درس خارج فقه استاد مرتضی مقتدایی

موضوع: كتاب الزكاة/أحكام الزكاة /عمومیت وجوب زکات نسبت به مسلمان و کافر

بحث اخلاقی: امروز روز اول ماه مبارک شعبان است و روز بسیار عظیمی است؛ این ماه در بین ماهها شرافت بسیار بالایی دارد، فکر کردیم بجای بحث اخلاقی روز چهارشنبه‌ها به جهت حلول ماه شعبان چند جمله‌ای از عظمت و فضیلت این ماه و تشویق و تحریص در این ماه و تعبد و تهجد و مناجات و انس با خدا در این ماه داشته باشیم شاید إن شاء الله در خودمان اثر بگذارد.

در روایتی مرحوم شیخ طوسی رضوان الله تعالی علیه در کتاب «مصباح المتهجد» که کتابیست در مورد آداب و سنن و ادعیه در ماه‌ها و ایام سال می‌باشد این روایت را از صفوان بن مهران جمّال از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «حُثَّ من في ناحيتك على صوم شعبان، فقلت: جعلت فداك، تري فيها شيئا؟ قال: نعم! إن رسول الله صلى الله عليه وآله كان إذا رأي هلال شعبان أمر مناديا فنادى في المدينة: يا أهل يثرب إني رسول رسول الله إليكم، ألا إن شعبان شهري فرحم الله من أعانني على شهري، ثم قال: إن أمير المؤمنين عليه السلام كان يقول: ما فاتني صوم شعبان منذ سمعت منادي رسول الله صلى الله عليه وآله ينادي في شعبان، فلن يفوتني أيام حياتي صوم شعبان إن شاء الله تعالى، ثم كان عليه السلام يقول: صوم شهرين متتابعين توبة من الله.»[1] حضرت خطاب به صفوان می‌فرماید: تمام کسانی که از اطرافیان تو هستند آنها را به روزه ماه شعبان تشویق کن! راوی می‌گوید: محضر مبارک امام(ع) عرض کردم: یا بن رسول الله(ص) جانم بفدایت! آیا روزه این ماه یک امتیازی دارد که این چنین من را تشویق به روزه گرفتن در این ماه می‌کنید؟ حضرت فرمودند: بله این رویه پیامبر(ص) بود که هر سال وقتی هلال شب اول ماه شعبان را درک می‌کردند به یک خبر رسان و منادی امر می‌کردند که برود و از طرف حضرت به مردم این پیام را بدهد که ای اهل مدینه! من را پیامبر(ص) به سوی شما فرستاده تا خبری به شما بدهم آگاه باشید که ماه شعبان ماه من است خدا رحمت کند کسی را که در این ماه معین و همراه من باشد؛ یعنی ماه شعبان منتسب به من است و خدا بیامرزد کسی را که در این ماه در جهت عبادت بیشتر کمک کار و معین من باشد؛ و حضرت می‌فرمود: هر کس دو ماه پشت سر هم روزه بگیرد توبه و بازگشت او بسوی خدا خواهد بود.

این روایت ادامه‌ای دارد که امام صادق(ع) از وجود مبارک جدشان امیرالمؤمنین(ع) نقل نموده‌اند که حضرت مدام این چنین می‌فرمودند: از روزی که منادی پیغمبر(ص) راجع به ماه شعبان ندا سر داد تا کنون هرگز روزه ماه شعبان را ترک نکرده‌ام و إن شاء الله تا آخر عمر روزه ماه شعبان را ترک نخواهم کرد.

سزاوارترین کسی که پیام پیغمبر(ص) را اطاعت و امتثال کند کسی نیست مگر وجود مبارک امیرالمؤمنین(ع) که مصداق اتم پیروان واقعی رسول خدا(ص) بودند چنانچه فرمودند از زمانی که من ندای منادی پیغمبر(ص) را در تشویق به روزه ماه مبارک شعبان و همراهی رسول خدا(ص) را در برقراری عبادات این ماه شنیده‌ام تا کنون روزه این ماه از من فوت نشده است و إن شاء الله تا آخر عمر هم روزه این ماه را ترک نخواهم کرد.

