درس خارج اصول آیت الله مظاهری

91/04/04

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع : قضا و قدر
 اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.
 بنا شد که امروز راجع به صیغه افعل و ما بمعناها صحبت کنم اما یک مطلب مهمی در باب قضا و قدر هست که مرحوم آخوند در کفایه ملتزم آن شده اند لذا مجبورم این نکته دقی فلسفی را با شما صحبت کنم.
 اختلاف است در میان فلاسفه در میان عرفا در میان اسلام شناس ها در روان شناس ها این که این انسان سعید بالفطره است یا شقی بالفطره ؟
 چندین قول در مسئله دیده می شود بعضی گفته اند این انسان سعید بالفطره است و اگر شقی شد عرضی است و الا ذات انسان سعادت است ذات انسان ملکوتی است ، مشهور در میان بزرگان از حکماء من جمله مرحوم شیخ الرئیس ، مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی در اشارات در شرح اشارات فرموده اند که این انسان سعید بالفطره است شقاوت یک امر عرضی است عارض بر آن می شود
 تمسک کرده اند به آیه قران فاقم وجهک للدین حنیفا فطره الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم یا تمسک کرده اند به آن روایت مشهور کل مولود یولد علی الفطره ای فطره الاسلام الا ان ابویه یهودانه او ینصرانه او یمجسانه ، این قول شیخ الرئیس ها ، قول مفسرین در تفسیرها و بگوییم قول مشهور در میان محققین از مسلمانها .
 قول دوم گفته اند نه ، این انسان شقی بالفطره است درندگی در ذات او ، بدبختی در عمق جان او مگر زمینه نداشته باشد .
 فلاسفه غربی الان این قول یک قول مشهوری در میانشان است می گویند هم بعد از جنگ جهانی اول یک شهرت به سزا پیدا کرد بعد از جنگ جهانی دوم شهرتش بیشتر شد و بنابر آن چه گفته شده الان می شود گفت فلسفه غرب این انسان را شقی بالفطره می داند می گوید اگر سعادتی پیدا شد به واسطه مقتضیات زمان و مکان و خانوادگی و امثال این هاست و الا یک سگ درنده است از فلاسفه اسلامی یا از علمای علم کلام در اسلام یا بعضی از مفسرین این قول را قبول کرده اند تمسک کرده اند به بعضی از آیات ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات ، ان الانسان خلق هلوعا ، ان الانسان لظلوم کفار ، ان الانسان ظلوما جهولا و امثال این ها گفته اند اصلا قرآن این انسان را درنده می داند مگر برود زیر نظر دین و دین این انسان را سعادتمند بکند همین طور که ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر این هم قول دوم .
 قول سوم حرف جالینوس حکیم است و متأسفانه باید بگوییم صد تأسف مرحوم آخوند رضوان الله تعالی علیه در کفایه آورده می فرماید این انسان مختلف است بعضی از آنها شقی بالفطره هستند بعضی از آنها سعید بالفطره ، مرحوم آخوند هم تمسک کرده به الشقی شقی فی بطن امه و السعید سعید فی بطن امه و الناس معادن کمعادن الذهب و الفضه این ها توی کفایه هم آمده ، نباید آمده باشد اما آمده و مرحوم آخوند تبعا لجالینوس حکیم می فرماید این انسان مختلف است بعضی سعید بالفطره بعضی شقی بالفطره ، این هم قول سوم .
 قول چهارم قول ابن مسکویه است توی این اخلاقش خود ابن مسکویه آدم حسابی بوده اما این اخلاق ابن مسکویه چیزهای خوب خوب دارد اما چیزهای بد بد هم توی آن است نمی دانم این اخلاق مال ابن مسکویه هست یا نه ؟ که این بانوی عزیزمان که افتخار برای اصفهان بوده است و الان مرده اش هم هست ایشان یک اخلاقی نوشته شرح همین کتاب ابن مسکویه ، این می گوید انسان لا اقتضاست نه شقی بالفطره است نه سعید بالفطره ، دیگر خودش است که خود را سعید می کند خودش است که خودش را شقی می کند و اما من حیث ذات من حیث هی هی نه شقی بالفطره است نه گرگ نه گوسفند ، گوسفند ذاتا سالم است گرگ ذاتا درنده است این انسان نه گوسفند است نه گرگ بلکه لا اقتضاست می تواند به توسط تربیت ها به توسط اقتضائات به توسط بالاخره فعالیت های خودش گوسفند بشود مفید برای مردم می تواندهم سگ درنده بشود و بالاخره یک گرگ درنده برای دیگران این هم قول چهارم .
