و الامر بالمعروف و النّهی عن المنکر، فانّ اللَّه عزّ و جلّ قال: لا خَیرَ فِی کثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَینَ النَّاسِ و اجتناب الفواحش کلّها و علیک بصلاة اللّیل فانّ النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم اوصی علیا علیه السّلام فقال: یا علی علیک بصلاة اللّیل علیک بصلاة اللّیل علیک بصلاة اللّیل و من استخفّ بصلاة اللّیل فلیس منّا، فاعمل بوصیتی و أمر شیعتی حتّی یعملوا علیه و علیک بالصّبر و انتظار الفرج فانّ النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم قال: افضل اعمال امّتی انتظار الفرج، و لا تزال شیعتنا فی حزن حتّی یظهر ولدی الّذی بشّر به النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بملاء الارض قسط و عدلا کما ملئت ظلما و جورا. فاصبر یا شیخی یا ابا الحسن علی و أمر جمیع شیعتی بالصّبر فانّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ و السّلام علیک و علی جمیع شیعتنا و رحمة اللَّه و برکاته و صلّی اللَّه علی محمّد و آله»[2] .
در این نامه امام(ع) که به خط مبارک خودشان است خطاب به عالم جلیل القدر علی بن الحسین بابویه القمی المدفون به قم، توصیه‌هایی دارند که به خاطر اهمیت این توصیه‌ها نه تنها حضرت امر نموده‌اند که علی بن بابویه به آن عمل کند بلکه حضرت توقّع دارند که او به شیعیان هم امر کند که به آن عمل کنند در جایی که فرموده‌اند: «فاعمل بوصیتی و أمر شیعتی حتّی یعملوا علیه».
حضرت با تعابیر بسیار محبت آمیزی این عالم را مورد خطاب قرار داده‌اند و او را بزرگ خود و مورد اعتماد خود و فقیه خود معرفی نموده‌اند و او را و نسل او را دعا کرده‌اند چنانچه فرموده‌اند: «امّا بعد اوصیک یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین بن بابویه القمی- وفّقک اللَّه لمرضاته و جعل من صلبک اولادا صالحین برحمته».
ابتدای این نامه در غالب توصیه شروع می‌شود ولی حضرت بعدا از تعبیر امر و دستور استفاده نموده‌اند و همه‌ی شیعیان را مورد خطاب قرار داده‌اند و حتی ما هم موظف هستیم که به این امر امام(ع) عمل کنیم.
توصیه‌ی امام(ع) به چهار فضیلت معاشرتی: حضرت در فرازی که اصل توصیه‌های خود را در آن بیان نموده‌اند فرموده‌اند:
«اوصیک بمغفرة الذّنب و کظم الغیظ و صلة الرّحم و مواساة الاخوان و السّعی فی حوائجهم». انتظاهری که امام(ع) دارند این است که:
1-توصیه به مغفرة الذنب: در مقابل برخورد ناشایست دیگران نسبت به خودمان؛ مثل اینکه پشت سر ما غیبت کرده باشند گذشت داشته باشیم.
2-توصیه به کظم غیظ: در حال غضب و غیظ مراقب خودمان باشیم؛ کم نیستند کسانی که در حال عصبانیت حرف‌هایی می‌زنند که هیچ حرمتی را نگه نمی‌دارند و حتی کار به جایی می‌رسد که حرف‌های کفر آمیز بر زبان جاری می‌کنند و من از نزدیک چنین افرادی را دیده‌ام پس امام(ع) می‌خواهند که شیعیان کظم غیظ داشته باشند.
3-توصیه به صله‌ی رحم: امام(ع) در توصیه‌ی سوم، انتظار دارند که شیعیان، اهل صله رحم باشند و چقدر برای صله رحم برکات ذکر شده است، این عادت خدا پسندانه چنان است که عمری که سه سال از آن باقی مانده را سی ساله می‌کند.
4-توصیه به مواساة الأخوان و السعی فی حوائجهم: و اما در ادامه، حضرت توصیه به نیکی و مواسات و احساس برابری نسبت به برادران دینی و تلاش در برآورده شدن حاجات آنها را دارند؛ چرا که ﴿إنّما المؤمنون إخوة﴾[3] .
احساس مسئولیت نسبت به قرآن: علاوه بر این توصیه‌های چهارگانه‌ی معاشرتی، که حضرت در این فراز نامه ایراد فرمودند در ادامه توصیه‌هایی نسبت به توجه به قرآن کریم دارند و فرموده‌اند: «و التّعاهد للقرآن» وظیفه‌ی همه ما این است که نسبت به قرآن متعهد باشیم و نگاه مسئولانه به آن بکنیم و تلاش کنیم که قرآن را خوب قرائت کنیم آیه به آیه با توجه به ترجمه و مفاهیم و تفسیر و تدبر پیش برویم و در حکمت‌ها و توصیه‌های قرآنی و سرگذشت انبیاء توجه بکنیم.
