موضوع: تفسیر موضوعی/سوء ظن /جمع بندی سوء ظن

اخرین روایت در باب حسن ظن به خدا ، فرمایش امام رضا علیه السلام است :

عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ أَنَا عِنْدَ ظَنِ‌ عَبْدِيَ‌ الْمُؤْمِنِ بِي إِنْ خَيْراً فَخَيْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً.[1]

( [اگر می توانی] گمان نیک به خدا داشته باش که خدا می فرماید من نزد گمان بنده مومن بع خودم هستم که اگر گمان خیر داشته باشد ، خیر می بیند واگر گمان بد داشته باشد شر می بیند)

خداوند غرائز مختلف را در نفس انسان قرار داد تا اختبار و امتحان کند.

لذا با توجه به این غرائز و وساوس می گوییم اگر می توانی ، حسن ظن داشته باش چرا که تمام غرائز انسان را محاصره کرده اند تا انسان را از پایین بکشد و انسان اگر بتواند باید صعود کند.

اگر اینطور شد و گمان خوب داشتی ، خداوند می فرماید من با بنده ام همانطور رفتار می کنم که عبد در دلش برای من طراحی کرده است. انسان چه تصویری از خدا برای خودش ایجاد کرده؟ خدا طبق همان تصویر رفتار می کند.

تمام موجودات تصویری از خداوند دارند حتی مورچه که تصویری از خدا دارد و بهتناسب درک خودش است.

انسان هم تصوری دارد از خدا که خداوند طبق همان تصور و گمان بنده ، عمل می کند. اگر انسان غرق غرائز باشد ، خدا را همان طور تصور می کند. کما اینکه مرد ناپاک ، در داخل خانه هم همسرش را مثل آنچه در بیرون می بیند و در ذهنش ایجاد میشود قضاوت می کند و سوء ظن نسبت به همسرش پیدا می کند.

عینک دل اگر سیاه شد ، همه را سیاه می بیند حتی خدا را

لذا اگر خدا را با حسن ظن نگاه کنیم ، خدا هم با همان نگاه ما ، با ما رفتار می کند. اگر با سو ظن باشد ، خدا هم با همان نگاه با ما رفتار می کند و بعد از سو ظن شدید انسان را رها می کند.

جمع بندی :

نکته اول : تعریف سوء ظن و حسن ظن :

وقتی با کسی برخورد می کنیم اگر حرکتی دیدیم که دو پهلو بود و یک احتمال مثبت و یک احتمال منفی دارد ، تا جایی که ممکن است احتمال مثبت را اخذ کنیم و تا دلیلی متقن نیامده ، وجه منفی را اخذ نکنیم و در واقع وجه مثبت نیاز به دلیل ندارد اما برای حمل بر طرف منفی نیاز به دلیل داریم. در همین فرض ، اخذ به وجه مثبت را حسن ظن می گویند و اخذ به وجه منفی ، سوء ظن می گویند.

مثال : به کسی زنگ می زنیم و جواب نمی دهد ، هم احتمال مثبت هم منفی دارد. شیطان وسوسه می کند که طرف منفی را اخذ کنیم. ولی به قول امام رضا علیه السلام اگر می توانیم باید وجه مثبت را اخذ کنیم که خیلی اوقات این مشکل برای خودمان اتفاق می افتد. در لحظه سوء ظن به سراغ وجدان برویم که چه کردیم که این اتفاق و احتمال منفی در ذهن ما ایجاد شد؟

بعبارتی باید در لحظه تفکر کنیم و لحظه ای تامل کنیم و اگر حمل به خیر یافت شد ، بر همان حمل کنیم اما گاهی واقعیت روشن است و اتفاقا واقعیت هم جنبه شر و بدی قضیه است در این فرض نمی توان حقیقت را نادیده گرفت اما در بسیاری از اوقات واقعیت روشن نیست و بر اساس قرینه و شاهد قضاوت می کنیمکه این مصداق سوء ظن خواهد بود.