این روایتی است که امام صادق(ع) نقل فرمودند، ابتدای این روایت راجع به تشویق به اصل همراه پیغمبر(ص) در عبادات این ماه است و در ادامه روایت که حضرت روایتی را از جدشان امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کنند امیرالمؤمنین(ع) در همراهی پیغمبر(ص) در عبادات این ماه، برجسته‌ترین برداشتی که بین عبادات در این ماه داشتند را روزه معرفی می‌کنند به نحوی که از زمان شنیدن این ندا روزه ماه شعبان را ترک نکرده بودند و تصمیم داشتند تا آخر عمر مبارکشان روزه این ماه را ترک نکنند؛

این قبیل اهتمام اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مخصوصا امیرالمؤمنین(ع) نسبت به روزه ماه شعبان موجب شده است که امام صادق(ع) خطاب به صفوان بفرمایند که اطرافیانت را نسبت به روزه ماه شعبان تشویق و تحریض بنما.

صلوات شعبانیة: یکی از ادعیه نورانی که از امام سجاد(ع) به ما رسیده صلوات شعبانیه است که معمولا شما قبل از نماز ظهر یا بعد از نماز در این ماه این صلوات را می‌خوانید در این صلوات مضامین بالایی آورده شده و یکی از فرازهای این صلوات این است که: «وَهذا شَهْرُ نَبِيِّكَ سَيِّدِ رُسُلِكَ شَعْبانُ الَّذِي حَفَفْتَهُ مِنْكَ بِالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ الَّذِي كانَ رَسُولُ الله صلى‌الله‌عليه‌وآله يَدْأَبُ فِي صِيامِهِ وَقِيامِهِ فِي لَيالِيهِ وَأَيَّامِهِ بُخُوعاً لَكَ فِي إِكْرامِهِ وَإِعْظامِهِ إِلى مَحَلِّ حِمامِه»[2]

مجمع البحرین: راجع به کلمه «یدأب» که در این صلوات به کار رفته است در کتاب مجمع البحرین آمده است: «وأصله " من دأب في العمل " إذا جد وتعب»[3] یعنی کسی که در اطاعت و فرمانبرداری از مافوق خود با جدیّت عمل می‌کند و خود را به زحمت می‌اندازد.

در این فراز می‌خوانیم: خدایا! این ماه پیامبرت است، آن آقای فرستادگان، شعبانی که آن را به رحمت و رضوانت غرق کردی و پوشاندی، ماهی که رسول خدا (ص) در روزه‌داری و بپا داشتن عبادت در شب‌ها و روزهایش تا هنگام مرگ، با تمام توان کوشش می‌کرد و خود را به زحمت می‌انداخت، هدف او نبود مگر فروتنی و تواضع در برابرت و گرامی داشت و بزرگداشت ماه شعبان؛

به هر حال این ماهی است که هم خود رسول خدا(ص) در روزه داری و عبادت در این ماه جدّیت داشت و هم امیرالمؤمنین(ع) این چنین همتی در گرامی داشت و اهتمام به روزه‌داری در آن داشتند؛ کسی از امام صادق(ع) سؤال کرد از روزه ماه رجب که چه فضیلتی دارد امام بجای این که از روزه ماه رجب و فضیلت آن سخن به میان آورند فرمودند که چرا از روزه ماه شعبان غافلی[4] ؟ راوی مجدد سؤال کرد که یا بن رسول الله! آیا روزه ماه شعبان فضیلت بیشتری دارد؟ امام(ع) در جواب فرمودند: به خدا سوگند کسی که این ماه شعبان را روزه‌دار باشد اهل بهشت است و بهشت بر او واجب می‌شود؛ راوی سؤال می‌کند: بهترین اعمالی که در ماه شعبان می‌توانیم انجام دهیم کدام است؟ حضرت فرمودند: یکی صدقه و دیگری استغفار، امام(ع) در توضیح فرمودند هر عبادت و صدقه‌ای که در این ماه شعبان کسی انجام دهد خداوند آن را رشد می‌دهد و در قیامت مانند کوه احد آشکار می‌شود که گویا در دنیا کوهی از طلا انفاق کرده است همانطور که یک بچه شتر تربیت می‌شود و پرورش داده می‌شود و تبدیل به شتر عظیم الجثة می‌شود؛ کسی شاید به اندازه نصف خرما و یا مبلغ کم صدقه داده است ولی در قیامت مانند یک کوه بزرگی از طلا آشکار می‌شود، این نتیجه صدقه در ماه شعبان است.

