موضوع: كتاب الديات(دیه موی دو ابرو)
مروری بر فروع مسأله 1:
مسأله2 «لو نبت بعضه دون بعض فهل فيه الأرش أو أخذه من الدية بالحساب فيلاحظ نسبة غير النابت إلى الجميع فيؤخذ نصف الدية إن كان نصفا وثلثها إن كان ثلثا وهكذا ولا يلاحظ خفة الشعر وكثافته؟ الثاني أرجح في غير النابت، وفي النابت لا يسقط الأرش على الظاهر.»
بحث دیه موی سر و صورت مرد و نیز موی سر زن با تمام جزئیات در مسأله 1 مورد بررسی قرار گرفت و گذشت.
اکنون مسأله2 این است که اگر جانی موی سر زنی را نابود کرد و پس از مدتی بعضی از موها رویید و بعضی دیگر نرویید حکم دو قسمت چیست؟
امام فرمود ارجح این است که هر کدام حکم خودش را داشته باشد و این قول امام دو وجه دارد:
وجه اول: نصف مویی از سر که نرویید را به نسبت تمام دیه میسنجیم و مساحت سر را محاسبه میکنیم و طبق آن دیه را محاسبه میکنیم.
وجه دوم: همانطور که در کل سر اگر موها ریخته بود و مجدد میرویید ارش محاسبه میشد اکنون که نصف مو رویید ارش محاسبه میشود.
قابل ذکر است که در این قسمت تناسب راه ندارد بلکه معیب را قیمت میکنند و به عنوان دیه دریافت میشود.
مرحوم صاحب جواهر
[1]
و صاحب مفتاح الکرامة
[2]
از مرحوم علامه
[3]
در تحریر این قول را نقل میکنند که فرمود «لو ذهب بعض شعر الراس أو بعض اللحیة علی وجه لا ینبت ففیه الدیة بحساب الباقی ویعتبر بنسبة محل المقلوع منه الی الجمیع ولو نبت بعضه ففیه الارش ولا یعتبر نسبته الی ارش الجمیع بالجزء»
«ویدل علیه الاجماع علی الظاهر ویدل علی الحکم المذکور بعد الاجماع النص الوارد فی الحاجب»
[4]
مراد از نص وارد در حاجب روایت ابو عمرو متطبب
[5]
[6]
است که بعدا میخوانیم.
مسأله3 «تشخيص عدم نبات الشعر أبدا موكول إلى أهل الخبرة فإن حكم أهل الخبرة بعدم النبات تؤخذ الدية، ولو نبت بعد ذلك فالظاهر رجوع ما فضل من الدية.»
موضوع مسأله3 قبلا به تناسب در مسأله1 تحت عنوان «تعیین زمان پرداخت دیه موی سر زن» مورد بررسی قرار گرفت و گفتیم اگر جانی باعث نابود شدن موی انسانی شد از کجا مشخص شود که مو در میآید یا در نمیآید؟
1- بعضی گفتند تا یک سال صبر میکنند.
2- بعضی هم گفتند اگر اهل فن نظر دادند که دیگر مو درنمیآید به همان نظر عمل میشود و همان موقع حکم به دیه کامله داده میشود و اگر تصادفا درآمد ارش را از دیهای که گرفته بود محاسبه میکنند و مازاد را برمیگرداند.
با توجه به بررسی تفصیلی این موضوع در ضمن مسأله 1 از این مسأله نیز میگذریم.
مسأله4 «لو زاد مهر مثل المرأة على مهر السنة يؤخذ مهر المثل، نعم لو زاد على الدية الكاملة فليس لها إلا الدية، ويحتمل الرجوع إلى الأرش.»
موضوع مسأله4 را نیز در ذیل مسأله1 که اگر موی زن دوباره رویید مهرالمثل پرداخت میشود و اگر زاید بر مهرالسنه باشد که پانصد درهم است همان مهرالسنه پرداخت میشود و اگر در مواردی مهرالسنه بیش از دیه کامله زن شد بررسی کردیم و گفتیم اجماعی است که غرامت عضو نباید زاید بر دیه کامله زن باشد.
