موضوع: کتاب الدیات تبدیل یکی از عناوین دیه به قیمت توسط جانی:

 مسئله 9 «لایجب علی الولی قبول القیمة السوقیة عن الاصناف لو بذلها الجانی مع وجود الاصول و لا علی الجانی ادائها لو طالبها الولی».

 آیا می شود جانی به جای انتخاب یکی از اصناف ششگانه قیمت آنرا انتخاب کند یا یکی از عناوین را انتخاب کند و از ولیّ دم بخواهد که قیمت آنرا مشخص کند و دیه را از قیمت آن عنوان دریافت کند و آیا ولیّ دم می تواند قیمت عنوان انتخاب شده توسط جانی را طلب کند؟

 برای توضیح بیشتر به عنوان مقدمه می گوییم. سه مطلب را قبلا بحث کردیم و تقریبا از نظر نصوص و فتاوا و معاقد اجماعات متفق علیه است.

مطلب اول:

اصنافی که برای دیه تعیین شد فقط شش چیز است گرچه این شش چیز یکجا در یک روایت نیامده است اما مجموعا از مجموعه روایات بدست می آید.

مطلب دوم:

هرکدام از این شش چیز بنفسه از اصول هستند و بدل از دیگری واقع نمی شوند و ترتیب هم در آن نیست که بگوییم اگر شتر نشد گاو یا اگر گاو نشد گوسفند بپردازند.

مطلب سوم:

جانی مخیر است؛ یکی از این شش چیز را انتخاب کند و تخییر دارد و تنویع نیست.

 اکنون با توجه به این سه مطلب می گوییم؛

اولا:

ولیّ دم نمی تواند از جانی طلب قیمت بکند زیرا اختیار با جانی است.

ثانیا:

خود جانی نمی تواند به ولی دم بگوید من قیمت می دهم زیرا اختیار تبدیل به قیمت با جانی نیست بلکه بعهده جانی عین است البته با تراضی اشکال ندارد و بدون تراضی ولیّ دم هم می تواند قبول نکند.

 مرحوم صاحب جواهر[1] با مزج عبارت محقق در شرایع[2] می فرماید «هل یتعین علی الولی ان یقبل القیمة السوقیة عن الاصناف لو بذلها الجانی مع وجود الاصول؟ فیه تردد».

 در عبارت مرحوم صاحب جواهر دو جهت مورد توجه است.

جهت اول:

بر ولی دم متعین نیست که قیمت را قبول کند بلکه می تواند رد بکند «من انها واجبة اصالتا فلاینتقل الی القیمة الا بالتراضی».

جهت دوم:

ولی دم می تواند قبول کند «من قیام القیمة مقامها زیرا گرچه عنوان انتخاب شده از اصول باشد اما قیمت می تواند قائم مقام آن شود.

مختار صاحب جواهر:

«

والأشبه باصول المذهب و قواعده انه لایتعین علیه القبول» مرحوم صاحب جواهر در نهایت می فرماید نظر موافق تر این است که بر ولیّ دم واجب نیست پیشنهاد تبدیل قیمت را قبول کند اما منعی هم از قبول کردن نیست.

موارد مراجعه به قیمت:

تبدیل به قیمت و مراجعه به قیمت در دو صورت امکان پذیر است.

صورت اول:

موردی که جانی و اولیاء دم به تراضی و توافق برسند.

 مثلا در جایی که قتل عمد است ولی دم حق قصاص دارد برای اینکه با جانی به دیه تراضی کند حق دارد جانی هم می تواند بپذیرد و می تواند هم نپذیرد یعنی در اینجا تراضی جایز است اکنون می گوییم وقتی بجای عین بتوانند بر دیه تراضی کنند به طریق اولی می توانند بر تبدیل عین به قیمت تراضی کنند. و بعد از تراضی به قیمت اختیار با جانی است و ولیّ دم باید بپذیرد.

صورت دوم:

موردی که اصول ششگانه بکلی متعذر باشد. زیرا گرچه امکان پرداخت عین عنوان وجود ندارد اما دیه ساقط نمی شود بلکه به جای آن اعیان به قیمت سوقی تبدیل می شوند و باید یکی از اینها را انتخاب کند.

 در این صورت نیز در انتخاب یکی از این قیمتها اختیار با جانی است و می تواند بپردازد و ولیّ دم هم باید متعینا همان را قبول کند.

تعذر عناوین در عصر حاضر:

تعذر یعنی عدم امکان دسترسی که در وضع موجود از بین اعیان سته سه عنوان متعذر است.

عنوان اول و دوم:

دینار و درهم؛ بنابرآنچه از روایات استفاده شد دینار و درهم عنوان دیه بود یعنی نه صرف طلا بودن بلکه باید طلا و نقره مسکوک و نیز مسکوک به سکه رایج باشد. مثلا در این زمان بهار آزادی داریم که مسکوک هست ولی مسکوک رایج نیست و ثمن معامله واقع نمی شود زیرا خود او خریداری می شود در نتیجه نمی تواند عنوان دیه باشد.

عنوان سوم:

حله؛ یکی دیگر از عناوین حله است که در این زمان مفقود است زیرا حله ای که عموما بعنوان لباس بپوشند موجود نیست. حتی بعضی هم احتیاط می کنند و می گویند باید از برد یمانی باشد که در این صورت احتمال تعذرش بیشتر است.

تعسر عناوین دیه در عصر حاضر:

تعسر یعنی سختی و مشقت در دسترسی. و از بین عناوین سته سه مورد نیز متعسر است.

عنوان اول:

گوسفند؛ برای مثال؛ اگر جانی بگوید من هزار گوسفند به شما می دهم آیا ولیّ دم می تواند قبول کند؟ طبیعی است که مشکل است زیرا در شهرها بطور مطلق متعسر است بله در روستاها ممکن است قبول کند که آنهم باز متعسر است مگر به صورت نادر کسی پیدا شود که بگوید من گله دارم و قبول کند که آنهم تهیه تعداد هزار گوسفند برای جانی متعسر است.

عنوان دوم:

گاو؛ در اینجا نیز می گوییم تهیه دویست رأس گاو توسط جانی و نیز تحویل گرفتن آن توسط ولیّ دم متعسر و مشکل است.

عنوان سوم:

شتر؛ مورد شتر هم از وجوه متعسره برای ولیّ دم و نیز جانی است.

نتیجه:

پس در عصر حاضر از شش عنوان دیه هم برای ولیّ دم و هم برای جانی سه عنوان متعذر و سه عنوان متعسر است. در چنین زمانی باید رجوع به قیمت شود.

چگونگی محاسبه‌ی قیمت:

برای فردا انشاءالله.

 و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

[1] جواهر الکلام، ج 43، ص 14، ط دار احیاء التراث العربی

[2] شرایع الاسلام، ج 4، ص 228، ط اسماعیلیان