و اما راجع به استغفار فرمودند که استغفار کنید خیلی ثواب بالایی دارد اگر کسی بتواند روزی صد مرتبه در طول ماه استغفار کند بسیار خوب است؛ در مورد استغفار مرحوم شیخ عباس قمی ذکری را در مفاتیح الجنان نقل می‌کند: «أن يقول في شعبان ألف مرة : لا إِلهَ إِلاّ الله وَلا نَعْبُدُ إِلاّ إِيَّاهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ المُشْرِكُونَ. ولهذا العمل الشريف أجر عظيم ويكتب لمن أتى به عبادة ألف سنة»[5] همه شما با این ذکر مأنوس هستید، اگر کسی توفیق داشته باشد در طول ماه شعبان به تعداد هزار مرتبه یعنی به اندازه ده دور تسبیحی که صدتایی است این ذکر را بگوید در نامه اعمالش ثواب هزار سال عبادت نوشته می‌شود؛ اگر به فرض کسی در سند این روایت اشکال وارد کند ما می‌توانیم با تمسک به روایت «من بلغ» این اشکال را برطرف کنیم زیرا در این روایت وارد شده است که اگر به کسی روایتی برسد و ثوابی در آن برای عبادتی ذکر شده باشد ولو اصل آن روایت صحت نداشته باشد ولی به جهت آن رجاء و امیدی که عمل کننده به آن روایت در قلبش داشته این ثواب به او خواهد رسید ولو در واقع این روایت از پیغمبر(ص) یا امامان(ع) صادر نشده باشد، این روایت می‌گوید اگر کسی هزار مرتبه این ذکر را در ماه شعبان بگوید به اندازه هزار سال ثواب در پرونده اعمال او نوشته می‌شود با گفتن یکبار از این ذکر ثواب یک سال عبادت داده می‌شود و هزار بار ثواب هزار سال عبادت.

فضیلت مناجات شعبانیه در کلام مرحوم امام: إن شاء الله از ادعیه وارد شده در این ماه هم غافل نشویم مرحوم امام عنایت خاصی به مناجات شعبانیه داشتند و در فرمایشی این چنین فرمودند: «می بینیم، مناجاتی که در ماه شعبان هست و من در نظر ندارم که در هیچ یک از ادعیه گفته‌ ‌شده باشد که ادعیه مال همه ائمه است. این دعای شعبان، مناجات شعبان، مناجات همه‌ ‌ائمه است و در این، مسائل بسیار هست، معارف بسیار هست و ادب اینکه انسان چه جور‌ ‌باید با خدای تبارک و تعالی مناجات کند. ما غافلیم از این معانی که وضع چی است. شاید‌ ‌بعضی از جُهّال ما هم اینطور اعتقاد دارند که این ادعیه وارد شده و این چیزهایی که از‌ ‌ائمه وارد شده است اینها تشریفات است. می خواهند ما را یاد بدهند و حال اینکه مسئله‌ ‌این نیست، مسئله این است که در مقابل خدا ایستادند آنها، آنها می دانند که در مقابل چه‌ ‌عظمتی ایستادند، آنها معرفت دارند به خدای تبارک و تعالی و می‌دانند چه کنند و‌ ‌مناجات شعبانیه از مناجاتهایی است که اگر یک نفر انسان دلسوخته، یک عارف‌ ‌دلسوخته ـ نه از این عارفهای لفظی ـ بخواهد این را شرح کند و شرح کند از برای‌ ‌دیگران، بسیار ارزشمند است و محتاج به شرح است، چنانچه همه ادعیه ائمه ـ علیهم‌ ‌السلام.‌»[6] امیرالمؤمنین(ع) و تمام أئمه هدی علیهم السلام مواظبت بر خواندن مناجات شعبانیه داشتند و این سخن مرحوم امام است که می‌فرماید من در هیچ دعایی به اندازه مناجات شعبانیه ندیدم که گفته شود همه ائمه اطهار(ع) مواظبت بر آن داشته باشند، مضامین عجیبی در این مناجات وجود دارد و مضمون این مناجات گویای این مطلب است که این عبارات از انسان معمولی صادر نشده و حتما از لسان مبارک معصوم صادر شده است چنین لحنی تالی تلو قرآن است؛ إن شاء الله سعی کنید این مناجات را داشته باشید حتی در غیر ماه شعبان هم می‌شود این دعا را خواند، حتی بعضی از فرازهای این مناجات را می‌توان در سجده و قنوت نماز استفاده کرد.

