موضوع: کتاب الدیات عناوین دیه(درهم)

 بحث اخلاقی: ابتدای هفته (شنبه) سالروز شهادت حضرت امام صادق(ع) بود. اینکه در تاریخ آمده است امام صادق(ع) چهار هزار شاگرد داشت در مورد افرادی است که معروف بودند و لکن کسانی که معروف نبودند بیش از این حرفها بودند. علی ای حال امام(ع) حوزه ای عظیم تشکیل دادند و در رشته های مختلف شاگرد دارند هم رشته های عمومی و هم رشته های خاص در رشته فقه و اصول و تفسیر و غیره شاگردان فراوانی تربیت کرده است که برای نمونه از چند نفر نام می بریم.

 1- زراره بن اعین 2- محمد بن مسلم 3- جمیل بن دراج 4- ابوبصیر.

 اینها در این ها استاد رشته های مختلف بودند.

 درباره زراره نجاشی[1] می نویسد «کان قارئا فقیها متکلما شاعرا ادیبا»

 از محمد بن مسلم در زمان خودش تعبیر به فقیه عصر می کردند «ما کان احد من الشیعة أفقه من محمد بن مسلم[2] » ایشان سی هزار حدیث از امام باقر از حفظ داشته و از امام صادق 16 هزار حدیث از حفظ داشته است.

 ابان بن تغلب در علوم مختلف تبحر داشت و امام فرمود در مسجد بنشین و فتوی بده « وقال له أبو جعفر عليه السلام : إجلس في مسجد المدينة وافت الناس ، فإني أحب أن يرى في شيعتي مثلك[3] ».

 در علم شیمی جابر بن حیان سرآمد عصر بود و جرجی زیدان در مجله الهلال در باره جابر می گوید یکی از حکمای سده دو هجری جابر است و از شاگردان امام صادق است در ضمن تاسف هم می خورد که در شرح حال او برخورد کردم و دیدم که اروپاییان در احوال او بیشتر از مسلمانان باخبرند.

 وقتی مراجعه کنیم می یابیم برخورد امام با همین شاگردش (جابر بن حیان) بسیار با شکوه است.

 اکنون چند حدیث کوتاه از امام صادق را که به برخی از شاگردان به صورت انفرادی یا جمعی فرمود نقل می کنیم.

 1- عمرو بن ابی المقداد که یکی از شاگران امام است می گوید «قال لی فی اول دخل دخلت علیه تعلموا الصدق قبل الحدیث[4] ».

 2- بعضی دیگر هم نقل کردند که امام فرمود «علیکم بالتقوی و الورع[5] ».

 3- و نیز می فرمایند «علیکم بالصدق و أداء الامانة[6] ».

 4- أبو قتاده می گوید امام(ع) در جایی به جمعی از شاگردان فرمود «لست أحب أن أرى الشاب منكم إلا غاديا في حالين : إما عالما أو متعلما، فإن لم يفعل فرط، فإن فرط ضيع ، وان ضيع أثم ، وان أثم سكن النار، والذي بعث محمدا ( صلى الله عليه وآله ) بالحق[7] ».

 5- در جایی می فرمود تنها عالم بودن کافی نیست «اطلب العلم و تزینوا معه بالحلم و الوقار تواضعوا لمن تعلمونه و تواضعوا لمن طلبتم منه العلم و لاتکونوا علماء جبارین[8] ».

 6- در جمعی عظیم از شاگردان فرمود «فان الرجل منکم اذا ورع فی دینه و صدق الحدیث و ادی الامانة و حسن خلقه مع الناس قیل هذا جعفری و یسرنی ذلک و یدخل علیّ منه السرور و ان کان علی غیر ذلک دخل علیّ بلائة و عاره و قیل هذا أدب جعفر[9]

[10] ».

 7- در جمع شاگردان می فرمودند «من اراد الحدیث لمنفعة الدنیا لم یکن له فی الآخرة نصیب و من اراد به خیر الآخرة اعطاه الله خیر الدنیا و الآخرة[11] ».

 این توصیه هایی است که امام صادق داشتند به شاگردانشان که ما تیمنا در روز اول بحث اخلاقی از آن استفاده کردیم.

بحث فقهی: عناوین دیات (درهم):

 در عناوین دیات گفتیم عنوان ششم درهم است که در روایات داشت «عشرة آلاف درهم» مرحوم صاحب جواهر[12] بعد از ذکر عنوان ده هزار درهم می فرماید «التی لا خلاف اجده فی عددها» در فتاوی و نظر فقها مخالفی نیست نصوص هم در این مورد به حد استفاضة است. برای نمونه؛

 1- صحیحه حلبی[13] عن ابی عبداله «قال الدیة عشرة آلاف درهم او ألف دینار» که خواندیم.

 2- خبر یونس[14] عن بعض اصحابنا عن ابی عبداله «قال الدیة عشرة آلاف درهم أو ألف دینار أو مأة من الابل»

 خبر علاء بن فضیل[15] عن ابی عبداله «انه قال فی قتل الخطا ألف من الإبل أو ألف من الغنم أو عشرة آلاف درهم أو ألف دینار».

بررسی روایات معارض:

 دو روایت داریم که می گوید دیه 12هزار درهم است.

روایت اول:

عبدالله بن سنان[16]

[17]

[18] «قال سمعت اباعبدالله یقول من قتل مومنا متعمدا قید منه الا ان یرضی اولیاء المقتول ان یقبل الدیة فان رضوا بالدیة و احب ذلک القاتل» یعنی بعد از اینکه تراضی حاصل شد «فالدیة اثنی عشرة ألفا أو ألف دینار».

روایت دوم:

عبدالله بن زرارة[19] عن ابی عبدالله «قال الدیة ألف دینار أو إثنی عشر ألف درهم أو مأة من الإبل».

توجیه اول: تقیه؛

مرحوم صاحب جواهر[20] می فرماید «إلا أنی لم أجد عاملا بهم» بلکه در غنیه[21] مبسوط[22] سرائر و تحریر علامه و غیرهما نقل شده الاجماع علی خلافه.

توجیه دوم: تغییر وزن دراهم در طول زمان؛

یک حملی را هم مرحوم شیخ فرمود ولی خیلی روشن نیست ایشان فرمود وزن درهم مختلف بود در زمان پیامبر سته دوانیق بوده بعد به مرور وزن آن پنج دانق شد آنوقتی که گفتند ده هزار درهم. وزن هر درهم شش دانق بود وقتی که گفتند دوازده هزار درهم وزن درهم پنج دانق بود.

 اما صاحب جواهر فرمود به این دو روایت هیچکس عمل نکرده است. و به نظر می رسد معرض عنها بودن این روایت بیشتر مورد توجه است.

مقایسه نخود و مثقال در وزن درهم:

وزن هر درهم دوازده نخود و شش دهم نخود است. در نتیجه وزن 10هزار درهم 5250 مثقال صیرفی فضه مسکوک می شود.

 امام صریحا فتوا می دهند که در فضه و نقره ی مسکوک معیار است.

 وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

[1] رجال النجاشی، ص 175، ط جامعه مدرسین ← « زرارة بن سنسن مولى لبني عبد الله بن عمرو السمين بن أسعد بن همام بن مرة بن ذهل بن شيبان ، أبو الحسن . شيخ أصحابنا في زمانه ومتقدمهم ، وكان قارئا فقيها متكلما شاعرا أديبا ، قد اجتمعت فيه خلال الفضل والدين ، صادقا فيما يرويه».

[2] اختیار معرفة الرجال، ج1، ص391، آل البیت.

[3] رجل النجاشی، ص10 ط جامعه مدرسین

[4] وسائل الشیعه، ج 12، ص 163، باب108 از ابواب احکام العشرة، حدیث 5، ط آل البیت

[5] وسائل الشیعه، ج 12، ص 9، باب1 از ابواب احکام العشرة، حدیث 10، ط آل البیت

[6] وسائل الشیعه، ج 12، ص 9، باب1 از ابواب احکام العشرة، ذیل حدیث 10، ط آل البیت

[7] الامالی شیخ طوسی، ص 303، ط دار الثقافه قم

[8] وسائل الشیعه، ج 15، ص 276، باب30 از ابواب جهاد نفس، حدیث 1، ط آل البیت

[9] وسائل الشیعه، ج 12، ص 5 و 6، باب1 از ابواب احکام العشرة، حدیث 2، ط آل البیت ← با توجه به اهمیت تربیتی روایت متن کامل آن در ذیل ثبت گردید.

[10] «وبالإسناد عن صفوان بن يحيى ، عن أبي أسامة زيد الشحام قل : قال لي أبو عبد الله عليه السلام اقرأ على من ترى أنه يطيعني منهم ويأخذ بقولي السلام ، وأوصيكم بتقوى الله عز وجل ، والورع في دينكم ، والاجتهاد لله ، وصدق الحديث ، وأداء الأمانة ، وطول السجود ، وحسن الجوار ، فبهذا جاء محمد ( صلى الله عليه وآله ) ، وأدوا الأمانة إلى من ‹ صفحه 6 › من ائتمنكم عليها برا أو فاجرا ، فإن رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) كان يأمر بأداء الخيط والمخيط صلوا عشائركم واشهدوا جنائزهم ، وعودوا مرضاهم ، وأدوا حقوقهم ، فإن الرجل منكم إذا ورع في دينه وصدق الحديث وأدى الأمانة وحسن خلقه مع الناس قيل هذا جعفري ، فيسرني ذلك ويدخل علي منه السرور ، وقيل هذا أدب جعفر ، وإذا كان على غير ذلك دخل علي بلاؤه وعاره ، وقيل هذا أدب جعفر ، والله لحدثني أبي ( عليه السلام ) ان الرجل كان يكون في القبيلة من شيعة علي ( عليه السلام ) فيكون زينها آداهم للأمانة ، وأقضاهم للحقوق وأصدقهم للحديث إليه وصاياهم وودائعهم ، تسأل العشيرة عنه فتقول من مثل فلان إنه آدانا للأمانة ، وأصدقنا للحديث.»

[11] وسائل الشیعه، ج 27، ص 77، باب8 از ابواب صفت قاضی، حدیث 4، ط آل البیت

[12] جواهر الکلام، ج43، ص11، ط اسلامیه تهران← وكذا الكلام في الدراهم التي لا خلاف أجده في عددها للمعتبرة المستفيضة

[13] وسائل الشیعه، ج 29، ص195، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 5، ط آل البیت

[14] وسائل الشیعه، ج 29، ص52، باب 19 از ابواب قصاص نفس، حدیث 1، و ص196، باب1 از ابواب دیات نفس حدیث 7، ط آل البیت

[15] وسائل الشیعه، ج 29، ص196، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 8، ط آل البیت

[16] - وسائل الشیعه، ج 29، ص53، باب 19 از ابواب قصاص نفس، حدیث 3، ط آل البیت

[17] تهذیب الاحکام، ج10، ص 159، ح 638، ط اسلامیه تهران

[18] الاستبصار، ج4، ص 261، ح 980، ط اسلامیه تهران

[19] وسائل الشیعه، ج 29، ص197، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 10، ط آل البیت

[20] جواهر الکلام، ج43، ص11، ط اسلامیه تهران

[21] غنیة النزوع، ص 412، ط مؤسسه امام صادق ← يدل على ذلك إجماع الطائفة وأيضا فالأصل براءة الذمة . ومن قال : إنها من الغنم ألفان ، ومن الدراهم اثنا عشر ألفا ، فعليه الدليل .

[22] المبسوط، ج 7، ص 119، ط مرتضویه ← يدل على ذلك إجماع الطائفة وأيضا فالأصل براءة الذمة . ومن قال : إنها من الغنم ألفان ، ومن الدراهم اثنا عشر ألفا ، فعليه الدليل .