البته در کیفیت ضربات وارده بر اثر ریزش مو ممکن است نسبت به ضربات قبل از ریزش یا بعد از ریزش جانی تعزیر شود.
دیه موی دو ابرو:
مسأله5 «في شعر الحاجبين معا خمسمأة دينار، وفي كل واحد نصف ذلك، وفي بعض منه على حساب ذلك، هذا إذا لم ينبت، وإلا ففيه الأرش، فلو نبت بعض ولم ينبت بعض ففي غير النابت بالحساب، وفي النابت الأرش ظاهرا.»
اگر موی دو ابروی انسان به طور کامل بر اثر جنایت جانی ریخت؛ در مورد دیه دو قول است:
قول اول: نصف دیه کامله:
مرحوم محقق
[7]
در شرایع همین تعبیر را دارند. مرحوم صاحب جواهر
[8]
بعد از عبارت محقق میفرماید «وفاقا للاکثر» مرحوم شهید
[9]
در مسالک میفرماید «وهو المشهور بین الاصحاب» مرحوم ابن ادریس
[10]
در سرائر ادعای اجماع بر این حکم کرده است.
دلیل مسأله: خبر ابی عمرو المتطبب
[11]
[13]
عن ابی عبدالله من افتاء امیرالمومنین که ظریف بن صالح این کتاب را نوشته بود و روایت مفصل است قسمتی از آن شاهد حرف ماست «ان اصیب الحاجب فذهب شعره کله فدیته نصف دیة العین» یعنی «ماتا دینار وخمسون دینار فما اصیب منه فعلی حساب ذلک»
روایت از امام صادق(ع) نقل شده و در کشف اللثام
[14]
[15]
میفرماید «وروی ایضا عن الرضا(ع)»
روایت طولانی است اما محل شاهد این است که «فـدیته نصف دیة العین» یعنی «مأتا وخمسون دینار» که اگر موی تمام یک ابرو ریخت دویست و پنجاه دینار دیه دارد و اگر کمتر بود به نسبت محاسبه میشود.
مرحوم شهید در مسالک
[16]
میفرماید «هذا القول هو المشهور بین الاصحاب ومستنده غیر معلوم»
اقول: از مرحوم شهید بعید است که اول بفرماید مشهور است و در عین حال بفرماید مستند و دلیل ندارد لذا در توجیه کلام شهید میگوییم ممکن است گفته شود مراد شهید این است که سند آن قابل مناقشه است.
و مرحوم آقای خویی
[17]
هم میفرماید که روایت نقل شده «بعدة طرق عن ابی عبدالله(ع) کلها ضعیفة»
لکن مرحوم کلینی
[18]
و مرحوم شیخ
[19]
نقل کرده است به سند صحیح و لذا میگوییم درست است که سندش ضعیف باشد اما منجبر به عمل اصحاب است.
قول دوم: یک دیه کامله:
در مقابل قول اول که گفت دو ابرو نصف دیه کامله دارد قول دیگری است که میگوید به استناد آن روایتی که میگفت هرچه که در بدن انسان جفت باشد دیه کامله دارد اگر دو ابرو از بین رفت دیه کامل دارد.
مرحوم ابن زهره
[20]
فرمود: «وفي ذهاب شعر الحاجبين إذا لم ينبت، الدية كاملة، وفي أحدهما نصف الدية»
و صاحب إصباح
[21]
فرمود: «وفي ذهاب شعر الحاجبين إذا لم ينبت، الدية» و حتی شیخ در موضعی از مبسوط
[22]
[23]
فرمود «فأما اللحية و شعر الرأس و الحاجبين فإنه يجب فيه عندنا الدية».