فرازی از دعای مناجات شعبانیه: «إِلَهِی قَدْ سَتَرْتَ عَلَیَّ ذُنُوبا فِی الدُّنْیَا وَ أَنَا أَحْوَجُ إِلَی سَتْرِهَا عَلَیَّ مِنْکَ فِی الْأُخْرَی [إِلَهِی قَدْ أَحْسَنْتَ إِلَیَ‌] إِذْ لَمْ تُظْهِرْهَا لِأَحَدٍ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ فَلا تَفْضَحْنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ» در دنیا گناهانی را بر من پوشانده‌ای که در آخرت، نیازمندترم که پرده پوشش خود را بر آنها افکنی. خدایا! چون گناهانم را پوشاندی و بر هیچ یک از بندگان شایسته‌ات فاش نساختی، بر من نیکی کردی، خدایا، پس در روز قیامت نیز رسوای خلایقم مگردان.

کسی که گناه کار است در روز محشر با روی سیاه آشکار می‌شود و همه می‌فهمند که این آدم گناه کار است نامه اعمال به دست چپش داده شده هر کسی او را در قیامت می‌بیند می‌فهمد که این آدم جهنّمی است صورتش سیاه است مؤمنین چهره سفید و نورانی دارند و این جهنّمی‌ها بهشتی‌ها را از پشت سر صدا می‌زنند و می‌گویند إجازه بده ما از نور تو بهره‌ای بگیریم ﴿يَوْمَ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ﴾[7] «همان روزى كه مردان و زنان منافق به مؤمنان مى‌گويند: «نظرى به ما بيفكنيد تا از نور شما پرتوى برگيريم.» به آنها گفته مى‌شود: «به پشت سرِ خود بازگرديد و نورى به دست آوريد.» در اين هنگام ديوارى ميان آنها زده مى‌شود كه درى دارد، درونش رحمت است و از طرف برونش عذاب.» مؤمنین در برابر درخواست جهنّمی‌ها که درخواست نور می‌کنند به آنها می‌گویند این نور را برگردید از پشت سرتان دریافت کنید یعنی از دنیایی که در آن بودید، یعنی دنیا محل عبادت و کسب نور است مؤمنین چهره‌های روشن و نورانی دارند و جهنّمی‌ها صورت‌های سیاه و نفرت انگیز، روز قیامت روز اشهاد است روز رسوایی گناهکاران است، به همین خاطر در این فراز دعا با خدای خود این چنین مناجات می‌کنیم: «إِلَهِی قَدْ سَتَرْتَ عَلَیَّ ذُنُوبا فِی الدُّنْیَا وَ أَنَا أَحْوَجُ إِلَی سَتْرِهَا عَلَیَّ مِنْکَ فِی الْأُخْرَی» «فَلا تَفْضَحْنِی يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى‌ رُؤُوسِ الأَشْهادِ.» خدایا من را در روز قیامت در انظار مردم رسوا نکن! خدایا! گناهانمان را بیامرز، مناجات شعبانیه دعای بسیار پر محتوایی است البته باید توجه به معنا داشته باشیم، این فرازهای بسیار ارزشمند را می‌توان در قنوت نماز یا سجده استفاده کرد.

کلام میرزا جواد آقا تبریزی: مرحوم میرزا جواد آقا تبریزی در کتاب المراقبات که کتاب بسیار جالب و خوبی است و إن شاء الله مورد مطالعه قرار بدهید ایشان می‌فرمایند: دعا وقتی دعاست که انسان متوجه باشد که چه می‌گوید و آن را بخواهد و قصد کند و إلا متوجه معنای دعا نباشد دیگر نمی‌توان گفت که دعا کرد بلکه باید گفت قرائت کرد و خواند و مسلما خواندن غیر از خواستن است وقتی می‌گوئیم کسی «دعی و سئل» که واقعا از خدا چیزی بخواهد و إلا گفته می‌شود که مثلا دعای کمیل را قرائت کرد و نمی‌گویند دعا کرد و سؤال کرد؛ خدای متعال می‌فرماید: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ﴾[8] پروردگار شماگفته است: «مرا بخوانيد تا دعاى شما را اجابت كنم. به يقين كسانى كه از عبادت من تكبّر مى‌ورزند بزودى با ذلّت وارد دوزخ مى‌شوند.»

