موضوع: تفسیر موضوعی/سوء ظن /راه هار درمان سو ظن

بعد از ذکر آیات و روایات نوبت به ذکر نکات و جمع بندی رسید که در این بخش ، آثار سوء ظن هم بیان شد.

مراتب سو ظن :

سوء ظن دارای دو مرتبه است.

مرتبه اول :

سوء ظن قلبی :

به جز ائمه و انبیا و معصومین علیهم السلام و بندگان صالح که در مسیر حجج شرعی حرکت کرده اند ، سائر مردم معمولا دچار این رتبه شده اند.

تقریبا به طور معمول نوع مردم مبتلا به سوء ظن قلبی شده اند البته این حرف به معنای این نیست که پس ما هم شبیه نوع مردم باشیم. انسان باید مراقب خودش باشد. اگر همه مردم طرف دنیا هستند ، انسان باید مشغول به اخرت خود باشد. بنابراین گستردگی ابتلا به مرحله اول به معنای مجوز ارتکاب ما نیست. مثل همان بیماری کرونا که ابتلا اکثریت ، دلیل بر این نیست که ما هم مرتکب شویم و اتفاقا همه مردم ب نهایت مراقبت سعی می کردند گرفتار این ویروس شنوند. هکذا در مساله سوء ظن قلبی که ارتکاب عموم ، مجوز برای ارتکاب ما نیست.

مضاف بر اینکه معمولا این مرحله چنانچه کنترل نشود سبب ابتلا به مرتبه دوم است که بیان خواهد شد.

و این مرتبه از سوء ظن (مرتبه اول) از جهت فقهی حرام نیست چون فعلی اتفاق نیافتاده و بالتبع حرمتی هم ثابت نمی شود ؛ اما از جهت اخلاقی موجب گرفتاری نفس خود انسان است. انسانی که در قلب دچار سوء ظن به دیگران شود ، آرامش نخواهد داشت. به علاوه اینکه همانطورکه گفتیم ممکن است منتهی به مرتبه دوم شود ؛ مثل اینکه کسی در لبه پرتگاه حرکت کند ، قطعا این کار خلاف عقل است و خلاف احتیاط است و باید از چنین حرکتی پرهیز کرد . همچنین است مساله در جانب سوء ظن قلبی. علی ای حال مرتبه قلب ، مرحله خطرناک است و این سوء ظن قلبی فرصت محسوب می شود که انسان در این مرحله خود را نگه دارد و به مرحله عمل نرسد.

مرتبه دوم :

سوء ظن عملی :

در این مرتبه ، سوء ظن از مرحله قلب عبور کرده و به عمل رسیده و به زبان آورده است. همنی که سوء ظن به زبان رسید دیگر کار تمام است و خطای بزرگ اتفاق افتاده است ولو با شوخی باشد. علی ای حال تکلیف شرعی و حرمت و در نتیجه مجازات در مرتبه دوم جاری است.

علی ای حال ولو سوء ظن در مرحله قلب ایجاد شد ، اجازه ندهیم به مرحله عمل برسد.

اظهار سو ظن قلبی ، اول بیچارگی است. المومن ملجم[1] ، مومن باید دهانش بسته باشد.

استثنائات سوء ظن :

سو ظن با تمام وجوه منفی در یک جا استثنا است که در آن مورد یا اشکال ندارد یا حتی لازم است.

استثنا در جایی است که در شرایط و افراد و زمان و مکان خاص ، جنبه منفی غلبه کرده باشد.

به عبارتی به میزان غلبه جنبه منفی ، سوء ظن به همان مقدار جا دارد فلذا گاهی لازم است سوء ظن و گاهی مجاز است.

مثال: بعضی افراد عادت دارند به دروغگویی و معروف شده اند به دروغگویی، در محلی کاری کردند که مظان منفی دارد ، در این مورد به همان میزان در همین مقدار باید سو ظن داشت و البته نسبت به همین خصوصیت حق سوء ظن داریم.

به عنوان مثال دیگر ، وجه تاسیس علم رجال اصلا همین حالت است. مثلا راوی فطحی مذهب مثل عمار ساباطی که بنابر قول برخی از فقها طرفدار عبدالله افطح شده بود ، اما هر روایتی از او رسیده باشد قبول می شود چون ثقه بوده و صادق بوده است. لذا در مثل این شخص باید حسن ظن داشت. اما اگر راوی باشد که کذاب است ، باید سو ظن داشت.