درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: كتاب الإجارة/العين المستأجرة /وحدت و تعدد مطلوب در عقد إجاره

بحث اخلاقی: تفاوت مجرمین و مؤمنین در قیامت

بنا بر این بود که جلسه‌ی اخلاقی چهار‌شنبه‌ها در بیت شریف حضرت امام رضوان الله تعالی علیه باشد تا از برکات معنوی این مکان مقدس که یاد و خاطره‌ی امام عزیز را در أذهان زنده می‌کند بهره ببریم، شاید در اطلاع رسانی قدری تأخیر شده باشد.

امیدوار هستم که خداوند روح آن امام بزرگوار را با روح با عظمت رسول الله(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) محشور بفرماید.

چند روز پیش که در مسیر قم به تهران داخل ماشین مشغول قرائت قرآن بودم به آیه‌ای برخوردم که موعظه‌ی جامع و مهمی برای همه‌ی ما است که اگر هر کدام از ما این آیه را مورد توجه قرار دهیم و مدام در ذهن و قلبمان آن را یاد‌آور شویم یک موعظه‌ی دائمی برای ما خواهد بود و به قدری این موعظه می‌تواند اثر‌گذار باشد که انسان احتیاج به موعظه‌ی دیگری ندارد و همین موعظه برای او کافی است.

جایگاه مجرمین و مؤمینن در قیامت از دیدگاه قرآن کریم: در آیات 74 إلی 76 سوره مبارکه «طه» این چنین خدای متعال بندگان خود را موعظه می‌کند:

﴿إِنَّهُ مَن يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيى﴾[1] «هركس در محضر پروردگارش حاضر شود در حالى كه مجرم است، آتش دوزخ براى اوست؛ در آن جا، نه مى‌ميردو نه زندگى مى‌كند!»[2]

﴿وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى﴾[3] «و هركس با ايمان نزد او آيد، و اعمال صالح انجام داده باشد، چنين كسانى درجات عالى دارند.»[4]

﴿جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء مَن تَزَكَّى﴾[5] «باغهاى جاويدان بهشتى، كه نهرها از پاى درختانش جارى است، جاودانه در آن خواهند بود؛ اين است پاداش كسى كه خود را تزكيه نمايد.»[6]

بیان استاد: آیه 74 با عبارت ﴿إِنَّهُ﴾ آغاز شده است و این عبارت به این معناست که در موعظه‌ای که خواهد آمد هیچ شکی وجود ندارد و قطعاً حقیقت همین است و این است و جز این نیست که خدای متعال می‌فرماید: ﴿مَن يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ﴾ هر کسی مسیرش به لقاء الله منتهی خواهد شد؛ وقت مرگ هر کسی در محضر پروردگار حاضر می‌شود و همان زمان مرگ مورد بازخواست مختصر و کلی واقع می‌شود به نحوی که پس از مرگ از همان لحظه‌ی مرگ و قرار گرفتن در قبر این ملاقات و باز‌خواست اتفاق خواهد افتاد تا روز قیامت؛ به هر حال هر کس به ملاقات پروردگار خود نائل شود در حالی که مجرم و گناهکار باشد فرق نمی‌کند به سبب یک جرم و گناه مجرم شده باشد و یا مدام اهل جرم و معصیت بوده باشد ﴿فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ﴾ چنین مجرمی جایگاهش جهنم است.

این عبارت قرآنی با فاء شروع شده و دلالت بر این می‌کند که بلافاصله پس از ملاقات با پروردگار این افرادِ مجرم، طعم عذاب و آتش جهنم را خواهند چشید از طرفی حرف تأکید ﴿إنَّ﴾ این حقیقت را بیشتر مورد تأکید قرار می‌دهد، عاقبت گناه و معصیت آن است که چنان آتش جهنّم نصیبت مجرمین می‌شود که ﴿لا یَمُوتُ فِیهَا و لا یَحیی﴾ مدام در عذاب و سختی به سر می‌برند به نحوی که نه می‌میرند که از این عذاب راحت شوند و نه در آسایش و راحتی هستند که دل خوش به زندگی خود باشند.

به قدری این عذاب شدید است که در وصف حال جهنّمی‌ها در سوره‌ی مبارکه‌ی زخرف آیه‌ی 77 می‌خوانیم: ﴿وَنَادَوْا يَا مَالِكُ لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ قَالَ إِنَّكُم مَّاكِثُونَ﴾[7] آنها فرياد مى‌كشند: «اى مالك دوزخ! اى كاش پروردگارت ما را بميراند تا آسوده شويم)!» مى‌گويد: «شما در اين جا ماندگار هستيد.»[8] در تفاسیر این چنین وارد شده است که سال‌ها طول می‌کشد که ملائکه‌ی غضب جهنّم به فریاد و جزع و فزع جهنّمی‌ها پاسخ دهند و مدّت‌ها در کمال بی‌اعتنایی هیچ توجهی به ناله‌ی جهنّمی‌ها نمی‌کنند و در نهایت با چهره‌ی غضبناک خطاب به آنها می‌گویند: شما همچنان تا ابد در این عذاب باقی خواهید ماند، و در آیات دیگری از قرآن کریم وارد شده که ملائکه خطاب به جهنّمی که می‌گویند: آیا کسی نبود که شما را هدایت و موعظه کند و از عذاب آخرت بترساند؟ جهنّمی‌ها در جواب می‌گویند: بله، فراوان به ما گفته شد ولی ما تکذیب کردیم.