﴿وَلاَ تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ وَاسْأَلُواْ اللّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا﴾[9] امتيازات و برتريهايى را كه خداوند براى بعضى از شما بر بعضى ديگر قرار داده آرزو نكنيد. اين تفاوتهاى طبيعى و حقوقى، براى حفظ نظام زندگى شماست. با اين حال، مردان به سبب آنچه به دست مى‌آورند نصيبى دارند، و زنان نيز نصيبى؛ و نبايد حقوق هيچ يك پايمال گردد). و از فضل خدا، براى رفع تنگناها استمداد جوييد؛ زيرا خداوند به هر چيز داناست.

﴿قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾[10] بگو: «اى بندگان من‌كه برخود اسراف و ستم كرده‌ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى‌آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.

البته باید به این نکته توجه داشت که اگر کسی گناهی مرتکب شده باشد و یا واجباتی از او فوت شده باشد باید در درجه اول توبه کند و در صدد قضا کردن نمازها و روزه‌ها و سایر عباداتی که آنها را ترک کرده باشد هر چند این اذکار و مستحباتی که گفتیم در ماه شعبان بجا آورد چه فضیلت بالایی دارد این ثواب‌ها به جای خود موجب می‌شود که بهشت یک مؤمن دارای زینت‌ها بیشتری باشد و نورانی‌تر بگردد ولی هیچ کدام از این مستحبات نمی‌توانند جای واجبات را بگیرند و برای رفع گناهان باید توبه انجام شود و به خودی خود و با این مستحبات این گناهان آمرزیده نمی‌شود باید توبه باشد و در بعضی گناهان مخصوصا اگر حق الناس باشد باید جبران نماید.

بحث فقهی: مرحوم امام در مسأله دهم متعرض چند مسأله شدند نکته اول این که هرچند کفار اعتقادی به خدا ندارند ولی در حقیقت آنها مکلف به فروع دین از جمله زکات هستند همان طور که مکلف به اصول دین هستند که برای اثبات این مدعا از آیات و روایات ادله فراوانی مورد استناد قرار گرفته است نکته دوم این که هرچند زکات بر کفار هم واجب است ولی چنانچه اقدام کنند و زکات مال خودشان را عزل نمایند و پرداخت کنند برای آنها فایده‌ای ندارد و زکاتشان باطل است گویا اصلا چنین تکلیفی بجا آورده نشده است مثل این که کسی نماز بخواند ولی بدون وضو نماز بخواند چنین نمازی باطل است کسی نمی‌تواند بگوید که این آدم نمازش را بجا آورده، این که می‌گوئیم زکات کافر باطل است به این جهت است که زکات عبادت است و شرط صحت هر عبادتی آن است که به قصد قربة إلی الله بجا آورده شود همان طور که نماز را باید اطاعة لأمر الله و طاعة لأمر الله بجا آورد شرط هر عبادتی قصد قربت و اخلاص در عبادت است فرض آن است که کفار اعتقادی به خدا ندارند در نتیجه چگونه قابل تصور است که بخواهند کاری را برای تقرب به چیزی که قبول ندارند انجام دهند یا این که خدا را قبول دارد ولی پیغمبر(ص) را قبول نداشته باشد بازهم عبادات او مورد قبول نخواهد بود زیرا خداوند دستورات خود را از طریق پیامبران به مردم می‌رساند اگر کسی پیامبران را قبول نکند چطور می‌تواند دستور خدا را به دست بیاورد و به آن عمل کند بنا بر این قصد قربة از کافر متمشی نمی‌شود و عباداتش باطل است.