 یک قول پنجمی هست ندیدم کسی بگوید و شماها بفرمایید و آن این است که این انسان دو بعدی است لذا همه این چهار قول سالبه به انتفاء موضوع می شود این انسان یک بعدی نیست حیوان ها یک بعدی هستند بعد ناسوتی بعد مادی ، ملائکه بعد ملکوتی هستند بعد روحانی ، این انسان دو بعدی است به آن می گویند ماده و صورت یا به آن می گویند جنس و فصل ، اگر نیاید توی خارج به آن می گویند جنس و فصل و اگر بیاید توی خارج به آن می گویند ماده و صورت .
 نحوه ترکیبش را هم من ندیده ام احدی تا حالا بتواند نحوه ترکیبش را بگوید چیست ، مثل همین قضیه قضا و قدری که احدی ندیدم بتواند حلش بکند این هم نمی شود لذا مرحوم حاجی سبزواری رضوان الله تعالی علیه در منظومه خیلی این طرف و آن طرف می زند و بالاخره توی آخر کار یک چیزی می گوید که به قامت ایشان نمی خورد می گوید که ترکیب ترکیب ضمیمه ای است مثل حروفات که ترکیب تضمینی است آن هم این جوری است اما بالاخره دو بعدی است ، ترکیب اتحادی است نحوه اتحادش چه جوری است ؟ ترکیب تضمینی است نحوه تضمینش چه جوری است ؟ این ها را نمی شود حلش کنیم ندیدم کسی بتواند حلش بکند اما آن چه می دانیم هست بلا اشکال است این مرکب از دو بعد است ترقی انسان هم به واسطه این دوبعدی بودنش است لذا ملائکه با آن مقام قربی که دارند ملائکه بعضی از آنها از نظر سعه وجودی خیلی بالا هستند مثل جبرئیل ، سعه وجودیش به اندازه جهان است که پیامبر اکرم می فرمایند گاهی من جبرئیل را می بینم سعه وجودی مشرق و مغرب یعنی به اندازه جهان خیلی بالاست اما ترقی و استکمال ندارد از روزی که خلق شده تا الان همین است همین جبرئیل است ، یک مقدار ترقی بکند استکمال پیدا بکند نیست ، آن چیزهایی هم که بعد ناسوتی دارد آنها هم استکمال ندارند حیوان استکمال ندارد در حالی که تمدن بعضی حیوانها خیلی بالاست ، مترلینک کتابها نوشته درباره زنبور عسل درباره مورچه درباره موریانه و راستی انسان وقتی مطالعه می کند مبهوت می شود از تمدن از شعور این حیوان ها ، خیلی بالاست می گویند خانه ای که این ها می سازند الان مهندسهای نمره اول دنیا نمی توانند نظیرش را بسازند آن دقت هایی که آنها به خرج برده اند الان علم توی آن لنگ است تمدن ها خیلی بالاست انصافا توی بعضی حیوان ها ، حیوانهای اهلی ، حیوانهای اجتماعی اما مثل این موریانه یک میلیون سال قبل خانه می ساخت حالا هم خانه می سازد ذره ای با هم تفاوت ندارد استکمال ندارد کوخ کاخ نمی شود ، این انسان است که کوخش کاخ می شود برخلاف این انسان چون دو بعدی است استکمال دارد لذا از نظر بعد مادی شقی بالفطره است همان است که بعضی از فلاسفه می گویند این انسان شقی بالفطره است قرآن هم می گوید ان شر الدواب عند الله الصم البکم الذین لا یعقلون و لقد ذرأنا لجهنم کثیرا من الجن و الانس لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون ، این از بعد ناسوتی .
 اما از نظر بعد ملکوتی سعید بالفطره است یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه ، نه ، بالاتر از این ها خطاب شد به ملائکه می خواهم آدم بسازم به خدا اعتراض کردند خدایا اگر می خواهی عبادت بشود ما داریم عبادتت می کنیم آنها خیال می کردند یک بعدی می خواهد بسازد ، فرمود نه ، من آدمی می سازم آن وقت کاری می کنم که شما مجبور شوید به او سجده کنید ، آدم را ساخت بعد فرمود فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین فسجد الملائکه کلهم اجمعون الا ابلیس از نظر روحی برتر از جبرئیل.