مناقشه در قول دوم:
میگوییم درست است که روایات بطور کلی گفتند اعضای جفت دیه کامله دارد اما آن روایات
[24]
عام است و اینجا روایت معتبر داریم که مخصص آن روایات میشود یعنی در تمام موارد اعضاء جفت، یک دیه کامله دارد الا در دو ابرو که روایت فرمود هر دو ابرو نصف دیه دارد.
و بعضی هم میگویند که ابرو دیه خاص ندارد و عضو خاص حساب نمیشود بلکه همراه با چشم محاسبه میشود.
وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.
[1]
جواهرالکلام 43: 177، ط دارالکتب الاسلامیة.
[2]
مفتاح الکرامة 10: 380، ط بیروت (القدیمة).
[3]
تحریر الاحکام 5: 581، ط مؤسسة الامام الصادق(ع).
[4]
مفتاح الکرامة 10: 380، ط بیروت (القدیمة).
[5]
وسائل الشیعة 29: 289، کتاب الدیات، أبواب دیات الاعضاء، باب2، ح3، ط آل البیت.
[6]
وسائل الشیعة 29: 290، کتاب الدیات، أبواب دیات الاعضاء، باب2، ح5،ط آل البیت.
[7]
شرایع الاسلام 4: 1030، ط استقلال طهران.
[8]
جواهرالکلام 43: 175، ط دارالکتب العلمیة.
[9]
مسالک الافهام 15: 399، ط المعارف الاسلامیة.
[10]
السرائر 3: 378، ط جماعة المدرسین.
[11]
وسائل الشیعة 29: 289، کتاب الدیات، أبواب دیات الاعضاء، باب2، ح3، ط آل البیت: «وعنهم،
[12]
عن سهل، عن الحسن بن ظريف، عن أبيه ظريف بن ناصح عن عبد الله بن أيوب، عن أبي عمرو المتطبب قال: عرضته على أبي عبد الله عليه السلام قال»
[13]
وسائل الشیعة 29: 290، کتاب الدیات، أبواب دیات الاعضاء، باب2، ح5،ط آل البیت: «وباسناده عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن فضال، وعن محمد بن عيسى، عن يونس جميعا، عن الرضا عليه السلام قالا: عرضنا عليه الكتاب فقال»
[14]
کشف اللثام 11: 327، ط جماعة المدرسین.
[15]
فقه الامام الرضا(ع): 316، ط کنگره امام رضا(ع)، مشهد مقدس: «إذا أصيب الحاجب فذهب شعره كله فديته نصف دية العين ، فإن نقص من شعره شئ حسب على هذا القياس»
[16]
مسالک الافهام 15: 400، ط المعارف الاسلامیة.
[17]
مبانی تکملة المنهاج 2: 271، ط العلمیة.
[18]
الکافی 7: 331، ط دارالکتب الاسلامیة.
[19]
تهذیب الاحکام 10: 258 و 298، ط دارالکتب الاسلامیة.
[20]
غنیة النزوع : 417، ط مؤسسة الامام الصادق(ع).
[21]
إصباح الشیعة بمصابیح الشریعة : 504، ط مؤسسة الامام الاصادق(ع): «و في ذهاب شعر الحاجبين إذا لم ينبت، الدية، و في إحديهما نصف الدية، فإن نبت ففيه الأرش. وقيل: في ذهاب شعر الحاجبين: نصف الدية، و في إحديهما: ربعها، [فإن نبت ففيه الأرش].»
[22]
المبسوط 7: 153، ط المرتضویة.
[23]
گفتنی است مرحوم شیخ در ج7، ص83 از مبسوط فرمود: «وعندنا يضمن شعر الرأس إذا لم يعد بكمال الدية، و كذلك شعر اللحية و شعر الحاجبين بنصف الدية»
[24]
وسائل الشیعة 29: 287، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب1، ح12، ط آل البیت: «قال کل ما کان للانسان اثنان ففیهما الدیة وفی احدهما نصف الدیة وما کان فیه واحد ففیه الدیة»