موضوع : چه مقدمه ای واجب است؟

 اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

 عرض کردم مرحوم آخوند در امر رابع چند تا امر مهم را متعرض شده اند امر اول این که آیا مقدمه واجب شرعی است یا نه؟ تبعا للمشهور فرمودند آری.

 ما کلام مرحوم آخوند را توجیه کردیم گفتیم که مرادشان وجوب ارشادی است برای این که عقل ما می گوید مقدمه واجب واجب است شارع مقدس هم می فرماید مقدمه واجب واجب است و این ارشاد به حکم عقل است لذا می توانیم بگوییم که مقدمه واجب واجب است عقلا و شرعا و یک مقداری درباره اش صحبت کردم.

 امر دوم مشهور در میان اصحاب است این که مقدمه واجب را اگر ترک بکند عقاب ندارد مقدمه حرام را اگر به جا بیاورد گناه ندارد روی مقدمه حرام گناه مال ذی المقدمه است روی مقدمه واجب هم ثواب مال ذی المقدمه است و اما دیگر مقدمات چه داخلیه چه خارجیه ثوابی بار بر آن نیست این را هم توجیه کردیم گفتیم که مقدمه واجب ثواب بار بر آن شده خیلی جاها مقدمه حرام عقاب بار بر آن شده خیلی جاها و این که بزرگان گفته اند که مقدمه حرام حرام نیست مقدمه واجب واجب نیست یعنی عقاب ندارد گفتیم من حیث المقدمیه یعنی مثلا اگر کسی نماز نخواند خب به او می گویند که چرا نماز نخواندی؟ اما یک عقابش بکنند چرا الله اکبر نگفتی؟ یک عقابش بکنند چرا حمد و سوره نخواندی؟ یک عقابش بکنند چرا وضو نگرفتی؟ یا اگر یک کسی یک مسافرت حرام کرد رفت در آن جا العیاذ بالله آدم کشی کرد خب این را عقابش می کنند چرا آدم کشتی؟ چرا آبروی مردم را بردی؟ اما برای قدمها به عنوان مقدمیت دیگر حرام نیست دیگر عقاب ندارد.

 اما اگر ما باشیم و عقل و عرف و شرع می بینیم که مقدمه واجب من حیث نه مقدمیت من حیث هو هو ثواب دارد خیلی، مقدمه حرام هم من حیث تجری من حیث هو هو گناه دارد فراوان لذا مقدمه دوم مرحوم آخوند هم این جور توجیه کردیم اگر بپسندید.

 امر سومی که بحث امروز ماست بحث مهمی هم هست این که چه مقدمه ای واجب است؟ ذات مقدمه واجب است؟ مشهور گفته اند مرحوم آخوند گفته اند

 مقدمه به داعی ذی المقدمه واجب است؟ که از کلمات مرحوم آخوند فهمیده می شود للتشبث به مأمور به.

 مقدمه مراده واجب است؟ که مرحوم صاحب معالم در معالم فرموده مرحوم شیخ انصاری هم با 10 تا دلیل گفته است مقدمه مراده، یا مقدمه موصله؟ که از صاحب فصول است و بسیاری از بزرگان قبول کرده اند من جمله استاد بزرگوار ما حضرت امام رضوان الله تعالی علیه روی آن پافشاری دارند این که مقدمه موصله واجب است.

 آن کسانی که می گویند ذات مقدمه واجب است من حیث انه مقدمه من حیث هو هو ذات مقدمه واجب است حالا عقلا شرعا یا عقلا فقط یا شرعا فقط، ذات مقدمه واجب است که مرحوم آخوند در کفایه می فرماید ذات مقدمه واجب است

 مرحوم آشیخ محمدرضا مسجدشاهی که توی حرفهایشان شوخی خیلی داشتند اما علمی من جمله این جا می گویند در درس مرحوم آخوند شوخی کردند طلبه ها خندیدند خود مرحوم آخوند هم خندیدند گفتند شما می گویید که لشکری که آمد کربلا حسین علیه السلام را کشت این ها واجب به جا آوردند برای این که این راه را که پیموده از کوفه تا کربلا خب اگر نپیموده بود که ذی المقدمه، مثل حبیب مظاهر که آمدند تا راه را نپیمودند که نمی توانستند یاری ابی عبدالله الحسین علیه السلام بکنند پس ذات مقدمه اگر واجب باشد باید بگویید این ها که آمدند کربلا این ها ثواب برده اند.

