موضوع: کتاب الدیات

بررسی شرائط عناوین دیه:

مسئله 6

«یعتبر فی الأنعام الثلاثة هنا و فی قتل شبیه العمد و الخطاء المحض السلامة من العیب و الصحة من المرض[1] ».

 گفتیم جانی باید بعنوان دیه یکی از شش چیز را علی سبیل تخییر بپردازد.

 اکنون این بحث را مورد بررسی می دهیم که آیا انتخاب و پرداخت شرایطی هم دارد؟

عناوین دارای دو شرط:

در سه قسم ابل بقر و غنم دو شرط معتبر است.

شرط اول:

سلامت از عیب.

شرط دوم:

صحت از مرض.

دلیل مسئله:

در هیچ روایتی یا اجماعی نداریم که بگوید باید سالم از عیب و صحیح از مرض باشد. بلکه عمده استدلال آن انصراف ادله است برای نمونه؛

  از امام در مورد دیه سوال شد امام فرمود «مأة من الإبل» یا «ألف من الشاة».

 این اطلاق انصراف دارد و حیوان از کارافتاده و معیوب را شامل نمی شود. بنابراین دلیل این مسئله انصراف است که سالم باشد و مریض نباشد.

عناوین دارای یک شرط:

بقیه موارد از عناوین دیه (حله و درهم و دینار) یک شرط دارد یعنی باید سالم از عیب باشد و دلیلش همان انصراف است این مسئله تقریبا اتفاقی است.

بررسی شرط دوم در حله:

اما در حله یک شرط دیگر ذکر می کنند که باید صدق لباس بکند نه اینکه مثلا فقط ساتر عورت باشد بلکه باید دو قسمت باشد و حله متعارف بعنوان ثوب باشد.

 امام(ره) در ادامه می فرماید «و لایعتبر فیها السمن و الاحوط ان لایکون مهزولة بل لایخلو ذلک من قوه» یعنی چاقی و لاغری معتبر نیست اما اگر مهزوله است و خارج از متعارف است کافی نیست.

مسئله 7

«تستأدی دیة العمد فی سنة واحدة و لایجوز التأخیر إلا مع التراضی و له الأداء فی خلال السنة».

مهلت پرداخت دیه:

1-

اگر قتل عمد باشد جانی باید حداکثر طی مدت یک سال دیه را بپردازد و لازم نیست نقد بدهد.

2-

در شبه عمد حداکثر مهلت برای پرداخت دیه دو سال است.

3-

در قتل خطای محض حداکثر مهلت برای پرداخت دیه سه سال است.

دلیل مسأله:

1-

مرحوم صاحب جواهر فرمود «بلاخلاف» و از بعض کتب نقل کرده است که علیه الاجماع.

2-

روایت صحیحه حداکثر زمان را یک سال برای قتل عمد و سه سال برای خطای محض اعلان کرده است که در ذیل می آید.

 عن ابی ولاد[2] «عن ابی عبدالله قال کان علی یقول تستأدی دیة الخطأ فی ثلاث سنین و تستأدی دیة العمد فی سنة».

 روایت صحیحه است و مشایخ ثلاث[3]

[4]

[5] نقل کردند و بالأتفاق عمل به آن شده است حتی بعضی ادعای اجماع کردند.

توضیحی پیرامون حداکثر مهلت:

1-

گفته اند بیش از یک سال نباید تاخیر بیافتد مگر اینکه تراضی باشد و اولیاء دم با قاتل بر مهلت بیش از یک سال توافق کنند.

2-

گفته اند یک سال مهلت دارد؛ یعنی، لایجب المبادرة خودش را به زحمت نیاندازد بلکه تا یک سال می تواند تاخیر بیاندازد.

شروع زمان مهلت برای پرداخت دیه:

در این مورد فروضی مطرح است.

1-

ابتدای یک سال مهلت از زمانی باید باشد که جنایت واقع شده است.

2-

ابتدای زمان یک سال از وقتی باشد که تراضی حاصل شده است.

 بررسی ها نشان می دهد فرض دوم مورد توجه است. یعنی از زمانی که بعهده جانی ثابت شد و ولیّ دم قبول کرد و تراضی حاصل شد که جانی دیه بپردازد؛ مهلت یک ساله آغاز می شود. و جانی می تواند از همان ابتدا شروع مهلت تمام دیه را بپردازد و می تواند اقساطی بپردازد و نیز می تواند در آخرین زمان مهلت یک ساله بپردازد و ولیّ دم تا آخرین لحظه از مهلت یکساله؛ حق مطالبه زودتر ندارد.

 و لیس للولی عدم القبول فی خلالها و از طرف دیگر اگر جانی خواست تمام دیه یا بخشی از آن را زودتر بپردازد ولیّ دم نمی تواند امتناع کند و باید بپذیرد.

 و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

[1] تحریر الوسیله، ج 2، ص 555، ط دارالعلم

[2] وسائل الشیعه، ج 29، ص196، باب 4 از ابواب دیات نفس، حدیث 1، ط آل البیت

[3] - الکافی، ج 7، ص 283، حدیث 10

[4] - تهذیب الاحکام، ج 10، ص 162، حدیث 646

[5] - من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 80، حدیث 250