 گفت جبریلا بیا اندر پیم
 گفت رو رو من حریف تو نیم
 این انسان است که اراده دارد با اراده می تواند روح را مقدم بر جسم ، جسم را مرکب قرار بدهد سوار شود ، براق ، برسد به جایی که به جز خدا نداند معراج پیامبر که براق داشته اگر می خواهی ببینی چیست ؟ خود ما این بعد مادی ما مرکب است براق ماست سوار بر این براق بشویم بتوانیم آن منازل هفتگانه را طی بکنیم برسیم به جایی که یا ایها الانسان انک کادح یعنی حرکت ، حرکت پر رنج ، کدحا به کجا ؟ فملاقیه ، این ملاقات که بعضی گفته اند یعنی روز قیامت نه بابا ، خیلی بالاتر از این هاست ، ملاقات پیامبر با خدا در شب معراج یک چنین ملاقاتهایی ، می شود هم ، نه ، خودش را ول کند بدهد دست بعد ناسوتی به عکس می شود روح او می شود براق برای جسمش سقوط می کند سقوطش به کجا؟ پست تر از هر درنده ای قرآن می گوید پست تر از میکروب میکروب سرطان میکروب خوره ، پست تر از این چه ؟ انسان، کدام انسان ؟ انسانی که عقل ندارد تعقل ندارد فکر ندارد تفکر ندارد ، یعنی بعد ملکوتیش را داده دست بعد ناسوتی ، ان شر الدواب عند الله الصم البکم الذین لا یعقلون و این اراده که یک نعمت بزرگ است حتی استاد بزرگوار ما علامه طباطبائی در المیزان آن آیه انا عرضنا الامانه امانه را می گوید همین اراده ، همین اختیار این اراده ای که می تواند برساند فملاقیه بله همین اراده هم می تواند برساند ان المنافقین فی الدرک الاسفل من النار ، خودش است می تواند ترقی کند ، تنزل کند چون هم زمینه ترقی دارد هم زمینه تنزل دارد زمینه ترقیش مقام قرب خدا ، زمینه تنزل مقام شیطانیش از هر شیطانی بدتر می شود بد تر از ابلیس این انسانی که خودش را بدهد دست شیطان ، خودش را بدهد دست شیطان درون ، شیطان برون ، لذا این قول پنجم که مال من است من خیال می کنم بهتر از آن چهارتا قول باشد و بالاخره این انسان سعید بالفطره است یا شقی بالفطره ؟ هیچ کدام ، از نظر روح سعید بالفطره است به اندازه ای که نفخت فیه من روحی ، روح الله است از نظر جسم شقی بالفطره به اندازه ای که شر الدواب است و راستی هم می بینیم که آن افرادی که خودشان را داده اند دست شیطان درون دست شیطان برون از هر میکروب سرطانی از هر میکروب وبائی بالاتر است همین فلاسفه ای که می گویند این انسان شقی بالفطره است خب جنگ جهانی اول را دیده اند ، ماها بدتر از جنگ جهانی اول ماها صدام و 8 سال جنگ با ما ، صدام نه ، این قارون های خلیج فارس ، قارون های خلیج فارس نه ، ارباب بزرگشان آمریکا ، علم ها علما ، می گفت که نگاه می کردم می دیدم مثل پروانه دارد بمب می ریزد روی خانه های مردم چه حالا این جا چه عراق برای چه ؟ برای هیچ ، هیچ ، این جنگی که با ما یا جنگی که با عراق کرد آمریکا چه نتیجه گرفت ؟ کدام میکروب سرطانی مثل آمریکا عمل می کند ؟ کدام میکروب خوره مثل صدام عمل می کند ؟ قرآن می گوید بدتر از میکروب خوره ، میکروب ایدز ، بدتر از میکروب ایدز صدام ، اما بهتر از پیامبرها آن کسی که راستی ما طلبه ها انبیاء تبلیغی الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله ، می شود که علماء امتی افضل من انبیاء بنی اسرائیل.
 دیگر این حرف آخر خیلی حرف خوبی شد امروز هم که روز عید است دیروزش عید بود فردا عید است از این دو سه تا عید نتیجه بگیرید مخصوصا حضرت اباالفضل که یک عبد صالح پرواز کرد رسید به جایی که به جز خدا نداند ، حضرت اباالفضل را قسم بدهید انشاء الله این حوزه ها این روحانیت ، خود شماها ، خود ماها انشاء الله در راه سعادت بیفتیم اسممان در طومار امام زمان به نام نبی تبلیغی اسلام عزیز.
 و صلی الله علی محمد و آل محمد