موضوع: تفسیر موضوعی/سوء ظن /تفسیر آیه 154 آل عمران

سخن در تفسیر آیه شریفه بود که صحبت به یک اشکال رسید.

"لبرز الذین" دال بر اختیار است.

ولی "کتب علیهم القتال" دال بر تقدیر و عدم اختیار است.

در پاسخ باید گفت که این ها متناقض است ، اما این تناقض بدوی است و در مساله راه حل وجود دارد.

برای حل مساله لازم است که اصل مساله جبر و اختیار را مورد مطالعه و بحث قرار دهیم.

این مساله بسیار مهم و حیاتی است و در زندگی همه افراد ممکن است نسبت به این موضوع سوال و شبهات ایجاد شود.

با توجه و بیان سلسله ای از مطالب که تماما از مسلمات و قطعیات است ، به این نتیجه خواهیم رسید که ما مختاریم و منافاتی بین اختیار و تقدیر الهی نیست.

بیان سلسله مباحث :

مقدمه اول :

بالبداهه ما قدرت بر فعل و ترک در همه افعال داریم. در همین جلسه هم عده ای مختار هستند ترک جلسه کنند و عده ای اختیار حضور در جلسه را دارند. اینکه گوئی این کنم یا آن کنم / خود دلیل اختیار است ای صنم

این مقدمه بدیهی و روشن است.

مقدمه دوم :

خدای سبحان به همه افعال و ترک فعل ها و مختار نهایی ما آگاهی داشته است. به تمام تردید ها و چه کنم های ما عالم بوده است و مختار نهایی را هم می داند. علت این علم خداوند هم ، این است که پروردگار متعال لاحد است و خالی از زمان و مکان است. کما اینکه حضرت رضا علیه السلام فرمود : هُوَ أَيَّنَ‌ الْأَيْنَ‌ بِلَا أَيْنٍ‌ وَ كَيَّفَ الْكَيْفَ بِلَا كَيْف[1] ‌

وقتی ذات خداوند لا حد است ، علم او هم لا حد است و از ازل عالم به تمام اتفاقات بوده است چرا که صفت او عین ذات اوست.

مقدمه سوم :

خداوند لطیف به عباد است. به همه مخلوقات و بندگان لطف دارد و نه تنها به مومنین ، کما اینکه در قرآن کریم فرمود :

﴿مَنْ كانَ يُريدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فيها ما نَشاءُ لِمَنْ نُريدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً (18) وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى‌ لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً (19)كُلاًّ نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّكَ وَ ما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً (20)﴾

(ترجمه : هر کس طالب دنیا باشد ، هر چه بخواهیم از دنیا برایش می دهیم ولی بعد از آن عاقبت او جهنم خواهد بود ، و هرکس طالب اخرت است و برای رسیدن به اخرت تلاش کند و مومن هم باشد ، پس این افراد تلاششان مشکور خواهد بود ، همه این دو گروه را از عطا پروردگار بهره مند می کنیم و عطا و لطف پروردگار بازداشته نشده است)

وجه این امداد و لطف ، امتحان و ابتلا و اتمام حجت است که بعدا کسی نگوید اگر حدا کمک می کرد ما هم هدایت می شدیم.

با توجه به این سه مقدمه در بین انسان ها سه رتبه تشکیل شده :

1 – علیین : در قله هستند و دامنشان پاک است فی الجمله (اولیاء غیر معصوم) یا بالجمله (معصومین)

2 – سجین : در ادنی رتبه هستند.

3 – فیما بین دو گروه که برخی نزدیک به علیین هستند و برخی نزدیک به گروه دوم هستند.

چه شد که عده ای از گروه اول و عده ای از گروه دوم شدند؟ خداوند متعال از همان علم ازلی می دانست هر کس به چه نتیجه ای میرسد و طبق این قانون امداد و لطف به تمام بندگان ، کسی را که خدا علم دارد که در نتیجه از علیین است ، در اصلاب طاهره قرار می دهد و بالعکس دیگری را در اصلاب نامطهر قرار داده است.

بعضی هم بر اساس اراده و فیما بین در اصلاب متناسب با اختیارش قرار می دهد و دیگر حوادث و اتفاقات زندگی انسان نیز بر همین اساس اتفاق می افتد.

این مساله ادامه و تکمله ای دارد که در جلسات آینده بیان خواهیم کرد.