1400/10/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الإجارة/شرائط الإجارة /نفی تزلزل در ملکیت منفعت و أجرت در إجاره
تملیک منفعت در إجاره آیا از نوع ملکیت تامه است یا از نوع ملکیت متزلزله است؟ قول علماء بالإتفاق بر این است که ملکیت تامه و مستقرّ نسبت به منفعت ایجاد می‌شود فقط یک قول از مرحوم سید در عروه نقل شده است که ایشان از تعبیر ملکیت متزلزل برای ملکیت أجرت استفاده کرده‌اند: «يملك المستأجر المنفعة في إجارة الأعيان، والعمل في الإجارة على الأعمال بنفس العقد من غير توقف على شئ كما هو مقتضى سببية العقود، كما أن المؤجر يملك الأجرة ملكية متزلزلة به»[1] مرحوم سید نیز مطابق اتفاق علماء قائل هستند که مستأجر بنفس عقد إجاره مالک منفعت در إجاره اعیان می‌شود و مالک عمل در إجاره اعمال می‌شود و این ملکیت را به مقتضای عقد مستند می‌کنند بدون این که متوقف بر قید دیگری باشد و در ادامه می‌فرمایند: چنانچه ملکیت موجر بر اجرت نیز از این نوع است ولی نوع ملکیت در أجرت را از نوع ملکیت متزلزل معرفی می‌کنند.
توجیه کلام مرحوم سید در ملکیت متزلزل نسبت به إجرت: شاید بتوان توجیهاتی در تأیید کلام سید مبنی بر تزلزل ملکیت نسبت اجرت در إجاره بیان کرد:
توجیه اول: دلیل این تزلزل به تزلزل خود سبب که همان عقد إجاره است برمی‌گردد.
در جواب این توجیه می‌توان گفت: همه علماء اتفاق نظر دارند که ملکیتی که از ناحیه عقد به وجود می‌آید یک ملکیت قطعی است و هیچ تزلزلی در آن راه ندارد چنانچه خود مرحوم سید در این خصوص فرموده‌اند: «يملك المستأجر المنفعة في إجارة الأعيان، والعمل في الإجارة على الأعمال بنفس العقد من غير توقف على شئ كما هو مقتضى سببية العقود» یعنی تملک مستأجر نسبت به منفعت در إجاره اعیان و نسبت به عمل در إجاره انفس به جهت خود عقد إجاره ایجاد می‌شود و متوقف بر هیچ قید و شرط دیگری نمی‌ماند چنانچه مقتضای عقد این چنین اقتضا می‌کند، بنا بر این وقتی ملکیت ایجاد شد معنایی ندارد که گفته شود یک نوع ملکیت متزلزلی ایجاد شده است به عبارت دیگر یا ملکیت ایجاد شده است یا ایجاد نشده است اگر ایجاد شده است مفهوم تزلزل در آن قابل تصور نیست و اگر این ملکیت ایجاد نشده است با اتفاق علماء سازگار نیست.
توجیه دوم: شاید وجه این بیان مرحوم سید که نوع ملکیت بر أجرت را از نوع ملکیت متزلزل معرفی می‌کنند به این برمی‌گردد که ما اطمینان نداریم که تا آخر بدون هیچ مانع و آفتی مضمون عقد إجاره تداوم داشته باشد زیرا ممکن است در إجاره‌ی اعمال آن پارچه‌ای که در اختیار خیاط قرار گرفته تا لباس بدوزد از بین برود و بسوزد و یا نصیب سارق شود و یا خانه‌ای که ساخت آن به معماری سپرده شده است به دلیل مریضی معمار متوقف شود و معمار نتواند به کار ادامه دهد بنا بر این چنین تزلزلی در ملکیت اجرت راه پیدا می‌کند.
رد بر قول تزلزل ملکیت اجرت: ما هر دو توجیه را رد می‌کنیم زیرا اولاً تمام علماء اتفاق دارند که به محض انعقاد عقد إجاره ملکیت بر منافع در إجاره عین مستأجرة و ملکیت بر عمل در إجاره انفس به سبب خود عقد ایجاد می‌شود و نیازی به هیچ قید و شرط دیگری نمی‌باشد و ثانیاً قبول داریم که استیفای از منافع در عین مستأجرة در طول زمان اتفاق می‌افتد و هم چنین استیفای از عمل نیز در طول زمان عقد إجاره اتفاق خواهد افتاد و اجرتی که در ازای این استیفاء در همان زمان عقد إجاره تسلیم اجیر شده است هنوز عملی در قبال آن انجام نشده است و ممکن است در طول مدت إجاره آفتی مانند مریضی اجیر و سرقت مصالحی که در اختیار اجیر قرار گرفته یا تلف شدن این مصالح اتفاق بیافتد و اجیر در ازای آن اجرتی که دریافت کرده است موفق نشود کار خواسته شده را انجام دهد ولی هیچ کدام از این استدلالات به این معنا نیست که اجرت دریافتی اجیر متعلق به او نبوده است و او حق تصرف در آن را نداشته است و این که باید اجیر آن اجرت را در صندوق مخصوص، محافظت می‌کرد تا کار خواسته شده را به اتمام برساند و پس از اتمام کار به سراغ اجرت برود و از آن استفاد کند بلکه ما اصل ملکیت را برای اجیر نسبت به إجرت قائل هستیم و او حق تصرف در این اجرت را دارد ولی اگر به جهتی نتواند کار را به اتمام برساند حق مطالبه نسبت به مقداری که موفق نشده است کار را انجام دهد از او سلب می‌شود.