موضوع: كتاب الديات (دیه جنین)

 مسأله3: «الأقوى أنه ليس بين كل مرتبة مما تقدم ذكره والمرتبة التي بعدها شي‌ء، فما قيل بينهما شي‌ء بحساب ذلك غير مرضي.»

 بعد از ذکر عناوین پنجگانه جنین که دیهاش ذکر شد و گفتیم؛

 1- در مرحله نطفه 20 دینار

 2- در مرحله علقه 40 دینار

 3- در مرحله مضغه 60 دینار

 4- در مرحله عظام 80 دینار

 5- در مرحله رویش گوشت بر استخوان و تکمیل جنین 100 دینار.

 اکنون یک مطلبی مرحوم شیخ در نهایه [1] فرموده که منشأ بحث شده است و آن اینکه بین هرکدام از این مراحل آیا چیزی هست یا نه بین 20 و 40 چیزی نیست. مرحوم شیخ میفرماید «الجنین اول ما یکون؛ نطفة وفیه عشرون دینار» اولین مرحله رشد جنین نطفه است که 20 دینار دیه دارد. «ثم یصیر علقة و فیه اربعون دینار» در مرحله دوم اگر از نطفه تبدیل به علقه شود اسقاطش 40 دینار دیه دارد. «وفیما بینهما بحساب ذلک» در حد فاصل بین 20 و 40 به مقدار رشدی که انجام شده است تا قبل از رسیدن به 40 بر 20 تعدادی اضافه میشود. «ثم یصیر مضغة وفیها ستون دینار» در مرحله سوم تبدیل به مضغه میشود که 60 دینار دیه دارد. «وفیما بین ذلک بحسابها» و حد فاصل بین 40 و 60 نیز از 40 یعنی علقه محاسبه میشود به مقدار رشدی که کرده است یک یا چند دینار اضافه میشود. «ثم یصیر عظما وفیه ثمانون دینار وفیما بین ذلک بحسابه» در مرحله چهارم که استخوان میشود 80 دینار دیه دارد و ما بین 60 و 80 نیز به نسبت رشد از مضغه تا استخوان محاسبه میشود. «ثم یصیر مکسوا علیه لحما خلقا سویا شق له العین والاذن و الانف قبل ان تلجه الروح وفیه ماة دینار» در مرحله پنجم گوشت بر استخوان میروید و خلقتش کامل میشود و جای چشم و گوش و دماغ آماده میشود و جنین از لحاظ فیزیکی کامل میگردد که در این صورت 100 دینار دیه دارد «وفیما بین ذلک بحسابها» البته در حد فاصل استخوان و کمال جنین به هر مقدار که رشد کرده باشد بر مقدار مثلا 80 دینار اضافه میشود «ثم تلجه الروح وفیه الدیة کاملة» در آخرین مرحله که دمیده شدن روح است اگر جنین کامل بعد از جان دار شدن اسقاط شود 100 دینار دیه دارد.

 ملاحظه میفرمایید اینگونه که مرحوم شیخ بیان فرمود قبل از نطفه یعنی آن چهل روز اول مابین ندارد یعنی اگر مثلا نوزده روز هم باشد همان 20 دینار است ولی بین علقه و مضغه و مضغه و عظام و عظام و کامل شدن ایام مابین وجود دارد.

 تفسیر کلام شیخ توسط ابن ادریس:

 مرحوم ابن ادریس [2] نیز حرف شیخ را تفسیر نموده و فرمود «ان النطفة تمکث عشرین یوما ثم تصیر علقة وعشرین یوما اخری وعشرون یوما اخری فابتداء تحولها الی العلقة من الیوم الهادی والعشرون» نطفه بعد از 20 روز علقه میشود و علقه 20 روز بعد مضغه میشود و مضغه 20 روز بعد عظام میشود و عظام 20 روز بعد جنین کامل میشود بنابراین ایام اضافه از روز بیست و یکم محاسبه میشود و برای هر یک روز اضافه یک دینار حساب میکنیم. مثلا اگر در روز بیست و پنجم ساقط شد 25 دینار دیه دارد و اگر جنین مثلا 39 روزه بود دیهاش 39 دینار است.

