موضوع: تفسیر موضوعی/تکبر /تفسیر ایه 146 اعراف

سخن در آیه ۱۴۶ سوره مبارکه اعراف بود. در صدر آیه و صرف متکبرین از آیات الهی (﴿سَأَصْرِفُ عَنْ آياتِيَ الَّذينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْض﴾‌) چند احتمال است.

احتمال اول : بیان شد که خداوند اجازه نمی دهد تا متکبرین به وسیله آیات خداوند به عزت برسند چرا که شخص متکبر به دنبال برتری و تفوق خود است و این تفوق و برتری عزتی است و خداوند اجازه نمی‌دهد تا این عزت و تفوق به وسیله آیات الهی تحقق پیدا کند.

احتمال دوم : این است که متکبرین را از ایمان به آیات الهی محروم می‌کند. بیان ذلک : خداوند حجت و هدایت خود را بر بندگان تمام کرده و این لطف را به انجام رسانده ، اما کسانی که متکبرانه با آیات الهی برخورد کردند دیگر اجازه ملاحظه دیگر آیات را ندارند و از معجزات الهی محروم می‌شوند. معجزات و آیات برای تقویت اهل ایمان باقی می‌ماند چرا که متکبرین با تکبر با آیات و معجزات الهی برخورد کردند.

متکبرین نسبت به نظام اسلامی نیز آیات الهی را دیدند اما نپذیرفتند.

احتمال سوم : این است که گروهی مدعی هستند که فرعون کارهای عجیبی انجام می‌داده تا ادعا کند مانند موسی دارای قدرت نبوت است و در این آیه خداوند می‌فرماید : ما نشانه‌ها و معجزات خود را از متکبرین صرف می‌کنیم تا فرق نبی و متنبی روشن شود. در واقع در این آیه خداوند متعال امتیاز بین نبی که دارای مقام نبوت به معنای حقیقی است و متنبی که مدعی دروغین نبوت است را بیان میفرماید.

احتمال چهارم : این است که اراده خداوند بر این تعلق گرفته که آیات و معجزات خود را از متکبرین صرف می‌کند تا از دستبرد و تصرف متکبرین جلوگیری شود. که این همان مفاد آیه شریفه : ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُون‌﴾[1] است.

نکته بعدی در آیه شریفه قید ﴿بِغَيْرِ الْحَق﴾‌ است که برای توضیح آمده نه برای احتراز و در واقع قید توضیحی است نه احترازی زیرا همانطور که قبلاً بیان شده در ارتباط با خدا فقط تکبر غیر حق محقق است و حکمت بیان این قید این است که هر کس در مواجهه با پروردگار تکبر ورزید از بستر ناحق طی طریق کرده است.

اما توضیح دو عنوان غی و رشد :

متکبر در این آیه سه خصوصیت دارد :

1) هر وقت نشانه‌ای ببیند ایمان نمی‌آورد. ﴿إِنْ يَرَوْا كُلَّ آيَةٍ لا يُؤْمِنُوا بِها﴾

۲) راه رشد را می‌بیند ولی آن را انتخاب نمی‌کند. ﴿إِنْ يَرَوْا سَبيلَ الرُّشْدِ لا يَتَّخِذُوهُ سَبيلا﴾

۳) راه شر را می‌بیند و طی می‌کند. ﴿إِنْ يَرَوْا سَبيلَ الغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبيلا﴾

در معنای رشد و غی گفته‌اند : رشد یعنی ایمان ، غی یعنی کفر. احتمال دیگر این است که : رشد هر کار پسندیده‌ای است و غی هر کار ناپسند است.[2]

در ذیل آیه ، مشار الیه «ذلک» باید مشخص شود. بعضی گفته‌اند صرف آیات مشار الیه است یعنی علت صرف آیات به جهت تکذیب آیات است.

بعضی دیگر گفته‌اند : سه خصوصیت مذکور برای متکبرین ، مشار الیه هست. یعنی چون تکذیب آیات کردند ما هم مُهری بر قلب ایشان زدیم که آیات را می‌بینند اما ایمان نمی‌آورند. به قولی بدترین بختی محرومیت از انس با خداست.