موضوع: تفسیر موضوعی/سوء ظن /تفسیر آیه 154 آل عمران(مساله تقدیر و جبر و اختیار)

سخن در مساله جبر و اختیار بود که اشکال شد که بین علم خداوند و اختیار انسان تعارض است.

در مقام پاسخ سه مقدمه را ذکر کردیم و دراین جلسه جهت تفهیم بهتر مطلب مقدمه دیگری را اضافه می کنیم.

به معنای واقعی کلمه ما مجبور نیستیم اما باید با استدلال محکم علمی ثابت کنیم این مساله را. برخی با راه حل عاطفی اثبات می کنند که در جای خودش خوب است اما فایده راه حل علمی بسیار بهتر و مفید تر از عاطفی است.

مقدمه اول : اختیاری بودن افعال انسان و قئرت بر فعل و ترک در افعال اختیاری (قبلا بیان شده است)

مقدمه دوم : ذات خدا لا حد است و علم که ذات خداست هم لا حد است و لذا ازلا به افعال ما و اختیار ما و مختار ما عالم است. (قبلا بیان شده است)

جهت تکمیل بحث مثالی می زنیم. مثل یک نجار حرفه ای و توانا که قصد ساخت منبر دارد. قبل از ساخت منبر در ذهن شکل ان را ترسیم می کند. قبل از ساخت منبر بر اساس همان تصویر ذهنی ، تمام جزییات و پیچ و خم منبر را آگاه است. بلاتشبیه خدا هم از ازل علم به کل نظام هستی و شئون و هستی داشته است. کما اینکه مرگ و زندگی من را آگاه است ، ما بین تولد و حیات را هم عالم است.

مقدمه سوم : (قبلا بیان نکرده بودیم) هدف خداوند هم اختبار و آزمایش است. نمی توان گفت خدای حکیم عبث آفریده است و نکته مهم در این هدف اینست که همین هدف هم برای خود ما است که اتمام حجت صورت بگیرد و اینکه ما امکان انجام خیر و شر را داشته باشیم. تشویق و عقاب هم متفرع بر اختیار و امکان انتخاب دو طرف است.

مقدمه چهارم : سنت امداد خداوند متعال که در سوره اسرا بیان شد. که خداوند برای دنیاپرستان و خداپرستان و افراد بین اینها زمینه را فراهم می کند.

با توجه به این مقدمات ، کسی را که از ابتدا خدا می دانست که طرف دنیا است ، در صلب نامبارک قرار می دهد. کسی که از ابتدا می دانست طرف اخرت خواهد بود در بیت علم و فقه و طهارت قرار می دهد. علی ای حال حضور ما در خانواده خاص و یا صلب پاک بی حساب کتاب نبوده و تصادفی نبوده است.

در دو راهی ها ، خداوند از ازل می دانسته چه انتخابی می کنم کما اینکه مفاد مقدمه دوم هم همین است ، اما خود من عبد جاهل هستم به آنچه اختیار می کنم و بعد از انتخاب و اختیار علم پیدا می کنم و مختار من برای خودم معلوم می شود.

لذا مولا فرمود : على‌ قدر النيّة تكون من اللّه العطيّة.[1] (ترجمه : عطایای خداوند متعال به قدرت نیت انسان داده می شود)

بار ها گفتیم که نیت مهمترین مرتبه و سخت ترین است. اگر کسی نیت صادقه داشته باشد ، راه های توفیق و هدایت برایش باز می شود. بد بختی ما در نیت غلط و اشتباه است. در این روایت شریف هم حضرت توفیقات و زمینه سازی امور خیر را به قدر نیت و هدف انسان بیان می فرماید. گر نیت خالص و درست باشد ، خداوند هم زمینه هدایت را فراهم می نماید. این نیت هم همان اراده انسان است. اصلا فرق خلقت خدا با سایر ساخته ها و علوم مکشوفه بشر در همین نیت و اراده است.

اینجاست که می فرماید تبارک الله احسن الخالقین

خداوند متعال در قران کریم آیه 73 سوره حج می فرماید :

﴿... إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبابا ...﴾

خداوند به حیوان ضعیف مثال می زند که خلاق ترین انسان ها مگس هم نمی توانند خلق کنند. نکته اش این است که این مگس اراده دارد. خودش انتخاب میکند چه زمانی پرواز کند و کجا برود. هر چه بسازید وابسته به اراده انسان است. توی بشر هر چه خلق کنی وابسته به اراده مخلوق خداست.