دیروز این مسأله مطرح شد و یکی از حاضرین گفتند که مگر زکات جزء عبادات است که قصد قربت نیاز داشته باشد؟ لابد نظر این برادر این است که زکات صرفا یک مسأله اقتصادی است و خداوند فقط به هدف این که فقراء گرسنه نمانند این زکات را واجب کرده است و ایشان ادعا کردند که ما در روایتی نداریم که زکات یکی از عبادات باشد و اما در جواب می‌گوئیم که إلی ما شاء الله روایات فراوانی داریم که به صراحت قائل هستند که زکات عبادت است روایات مستفیضه‌ای وجود دارد که می‌رسانند زکات از فرائض عبادات است، زکات یک فریضه یک واجب و یک تکلیف است و قطعا یکی از عبادات می‌باشد.

به عنوان نمونه چند روایت را متذکر می‌شویم:

روایت اول: «محمّد بن علي بن الحسين بن بابويه رضي‌الله‌عنه بإسناده عن الحسن بن محبوب، عن عبد الله بن سنان قال: قال أبو عبد الله عليه‌السلام: لما نزلت آية الزكاة ﴿خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا﴾ في شهر رمضان، فأمر رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله مناديه فنادى في الناس: إنّ الله(تبارك وتعالى قد) فرض عليكم الزكاة كما فرض عليكم الصلاة»[11] راوی از امام صادق(ع) نقل می‌کند، زمانی که آیه زکات در ماه رمضان نازل شد، رسول خدا(ص) به منادی خود دستور دادند در بین مردم ندا سر دهد که ای مردم خداوند زکات را بر شما فرض و واجب گرداند همان طور که نماز را بر شما فرض گرداند، این روایت به وضوح می‌رساند که زکات یکی از فروض و عبادات است و نیاز به قصد قربت دارد.

روایت دوم: «محمّد بن يعقوب الكليني رضي‌الله‌عنه عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن حمّاد، عن حريز، عن (زرارة و) محمّد بن مسلم وأبي بصير وبريد وفضيل كلّهم عن أبي جعفر وأبي عبد الله عليهما‌السلام قالا: فرض الله الزكاة مع الصلاة.»[12] این روایت صحیحه است و راوی این روایت را از دو امام بزرگوار از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل کرده است که فرموده‌اند: خداوند زکات را به همراه نماز واجب گردانده است، یعنی اگر کسی اهل نماز باشد ولی اهل زکات نباشد نمازش هم باطل خواهد بود زکات در ردیف نماز فرض است و هر کس زکات ندهد نمازش هم باطل است.

مرحوم صاحب وسائل در جلد اول وسائل در باب اول مستفاد خود از روایات را عنوان باب قرار می‌دهد و می‌فرماید:

«أبواب مقدمة العبادات

١ ـ باب وجوب العبادات الخمس: الصلاة، والزكاة، والصوم، والحج، والجهاد.» [13] یعنی زکات را جزء یکی از عبادات تلقی می‌کند و هیچ تفاوتی نسبت به سایر عبادات قائل نمی‌شود.

روایت سوم: «وعن أحمد بن الحسن القطان، عن أحمد بن يحيى بن زكريا، عن بكربن عبدالله بن حبيب، عن تميم بن بهلول، عن أبي معاوية، عن إسماعيل بن مهران، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال: والله ما كلف الله العباد إلا دون ما يطيقون، إنما كلفهم في اليوم والليلة خمس صلوات، وكلفهم في كل ألف درهم خمسة وعشرين درهما، وكلفهم في السنة صيام ثلاثين يوما، وكلفهم حجة واحدة، وهم يطيقون أكثرمن ذلك.»[14] امام صادق(ع) به خداوند قسم یاد می‌کند که خداوند همیشه مردم را به کمتر از توانشان تکلیف نموده است؛ در شبانه روز به نمازهای پنجگانه یومیه تکلیف کرده است و در زکات هزار درهم فقط بیست و پنج درهم را واجب نموده است و در یک سال فقط سی روز را به عنوان روزه واجب قرار داده است و در تمام عمر یک مسلمان فقط یک بار حج را بر او واجب کرده است در حالی که هر انسانی بیش از این مقدار توانایی دارد که عبادات بیشتری انجام دهد.

در این روایت نیز امام(ع) بدون هیچ تفاوتی زکات را در کنار سایر عبادات قرار داده است و این نشانه عبادی بودن زکات است.