 خب جلسه تمام شده بود مرحوم آخوند در کفایه نظر به همین فرمایش مرحوم آشیخ محمدرضا دارند دو سه جا همین جا می فرمایند ذات مقدمه لاجل وصول الی ذی المقدمه به عبارت دیگر به داعی آوردن ذی المقدمه و این داعی نه جزء است نه شرط است ذات مقدمه واجب است اما مثلا همین مثال آشیخ محمدرضا کسی که از کوفه می آید کربلا سه صورت دارد یک صورت این که کاسب است می آید کربلا کاسبی بکند خب این نه ثواب دارد نه گناه.

 حبیب بن مظاهر می آید برای این که یاری حسین علیه السلام بکند ثواب دارد.

 شمر می آید برای این که حسین علیه السلا را بکشد گناه دارد.

 دواعی رنگ می دهد به مقدمه، جزء نیست تا بگویی که بنابراین مقدمه داعیه تا بگویی وجود خارجی ندارد و آن جزء نیست و شرط نیست، نه، آن که واجب است ذات مقدمه است یعنی رفتن به کربلا اما این رفتن به کربلا با دواعی یکی واجب می شود یکی حرام می شود یکی مباح می شود آن جا که قصد تجارت داشته باشد قصد تفریح داشته باشد این مباح می شود آن جا که به قصد یاری کردن حسین علیه السلام، واجب می شود آن جا که العیاذ بالله به قصد کشتن ابی عبدالله الحسین علیه السلام، حرام می شود.

 به عبارت دیگر این ذات خارجی از عناوین قصدیه است ولو متوقف بر قصد است اما آن قصد نه جزء است نه شرط، شما نشسته ای یک کسی وارد می شود یک دفعه پا می شوی برای احترام این آقا آن قصد شما این بلند شدن شما را احترام می کند ذات بلند شدن است اما قصد شما این را احترام می کند، گاهی هم مسخره می کنید به عنوان مسخره جلوی پایش پا می شوید خب قصد شما این را تمسخر می کند، گاهی هم پا می شوید آب بخورید نه احترام است نه تمسخر،

 این ها قالبهای عرفی است اگر می خواهید در قالب علمی اش هم بریزید بگویید که مقدمه و ذی المقدمه متضایفین است مثل علت و معلول می بیند همین طور که علت بدون معلول معلول بدون علت این ها متحقق نمی شود چون متضایفین است قوتا و فعلا هر چه از باب تضایف باشد متوقف بر قصد است ولو این که شرطیتی جزئیتی در کار نیست اما آن که توی خارج است گاهی رنگ واجب پیدا می کند با قصد من گاهی رنگ حرام پیدا می کند با قصد من گاهی رنگ اباحه پیدا می کند با قصد من.

 پس آن که واجب است ذات مقدمه است اما قصد من است که این را مقدمه برای ذی المقدمه اش می کنم.

 ثواب هم که بار است برای همین است ثوابی که بار است متوقف است بر قصد من یک کسی مثلا می خواهد برود بازار چیز بخرد رفته توی بازار ظهر شده در مسجد باز است می گوید برویم نمازمان را بخوانیم خب این قدمهایی که برداشته ثواب داشته باشد نه، نمازش ثواب دارد مقدمه اش هم خود به خود پیدا شده این مقدمه برای نماز نیست، گاهی می آید مسجد امام جماعت نمی آید یا در مسجد بسته است خب این نماز نخوانده نماز توی مسجد نخوانده یا نماز نمی خواند بر می گردد اما این قدمها که برداشته همه ثواب دارد چرا؟ مقدمه برای آن ذی المقدمه است که نتوانسته مترتب بر مقدمه بشود

 بنابراین آن چه ما قائلیم تبعا لمرحوم آخوند شاید هم بتوانیم بگوییم تبعا لمتأخرین همه همه بزرگانی که از شاگردهای مرحوم آخوندند همه همه این تعریف مرحوم آخوند را قبول کرده اند مقدمه لاجل الوصول الی ذی المقدمه آن لاجل داعی است قصد است داعی و قصد نمی تواند جزء باشد یا شرط باشد خارج از شروط است خارج از اجزاست اما در حالی که خارج است اما رنگ هم می دهد همه تضایف ها همین است حالا علت و معلول باشد همین است شرط و مشروط باشد همین است جزءو کل باشد همین است من جمله مقدمه و ذی المقدمه هم باشد همین است.

 و بالاخره مقدمه ای که ما می گوییم واجب است از عناوین قصدیه است در حالی که قصد جزء آن نیست شرط آن نیست اما دخالت در هویت آن دارد تا قصد نکنم ثوابی بار بر آن نیست تا قصد نکنم اصلا مقدمیت ندارد بله گاهی مثلا مثل همین مثال آشیخ محمدرضا حر بن یزید ریاحی، آن مثال به حر نزده، ما علیه ایشان حرف می زنیم حر بن یزید ریاحی آمد برای کشتن ابی عبدالله الحسین علیه السلام مقدمه اش هم حرام بود حسابی اما در روز عاشورا دیگر مقدمه نداشت ذی المقدمه پیدا شد و آن توبه، شهادت در راه حسین علیه السلام ذی المقدمه بدون مقدمه بلکه مقدمه حرام هم بوده.

 گاهی هم مقدمه حرام است چرا؟ قصد می کند برود تهران گناه بکند همان که قصد می کند دیگر نمازش را هم باید تمام بخواند سفر سفر معصیت است ولو این که ذی المقدمه بار بر آن نشود رفته تهران برای این که سعایت بکند آن آقا نبوده، العیاذ بالله رفته آدم بکشد او نبوده خب این راهی که رفته گناه بوده ولو ذی المقدمه بار بر آن نبوده اما عرفا مقدمه برای ذی المقدمه که نتوانسته ذی المقدمه مترتب بر آن بشود.

 گاهی هم قصد می کند مقدمه را با قصد به جا می آورد ذی المقدمه بار بر آن می شود مقدمه واجب می شود واجب ثواب هم دارد حسابی آن قصد ثواب به آن می دهد اگر قصد بکند ثواب دارد قصد حرام بکند گناه دارد لا قصد باشد نه ثواب دارد نه گناه دارد ولو مرحوم آخوند اول که وارد می شوند می گویند ذات مقدمه واجب است توی درس هم همین جور بوده گفته اند ذات مقدمه واجب باشد آن شوخی را هم آشیخ محمدرضا کرده اند حالا یا مرحوم آخوند جدی گرفته اند یا شوخی را شوخی دانستند اما مرادشان از این که ذات مقدمه واجب است گفته اند مقدمه به داعی اتیان ذی المقدمه.

 حرف خوبی است انصافا گفتم تقریبا دیگر الان به قول مرحوم آیت الله آقای نجفی من کفایه و مکاسب پیش ایشان می خواندم خدا رحمتشان کند خیلی خوب بود و خوب هم می گفتند بعضی اوقات می گفتند ملا سلیمانی می گویم راستی هم خیلی خوب واضح آن وقت بعضی اوقات توی درس می گفتند نرخ شاه عباسی است یعنی دیگر قول مشهور است الان این قول مرحوم آخوند در کفایه نه اولش که می گویند ذات مقدمه، اما برویم تا آخر دیگر تقریبا شاگردهای مرحوم آخوند غیر از شاگردهای مرحوم آخوند من جمله استاد بزرگوار ما آقای بروجردی من جمله استاد بزرگوارما آقای داماد پسندیده اند روی آن هم پافشاری داشتند.

 حالا بحث دوممان که برای روز شنبه انشاء الله این است که این صاحب معالم چه می خواهد بگوید؟ مرحوم شیخ انصاری که متابعت از صاحب معالم کرده اند و گفته اند مقدمه مراده چه می خواهند بگویند؟ آیا همین که ما گفتیم مرادشان است یا این که چیز دیگر مرادشان است؟ همین طور که مرحوم آخوند چیز دیگر فهمیده اند و مرحوم صاحب معالم و مرحوم شیخ را رد کرده اند این را مطالعه کنید تا شنبه اگر زنده باشیم روی آن مباحثه کنیم انشاء الله.

 وصلی الله علی محمد وآل محمد