موضوع: تفسیر موضوعی/ وفای به عهد /تفسیر آیه ۴ سوره توبه

سخن استاد محترم در آیات ثمانیه وفای به عهد بود و به پنجمین آیه که در سوره مبارکه توبه آیه ۴ بیان شده رسیدیم.

﴿إِلاَّ الَّذينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً وَ لَمْ يُظاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى‌ مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقين‌﴾

در تفسیر این آیه شریفه، ابتدا باتوجه‌به آیه سوم سوره مبارکه توبه، به بررسی تاریخی مسئله پرداخته شد و بیان شد که در سال هشت بعثت بر اثر بدعهدی مشرکین مکه، فتح مکه رقم خورد.

نکته جالب این است که همان مشرکین در حال شرک و کفرشان، سعی کردند که در حد دو سال بر عهدشان پایبند باشند. این درس عبرتی برای مسلمانان است که مبادا خدایی نکرده در این مسئله از غیرمسلمانان عقب بیافتیم. البته که معترفیم در مملکت اسلامی ما در مشاغل مختلف، افراد متعهد زیاد هستند، ولی چون کشور اسلامی هستیم، توقع بیشتری داریم.

الکلام؛ مشرکان مکه در همان دو سال بر تعهد خود پایبند بودند. اما بالاخره در سال هشت هجری نقض عهد شد و پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و اله مکه را فتح کردند آن هم بدون جنگ و خونریزی و بعد از دو هفته حاکمی برای مکه انتخاب کردند و به‌طرف مدینه برگشتند.

البته وضعیت مکه مشکل و سخت بود چرا که معدن اصلی کفر و بت‌پرستی بود و به‌اصطلاح آتش زیر خاکستر بود؛ لذا هر روز آماده مشکلات جدید بود.

لذا در سال نهم آیات سوره برائت طبق مطلبی که در جلسه گذشته بیان شد، توسط مولانا امیرالمؤمنین علیه‌السلام در مکه و در ایام حج ابلاغ شد.

متعلق ابلاغ چه بود؟[1]

اولاً: اعلام برائت خدا و رسول از مشرکینی که ناقض عهد هستند و مقصود از عهد هم همان عهد سال ۶ هجری است.

ثانیاً: حق مشارکت در مراسم حج را نخواهند داشت.

ثالثاً: مشرکین حق ندارند به‌صورت عریان اطراف کعبه طواف کنند.

رابعاً: مشرکین حق ورود به مسجدالحرام را ندارند.

در آیه شریفه به‌صورت اجمالی مسئله ابلاغ را بیان می‌کنند و فرصت توبه هم می‌دهد و توبه را بهتر می‌داند و در صورت عدم توبه وعده عذاب می‌دهد.

اکنون سخن وارد آیه چهارم می‌شود که از ابلاغ مذکور، مشرکین متعهد را استثنا می‌کند که دو قبیله «بنی کنانه» و «بنی ضمره» بودند که بعدازاین ابلاغ ۹ ماه از مدت معاهده آنها باقی‌مانده بود.

در آیه چهارم خداوند دستور به وفای به عهد نسبت به این دو گروه می‌دهد.

جمع‌بندی:

نکته مهم در این آیه این است که اسلام با مشرکین مدارا می‌کند البته در زمانی که پیامبر صلی‌الله علیه و اله به اوج قدرت رسیده و ممالک اسلامی در تحت ید ایشان است.

وقتی نسبت به مشرکین، آن هم در زمان قدرت رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله این‌گونه مدارا می‌شود، این مسئله درس عبرت برای ما نسبت به معاهداتمان است.

این مسئله باید نصب العین مسئولین باشد که در مقابل نظام و مردم باید متعهد به پیمان‌هایشان باشند. تعهد به وظایف، کمترین حد شکرگزاری در مقابل مسئولیت است.