 

 مناقشه در کلام ابن ادریس:

 1- اینکه میگویید «ان النطفه تمکث عشرین یوما» خلاف روایات است و بیست روز در هیچ روایتی نیامده است. در حالی که در روایات 40 روز حساب میکنند برای نمونه؛

 سعید بن المسیب [3] «قال: سألت علي بن الحسين (عليهما السلام) عن رجل ضرب امرأة حاملا برجله فطرحت ما في بطنها ميتا، فقال: إن كان نطفة فان عليه عشرين دينارا، قلت: فما حد النطفة؟ فقال: هي التي (إذا) وقعت في الرحم فاستقرت فيه أربعين يوما، وإن طرحته وهو علقة فان عليه أربعين دينارا، قلت: فما حد العلقة؟ قال: هي التي إذا وقعت في الرحم فاستقرت فيه ثمانين يوما قال: وإن طرحته وهو مضغة فان عليه ستين دينارا، قلت: فما حد المضغة؟ فقال: هي التي إذا وقعت في الرحم فاستقرت فيه مائة وعشرين يوما، قال: وإن طرحته وهو نسمة مخلقة له عظم ولحم مزيل الجوارح قد نفخت فيه روح العقل فان عليه دية كاملة . . الحديث.»

 سعید بن مسیب میگوید از امام سجاد علیه السلام پرسیدم حکم مردی که به زنش لگد زد و زن که حامله بود بچه سقط کرد چیست؟ امام فرمود اگر در مرحله نطفه بود 20 دینار دیه دارد پرسیدم مرحله نطفه چند روز است؟ امام فرمود مرحله نطفه آن است که آب مرد بعد از مواقعه 40 روز در رحم بماند که اگر چهل روزه شد مرحله نطفه نام دارد. امام ادامه داد اگر بچه در مرحله علقه سقط شد دیهاش 40 دینار است پرسیدم مرحله علقه چیست؟ امام فرمود 80 روزه شدن مرحله علقه است امام در ادامه فرمودند اگر بچه در مرحله مضغه سقط شد دیهاش 60 دینار است پرسیدم مرحله مضغه چیست؟ امام فرمود مرحله 120 روزه شدن جنین را مضغه گویند امام در ادامه فرمود اگر بعد از کامل شدن جنین و دمیده شدن روح و دارای عقل شدن سقط شد دیهاش 100 دینار است.

 ملاحظه میفرمایید با توجه به روایت سعید بن مسیب ایراد اولی که به ابن ادریس داریم در عنوان 20 روز است زیرا در روایت عنوان 40 روز در هر مرحله مطرح است گرچه در کل 200 روز میشود و جای بحث دارد که روح در 4 ماه دمیده میشود یا 6 ماه و میتوان گفت در 120 روز «کسونا العظام لحما» میشود و از بعد از 120 روز نگفته است چقدر زمان میبرد.

 2- ابی جریر [4] «عن أبي جرير القمي قال: سألت العبد الصالح (عليه السلام) عن النطفة ما فيها من الدية؟ وما في العلقة؟ (وما في المضغة؟ وما في المخلقة) وما يقر في الأرحام؟ فقال: إنه يخلق في بطن أمه خلقا من بعد خلق يكون نطفة أربعين يوما، ثم تكون علقة أربعين يوما، ثم مضغة أربعين يوما، ففي النطفة أربعون دينارا، وفي العلقة ستون دينارا وفي المضغة ثمانون دينارا، فإذا اكتسى العظام لحما ففيه مائة دينار، قال الله عز و جل: (ثم أنشأناه خلقا آخر فتبارك الله أحسن الخالقين) [5] فإن كان ذكرا ففيه الدية وإن كانت أنثى ففيها ديتها.»

 ملاحظه میفرمایید در این روایت نیز ایام بر اساس 40 روز ملاحظه شده است هر چند در عنوان دیه نطفه 40 دینار آمده است که باید روایت بررسی شود.

 برای فردا إن شاء الله.

 وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین