درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: كتاب الإجارة/العين المستأجرة /استقرار إجاره در صورت امتناع مستأجر از تحویل عین مستأجرة

تجلیل از برکات علمی و معنوی مرحوم آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی: خدا رحمت کند آیت الله العظمی صافی گلپایگانی رضوان الله تعالی علیه را؛ این شخصیت ارزشمند یک عالم مجتهد مسلّم و قطعی و دارای فضائل نیک همچون زهد، تقوی، خلوص، صداقت و بصیرت در مسائل روز دنیا؛ بسیاری از مراکز مهم سیاسی را رهبری و هدایت کرده بود و سابقه‌ی عضویت در برخی مراکز سیاسی مهم و سرنوشت ساز را داشتند و کاملا با مسائل سیاسی آشنا بودند و از طرفی ایشان بسیار ناصح و خیر خواه مردم و مسئولین بودند؛ ایشان نه تنها اهل تشخیص و بصیرت بودند بلکه در صورت لزوم در برخورد با کج‌ روی‌ها و زاویه گرفتن از مبانی دینی و ارزش‌های نظام اسلامی بدون هیچ ملاحظه و تعارفی وارد عمل می‌شدند و تذکر لازم را ابلاغ می‌کردند.

مرحوم صافی گلپایگانی رضوان الله تعالی علیه مرد جامعی بودند؛ علاوه بر برکات علمی و سیاسی، انس بالایی با معارف اهل بیت عصمت و طهارت(ع) داشتند و در این زمان یکی از بهترین مدافعان حریم معصومین(ع) بودند چنانچه در آثار ایشان نمایان است و از طرفی اهل تهجد و شب زنده‌داری و انس و اطاعت نسبت به پروردگار بودند.

همه دنیا دیدند که مردم علاقمند چه کسانی که مقلد این مجتهد ارزشمند بودند و چه سایر مردم چطور با عشق و محبت در مراسم تشییع این عالم ربّانی چه در قم و چه در مسیر رسیدن پیکر مطهر به عتبات عالیات و چه در نجف و کربلای مُعلّیٰ چه ازدحام با شکوهی ایجاد شد.

ما از نزدیک شاهد مسائل مربوط به تشییع بودیم؛ واقعا عنایت پرودگار و عنایت آقا بقیة الله الأعظم را می‌دیدیم و این توجهات و عنایات ملموس بود. مسلما این روند تشییع و تدفین، اتفاقی و بی حساب و کتاب نبود؛ شاید زمانی که این بزرگوار در صدد وصیت محل دفن خود بودند تصوّرشان این بود که به طور مخفیانه این برنامه انجام شود و چندان توجهی در عرصه جهانی به ارتحال ایشان نشود ولی به برکت آن عبادت‌ها و بندگی و اطاعت‌های مخلصانه نسبت به خدای متعال و به لطف عنایت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و به برکت آن مجاهدتهای ده‌ها ساله‌ی ایشان در دفاع از حریم اهل بیت عصمت و طهارت(ع) همه دیدند که چه تجلیل باشکوهی هم در قم در محضر علماء و بزرگان قم و در میان سیل مشتاقان و علاقمندان ایشان از همه اقشار و هم در عتبات عالیات در عراق در حضور علماء و شخصیت‌های عراقی و مردم عاشق و شیفته‌ی ایشان مشاهده شد و نهایت در جوار مضجع شریف و مطهر سید الشهداء امام حسین(ع) این توفیق را پیدا کردند که دفن شوند.

همه‌ی این صحنه‌ها برای ما باید درس باشد و مطمئن باشیم هر قدمی در راه رضای خدا و اعتلای کلمه حق برداریم و هر اقدامی در مسیر احیای امر اهل بیت عصمت و طهارت(ع) انجام دهیم آثار آن را هم در دنیا با عزت و افتخار خواهیم دید و هم در آخرت در جوار رضوان و رحمت خدای متعال قرار خواهیم گرفت.

خدا رحمت کند ایشان را بعد از مراسم تشییع و تدفین این مرجع عالیقدر دیشب مراسم ختم در مسجد امام حسن عسکری(ع) در قم با حضور با شکوه عزت‌مندانه علاقمندان و مشتاقان ایشان منعقد شد.

سیمای امام زمان(عج) در آثار مرحوم آیت الله صافی گلپایگانی: کتاب‌هایی که ایشان نوشته‌اند و الآن آماده و در دست‌رس است بسیار مفید و قابل استفاده است اگر بشود یک دوره‌ی کامل از آثار ایشان تهیه و در اختیار قرار گیرد و مورد مطالعه قرار بگیرد بسیار می‌تواند منشأ اثر و فایده باشد؛ بعضی از این کتاب‌ها به عنوان کتاب سال و اثر منتخب برگزیده شده‌اند و در سال‌های اخیر این کتاب‌ها شناخته شده و به چاپ رسیده و در اختیار عموم مردم و محققین هست؛ شاید بهترین اثر ایشان همان کتاب معروف «منتخب الأثر» باشد که در شرح حال امام زمان ارواحنا له الفداء نوشته‌اند اخیراً من یک دوره این کتاب را مطالعه کردم تقریبا تمام سؤالاتی که دوست داریم راجع به امام زمان(عج) بدانیم در این کتاب جمع‌آوری و تحلیل شده است توصیه می‌کنم این کتاب را مطالعه کنید؛ این کتاب هم درس اخلاق هست و هم اعتقاد به امام زمان(عج) را تقویت می‌کند و هم وظیفه و تکلیف ما را در زمان غیبت ائمه هدیٰ معین می‌کند و از طرفی مباحثی مانند علت غیبت امام زمان(عج) را تبیین می‌کند و این که در زمان غیبت امام(ع) چطور می‌توان از برکات وجودی امام(ع) بهره‌مند شد؛ به همین مناسبت مطالبی از این کتاب یادداشت برداری کردم و چند مورد آن را مطرح می‌کنم.

فضیلت انتظار فرج امام زمان(عج)

روایت اول: «كمال الدين: و بهذا الإسناد (يعني: المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي السمرقندي، عن جعفر بن محمّد بن مسعود) عن محمّد بن مسعود، عن جعفر بن معروف، قال: أخبرني محمّد بن الحسين، عن جعفر بن بشير، عن موسى بن بكر الواسطي، عن أبي الحسن، عن آبائه عليهم السلام: أنّ رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قال: أفضل أعمال أمّتي انتظار الفرج من اللّه عزّ و جلّ.»[1] بهترین و برترین اعمالی که می‌توان انجام داد این است که منتظر فرج از ناحیه خدای متعال باشیم که بالاترین فرج ظهور امام زمان(عج) می‌باشد.

روایت دوم: «المناقب: و ممّا كتب عليه السلام (يعني: أبا محمّد الحسن العسكري عليه السلام) إلى أبي الحسن علي بن الحسين بن بابويه القمّي: اعتصمت بحبل اللّه، بسم اللّه الرحمن الرحيم، و الحمد للّه ربّ العالمين، و العاقبة للمتّقين، و الجنّة للموحّدين، و النار للملحدين، و لا عدوان إلاّ على الظالمين، و لا إله إلاّ اللّه أحسن الخالقين، و الصلاة على خير خلقه محمّد و عترته الطاهرين، و منها: عليك بالصبر و انتظار الفرج، قال النبيّ صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: أفضل أعمال أمّتي انتظار الفرج، و لا يزال شيعتنا في حزن حتّى يظهر ولدي الّذي بشّر به النبيّ، يملأ الأرض قسطا و عدلا كما ملئت جورا و ظلما، فاصبر يا شيخي يا أبا الحسن علي، و امر جميع شيعتي بالصبر، فإنّ الأرض للّه يورثها من يشاء من عباده، و العاقبة للمتّقين، و السلام عليك و على جميع شيعتنا و رحمة اللّه و بركاته، و صلّى اللّه على محمّد و آله.»[2]

« امام حسن عسکری علیه السّلام در این نامه، پس از حمد خدا و درود بر پیامبر و عترت طاهرینش می فرماید:

ای فقیه مورد اعتماد من، علی بن الحسین بن بابویه القمی، خداوند تو را به کارهای مورد رضایتش توفیق دهد و از نسل تو، اولاد صالح بیافریند. تو را به رعایت تقوی و برپا داشتن نماز و ادای زکات وصیت می کنم، به رعایت تقوی و بر پا داشتن نماز و ادای زکات زیرا کسی که زکات نپردازد، نمازش قبول نخواهد شد. و نیز تو را سفارش می کنم به بخشایش گناه دیگران، و خویشتن داری به هنگام خشم و غضب، ارتباط با خویشاوندان، تعاون و همکاری با برادران دینی و کوشش در رفع نیازهای آنها در تنگدستی و گشاده دستی، بردباری و کسب آگاهی و معرفت در دین. در کارها ثابت قدم و با قرآن هم پیمان باش، اخلاق خود را نیکو گردان و دیگران را به کارهای شایسته امر کن و از پلیدی ها باز دار، زیرا خداوند فرموده است: «در بسیاری از سخنان آهسته و در گوشی آنها، هیچ خیری نیست مگر اینکه ضمن آن، به صدقه یا کار نیک و یا اصلاح بین مردم امر نمایند» [و بطور کلّی ] تو را سفارش می کنم به خودداری از تمام معاصی و گناهان.

نماز شب را ترک مکن، زیرا پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم در وصیت خود به علی علیه السّلام، سه مرتبه فرمود: «بر نماز شب مواظبت نما. و [آگاه باش ] هر کس نسبت به نماز شب بی اعتنا باشد، از ما نیست» پس ای علی بن الحسین، تو خود به سفارشات من عمل کن و شیعیان مرا نیز دستور ده تا عمل کنند.

نیز تو را به صبر و پایداری و انتظار فرج توصیه می کنم، زیرا پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: «بهترین کارهای امت من، انتظار فرج است». شیعیان ما همواره در غم و اندوه به سر می برند تا فرزندم ظهور کند، همان کسی که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم بشارت آمدنش را داده است. او زمین را از عدل و داد پر می کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.

پس بار دیگر ای علی بن بابویه، تو را به صبر و استقامت توصیه می کنم و تو نیز به همه شیعیان و پیروان مرا به صبر و استقامت فرمان بده. «به راستی زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد به ارث می دهد و عاقبت از آن پرهیزگاران است».

سلام و رحمت و برکت حقّ بر تو و بر همه شیعیان ما، و درود خداوند بر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و آل او.»

این بسیار مهم است که بدانیم بهترین عبادت‌ها و اعمال و تأثیر گذارترین آنها کدام است! آیا فضیلتی بالاتر از این سراغ دارید که مشغول به کاری باشید که بهترین کارها باشد؟ ببینید مقام و جایگاه امام عصر(عج) چه مقام بالایی است! که انتظار فرج ایشان بهترین اعمال معرفی شده است و این بی‌دلیل و بی‌حکمت نیست به همین جهت لازم است که مفهوم واقعی انتظار را به دست بیاوریم تا بدانیم چرا انتظار این امام منتظَر این قدر مهم است؛ یقیناً صرف ابراز علاقه به امام زمان(ع) و اشک ریختن در فراغ او و گفتن جملات محبت آمیز کفایت نمی‌کند! حتماً یک وظایف دیگری نیز وجود دارد که باید به دنبال آن وظایف برویم؛ در کتاب منتخب الأثر، مؤلف گرانقدر در قسمتی از این اثر در ذیل روایتی که بیان شد در صدد بیان فضائل انتظار فرج و وظایف این دوران هستند.

روایت سوم: « كمال الدين: و بهذا الإسناد (يعني به: أباه و محمّد ابن الحسن، عن سعد بن عبد اللّه، و عبد اللّه بن جعفر الحميري جميعا، عن إبراهيم بن هاشم، عن محمّد بن خالد، عن محمّد بن سنان المذكورين في سند الحديث السابق على هذا) قال: قال المفضّل بن عمر: سمعت الصادق جعفر بن محمّد عليهما السلام يقول: من مات منتظرا لهذا الأمر كان كمن كان مع القائم في فسطاطه، لا بل كان كالضارب بين يدي رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله بالسيف.»[3] آنكس كه با انتظار فرا رسيدن حكومت امام زمان عليه السلام ديده از جهان فرو بندد، مانند كسى است كه با آن حضرت در خيمه اش باشد. نه ، بلكه مانند كسى استكه در پيش رسول خدا (ص )جهاد كند.

روایت چهارم: «ابن الوليد-رضي اللّه عنه-قال: حدّثنا محمّد بن الحسن الصفّار، عن أحمد بن محمّد بن عيسى، عن القاسم بن يحيى، عن جدّه الحسن بن راشد، عن أبي بصير و محمّد بن مسلم، عن أبي عبد اللّه، عن آبائه، عن أمير المؤمنين عليهم السلام قال: المنتظر لأمرنا كالمتشحّط بدمه في سبيل اللّه.»[4] آن‌كه منتظر فرج ما است، همچون كسي‌ است‌ كه در راه ‌خدا در خون خود تپيده‌ باشد.

روایت پنجم: «-الخصال: في حديث الأربعمائة الّذي علّم فيه أمير المؤمنين عليه السلام أصحابه في مجلس واحد أربعمائة باب ممّا يصلح للمسلم في دينه و دنياه، قال أمير المؤمنين عليه السلام: انتظروا الفرج، و لا تيأسوا من روح اللّه، فإنّ أحبّ الأعمال إلى اللّه عزّ و جلّ انتظار الفرج ما دام عليه العبد المؤمن... إلى أن قال بعد كلام طويل كثير من هذا الحديث الشريف: ذكرنا أهل البيت شفاء من العلل و الأسقام و وسواس الريب‌[و وسواس الصدور]، و جهتنا رضى الربّ عزّ و جلّ، و الآخذ بأمرنا معنا غدا في حظيرة القدس، و المنتظر لأمرنا كالمتشحّط بدمه في سبيل اللّه.»[5] ...كسى كه مطيع فرمان ما باشد در حظيره القدس با ما خواهد بود، و كسى كه منتظر امر ما باشد همانند كسى است كه در راه خدا به خونش درغلتيده باشد.