توصیه به حسن خلق و امر به معروف و نهی از منکر: در ادامه، حضرت توصیه به حسن خلق دارند: «و حسن الخلق» و از شیعیان می‌خواهند نسبت به هرکس که به نحوی با او ارتباطی دارند مانند پدر و مادر و خانواده و اقوام و رفقا و همسایگان و غیره به نیکی رفتار کنند و در فرازی چنین مرقوم فرموده‌اند: «و الامر بالمعروف و النّهی عن المنکر» یکی از تکالیف هر مسلمانی این است که نسبت به منکراتی که در اطراف او اتفاق می‌افتد بی تفاوت نباشد اینکه کسانی تارک الصلاة باشند و شارب الخمر باشند و حدود الهی را رعایت نکنند باید حداقل تذکر لسانی به آنها بدهد تا جامعه محل امنی برای زندگی و بالاتر از آن برای بندگی خدا بشود.
توصیه به نماز شب: امام(ع) در بیان اهمیت نماز شب یاد آور سفارشی شده‌اند که رسول خدا(ص) خطاب به امیرالمؤمنین(ع) داشتند که در آن شخصیتی مانند علی بن ابی طالب(ع) که شب‌ها مدام به عبادت خدا مشغول بود را سه مرتبه به نماز شب توصیه فرموده‌اند و پیغمبر خدا(ص) در این سخن متذکر شده‌اند که هرکس اهل نماز شب نباشد از ما نیست: «و علیک بصلاة اللّیل فانّ النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم اوصی علیا علیه السّلام فقال: یا علی علیک بصلاة اللّیل علیک بصلاة اللّیل علیک بصلاة اللّیل و من استخفّ بصلاة اللّیل فلیس منّا».
آخرین توصیه‌ی امام حسن عسکری(ع): حضرت، در آخرین توصیه فرموده‌اند: «و علیک بالصّبر و انتظار الفرج فانّ النّبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم قال: افضل اعمال امّتی انتظار الفرج».
بسیاری از کارهای خوب است که افراد به خاطر این که صبر ندارند نمی‌توانند آن را به نتیجه برسانند و توفیقات فراوانی را از دست می‌دهند به خاطر اهیمت این فضیلت، امام(ع) شیعیان را توصیه به صبر نموده‌اند و همچنین توصیه به انتظار فرج و روایتی از جد بزرگوارشان رسول خدا(ص) فرموده‌اند که در آن بهترین عمل امت پیغمبر اسلام(ص) انتظار فرج معرفی شده است همان فرجی که موجب می‌شود با دست با‌کفایت امام زمان(عج) دنیا پر از عدل و داد شود؛ ما باید منتظر ظهور باشیم و چنان حاضر باشیم که هر وقت نیاز شد در خدمت امام زمان(عج) قرار بگیریم.
توفیقی شد که در این جلسه به مناسبت میلاد امام حسن عسکری(ع) با خواندن این نامه هم ارادتمان را به حضرت رساندیم و هم درس اخلاقی که فراموش شده بود را جبران کردیم ان‌شاء اللّه همه‌ی ما با بهره‌مندی از این فرمایشات اهل بیت عصمت و طهارت(ع) بتوانیم عاملین به آن باشیم.
بحث فقهی: راجع به جنس زکات فطره و مقدار آن و زمان وجوب و مهلت پرداخت آن و حکم جواز انتقال و اینکه در صورت پرداخت نشدن در وقت شرعی تکلیف چیست؟ مباحثی مطرح شد و اما ادامه‌ی مطالب.
حکم پیش انداختن زمان ادای زکات فطره به قبل از عید فطر: در این مسئله امام رحمه اللّه متعرض دو موضوع شده‌اند:
«لا يجوز تقديمها على شهر رمضان، بل مطلقا على الأحوط، نعم لا بأس بإعطاء الفقير قرضا ثم احتسابه عليه فطرة عند مجي‌ء وقتها»[4] .
موضوع اول: اینکه بنا بر احتیاط، جایز نیست قبل از عید فطر کسی به نیت زکات فطره اقدام به پرداخت این زکات بکند مطلقا چه قبل از ماه رمضان یا حتی در خود ماه رمضان؛ همان طور که قبل از وقت شرعی نمی‌توان اقدام به اقامه نماز یومیه کرد و همان طور که قبل از ماه رمضان نمی‌توان به نیت ماه رمضان روزه گرفت.
موضوع دوم: اینکه اگر کسی قبل از عید فطر چه در ماه رمضان و چه قبل از ماه رمضان به عنوان قرض الحسنه به یک مستحقی قرضی پرداخت بکند می‌تواند بعد از رسیدن وقت دفع زکات فطره همان قرض را به نیت زکات فطره خود به حساب آورد.
ادامه‌ی مباحث در جلسه آینده.