در مقابل مجرمین و جهنّمی‌ها گروه دیگری هستند که قرآن کریم آنها را «مؤمنین» توصیف می‌کند ﴿وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا﴾ اینان در حالی پروردگار عالم را در لحظه‌ی مرگ و قیامت ملاقات می‌کنند که مؤمن هستند و به تمام حقایق اعم از حقانیت خدای متعال و کتاب‌های آسمانی و پیامبران الهی و حسابرسی آخرت ایمان دارند، البته نه این که فقط ایمان قلبی و زبانی داشته باشد بلکه در عمل هم تمام زندگی خود را بر اساس این ایمان خود تنظیم نموده‌اند ﴿قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ﴾ نتیجه‌ی این ایمان و عمل صالح این خواهد شد که به عالی‌ترین درجات اُخروی نائل می‌شوند ﴿فَأُوْلَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى﴾ کلمه‌ی ﴿الْعُلَى﴾ به معنی «اعلی» است یعنی به عالی‌ترین درجات می‌رسند در این آیه‌ی کریمه از عبارت ﴿الدَّرَجَاتُ﴾ استفاده شده است معلوم می‌شود که بهشتی‌ها در یک درجه نیستند و بر اساس شدت ایمان و اعمال صالحشان مختلف هستند و همچنین نعمت‌های بهشتی نیز در یک درجه نیست و مختلف است، خدایی که این آسمان و زمینِ به این عظمت را آفریده آن را در مقابل نعمت‌های بهشتی دون و پست می‌داند، خدا می‌داند برای بهشتیان چه جایگاه والایی مقدر شده است که خود خدا از نعمت‌های بهشتی به ﴿الْعُلَى﴾ تعبیر می‌کند چنانچه در آیه‌ی بعدی می‌فرماید: ﴿جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ﴾ بهشتیان در باغستان‌ها و بوستان‌های بسیار سبز و خرّم جای می‌گیرند به نحوی که کاملا در اختیار آنها و در دست‌رس آنهاست و یک تصویر زیبای دیگری که مدام در این باغستان‌ها تکرار می‌شود آن است که مدام از زیر درختان، آب گوارا با آن زلالی چشم نواز و آن صدای گوش نواز در جریان است و زیبایی مضاعفی به زیبایی بهشت می‌بخشد؛ یکی از نگرانی‌ها در نعمت‌های دنیوی این است که هر عاقلی می‌داند باید روزی از این نعمت‌ها دل بکند و آنها را از دست بدهد ولی یک ویژگی مهمی که نعمت‌های بهشتی دارند این است که همیشگی و جاویدان هستند چنانچه در ادامه‌ی آیه می‌فرماید: ﴿خَالِدِينَ فِيهَا﴾ نعمت‌های بهشتی این طور نیست که به طور موقت در اختیار قرار بگیرد و مثلا بگویند شما تا بیست سال یا هزار سال می‌توانید اینجا بمانید بلکه این نعمات همیشگی هستند و حتی تنوع و تازگی هم در آن به وفور یافت می‌شود تا بهشتیان احساس بی‌حوصلگی نکنند چنانچه در روایات وارد شده است که مدام باغ‌ها و قصرهای جدیدی در اختیار بهشتیان قرار می‌گیرد به نحوی که تفاوت آنها نسبت به قبلی مانند تفاوت نعمت‌های بهشتی نسبت به نعمت‌های دنیاست.

این مسیری است که در آن قرار گرفته‌ایم؛ چه بخواهیم و چه نخواهیم چاره‌ای نیست باید آن را بپیماییم همه باید به ملاقات پروردگار نائل شوند منتهی افرادی که به محضر خدا می‌رسند دو دسته هستند انتخاب با ماست که خدا را مجرماً ملاقات کنیم یا مؤمناً آیا موعظه‌ای بالاتر از این سراغ دارید؟ چقدر در این آیات هشدارها و بشارت‌ها جدّی و مهم است! مگر می‌شود از کنار این آیات به سادگی عبور کرد؟! هنوز فرصت هست! می‌توانیم با توبه کردن صفحه‌ی وجودی خودمان را پاک کنیم، این لطف خداست که درِ رحمت خود را به برکت توبه همچنان باز گذاشته است، نکند قدر این فرصت‌ها را ندانیم و به حسرت ابدی دچار شویم، باید مدام به فکر خود سازی و جبران خطاهایمان باشیم و إجازه ندهیم حتی یک گناه بر گردن ما باقی بماند؛ خدا می‌داند که عذاب آخرت سخت است و حقارت‌های جهنّمی‌ها بسیار شدید است، هر قدر جهنّمی‌ها به ملائلکه‌ی عذاب التماس می‌کنند که لااقل جان آنها گرفته شود تا این قدر عذاب نکشند ولی توجهی به آنها نمی‌شود، چرا باید بگذاریم که کار به اینجا بکشد، حتی کسانی که اهل گناه و معصیت نیستند باز حسرت به سراغ آنها خواهد آمد که چرا بیشتر عبادت نکردند ﴿فَأُوْلَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى﴾ درجات بهشت مختلف است اگر ما تمام عمر مشغول عبادت باشیم و حتی هیچ گناهی هم از ما سر نزند باز نمی‌توانیم به تمام درجات بهشت دست پیدا کنیم، البته عالی‌ترین درجات بهشتی مخصوص پیامبران بالأخص رسول خدا محمد مصطفی(ص) و ائمه هدی(ع) است ولی این فرصت برای ما وجود دارد که در حد خودمان به درجاتی از بهشت دست یابیم و همنشین رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) باشیم.

پروردگارا ما را در قیامت همنشین پیامبر و اهل بیت آن حضرت قرار بده!

الهمّ ارزقنا درجات العلی فی الجنّة

خدایا توفیق پند پذیری از این آیات خودت را به ما عنایت فرما!

خدایا سعادت دنیا و آخرت را به ما عنایت فرما!