روایت ششم: «-المحاسن: عنه، عن علي بن النعمان، قال: حدّثني إسحاق بن عمّار و غيره، عن الفيض بن المختار، قال: سمعت أبا عبد اللّه عليه السلام يقول: من مات منكم و هو منتظر لهذا الأمر كمن هو مع القائم في فسطاطه، [قال: ]ثمّ مكث هنيئة، ثمّ قال: لا بل كمن قارع معه بسيفه، ثمّ قال: لا و اللّه إلاّ كمن استشهد مع رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.»[6] کسی از امام صادق (ع) پرسید چه می‌گویید دربارة کسی که دارای ولایت امامان است و انتظار ظهور حکومت حق را می‌کشد و در این حال از دنیا می‌رود؟ امام (ع) در پاسخ فرمود : او همانند کسی است که با رهبر این انقلاب در خیمة او (ستاد ارتش او) بوده باشد ـ سپس کمی سکوت کرد ـ و فرمود مانند کسی است که با پیامبر اسلام (در مبارزاتش) همراه بوده است؛ سپس حضرت فرمودند: به خدا سوگند همانند کسی است که با پیامبر شهید شود.

روایت هفتم: «-غيبة النعماني: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعيد بن عقدة، قال: حدّثنا أحمد بن يوسف بن يعقوب الجعفي أبو الحسن، قال: حدّثنا إسماعيل بن مهران، قال: حدّثنا الحسن بن علي بن أبي حمزة، عن أبيه و وهيب بن حفص، عن أبي بصير، عن أبي عبد اللّه عليه السلام أنّه قال ذات يوم: أ لا اخبركم بما لا يقبل اللّه عزّ و جلّ من العباد عملا إلاّ به؟فقلت: بلى، فقال: شهادة أن لا إله إلاّ اللّه، و أنّ محمّدا صلّى اللّه عليه و آله عبده‌[و رسوله‌]، و الإقرار بما أمر اللّه، و الولاية لنا، و البراءة من أعدائنا (يعني: الأئمّة خاصّة) ، و التسليم لهم، و الورع، و الاجتهاد، و الطمأنينة، و الانتظار للقائم عليه السلام. ثمّ قال:

إنّ لنا دولة يجي‌ء اللّه بها إذا شاء. ثمّ قال: من سرّه أن يكون من أصحاب القائم فلينتظر، و ليعمل بالورع و محاسن الأخلاق و هو منتظر، فإن مات و قام القائم بعده كان له من الأجر مثل أجر من أدركه، فجدّوا و انتظروا، هنيئا لكم أيّتها العصابة المرحومة.»[7] ابو بصير از امام صادق عليه السّلام روايت كرده كه روزى آن حضرت فرمود:«آيا شما را از چيزى آگاه نكنم كه خداوند بدون آن هيچ عملى را از بندگان نمى‌پذيرد؟عرض كردم:بفرمائيد،فرمود:گواهى دادن بر اينكه هيچ معبودى جز خدا نيست و اينكه محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله بنده[و فرستادۀ]او است،و اقرار به هر آنچه خداوند امر فرموده و ولايت براى ما و بيزارى از دشمنان ما-يعنى ما امامان بخصوص-و تسليم شدن به آنان و پرهيزگارى و كوشش و خويشتن‌دارى و چشم به راه قائم عليه السّلام بودن،سپس فرمود: همانا ما را دولتى است كه هر گاه خداوند بخواهد آن را بر سر كار مى‌آورد،سپس فرمود: هر كس كه بودن در شمار ياران قائم شادمانش سازد بايد به انتظار باشد و با حال انتظار به پرهيزگارى و خلق نيكو رفتار كند و اوست منتظر،پس اگر اجلش برسد و امام قائم عليه السّلام پس از درگذشت او قيام كند،بهرۀ او از پاداش كسى است كه آن حضرت را دريافته باشد،پس بكوشيد و منتظر باشيد،گوارا باد شما را اى جماعتى كه مشمول رحمت خدا هستيد».

نتیجه این که اگر ما می‌خواهیم از منتظران واقعی امام عصر(عج) باشم علاوه بر ابراز محبت قلبی و لسانی باید اهل ورع و خویشتن داری باشیم و واجبات الهی را انجام دهیم و از محرمات اجتناب کنیم و با بندگان خدا خوش‌رفتار باشیم و با توجه به روایات با انجام تمام وظایف دوران غیبت به چنان جایگاهی می‌رسیم که اگر دوران ظهور امام زمان(عج) در قبرمان باشیم به سراغمان می‌آیند و از ما می‌خواهند در جمع یاران امام زمان(عج) قرار بگیریم إن شاء الله.