موضوع : اگر کسی جزئی یا شرطی را معذور باشد.

  بحث در این بود که اگر بعضی از اجزاء را متعذریم بیاوریم آیا باقی را باید آورد یا نه؟

  راجع به مسئله صحبت کردیم، مرحوم شیخ در فرائد بعد از آن که صحبت اصولیشان تمام می‌شود می‌فرمایند که تمسک می‌کنیم به قاعده میسور و می‌گوییم ما بقی را باید آورد بعد مفصل درباره قاعده میسور صحبت می‌کنند.

  مرحوم شیخ از کسانی هستند که قاعده میسور را تمام می‌دانند، تمسک می‌کنند به سیره عقلاء حتی می‌فرمایند که بچه‌ها و زن‌ها هم قاعده میسور را بلدند یعنی یک سیره از عقلاء بر این که اگر کسی نتوانست یک مرکبی را بعضی از اجزائش را بیاورد مابقی را باید بیاورد می‌فرماید سیره عقلاء روی این قاعده میسور هست، و روایات ، اجماعات هم این قاعده میسور عقلایی را امضا کرده‌اند لذا ایشان می‌فرماید ما یک قاعده میسور داریم در فقه دلیلش هم سیره عقلاست، عدم ردع هم کفایت می‌کند اما به واسطه روایات هم این قاعده امضاء شده است بعد هم سه تا دلیل از نظر شرعی می‌آورند یکی اذا امرتکم بشیئ فاتوا منه ما استطعتم ، یکی هم المیسور لایسقط بالمعسور ، یکی هم ما یدرک کله لایترک کله می‌فرماید این‌ها هم دلیلش.

  مرحوم آخوند این شاگرد بزرگوار به سر تا پای کلام شیخ اشکال دارند آن قاعده عقلایی را اصلاً روی آن صحبت نمی‌کنند اصلاً گویا مرحوم آخوند فرض گرفته‌اند ما این چنین سیره‌ای نداریم بعد رفته‌اند توی روایت‌ها روایت‌ها را از نظر صغری و کبری هر دو ناتمام دانسته‌اند می‌فرماید این روایت‌ها اولا ضعیف السند است بعد هم مربوط به افراد است نه مربوط به اجزاء و راجع به افراد ما دیگر قاعده میسور نمی‌خواهیم اقل و اکثر استقلالی می‌شود، باید یک خانواده را اداره کنم حالا که نمی‌توانم، هر چه می‌توانم، باید مثلاً 10 تومان به این بدهم، نمی‌توانم 5 تومان می‌دهم و این‌ها همه مربوط به افراد است قاعده میسور نمی‌خواهد اقل و اکثر استقلالی است، دیگر در اقل و اکثر استقلالی نمی‌دانم به فلانی 10 تومان بدهکارم یا 9 تومان ؟ 9 تومان قطعی است آن یک تومان هم رفع ما لایعلمون، در کمک کردن به 10 نفر که واجب است کمک کنم به 10 نفر به 9 نفر می‌توانم به یک نفر نمی‌توانم آن 9 نفر را که می‌توانم که معلوم است باید کمک کنم آن یک نفر را که نمی‌توانم رفع ما اضطروا الیه، لذا در حقیقت مرحوم آخوند پشمی به کلاه قاعده میسور نمی‌بینند و مشهور در میان شاگردهای مرحوم آخوند هم چنین شده است یعنی همان‌ها که مرحوم آخوند در کفایه گفته‌اند مقررهایشان شاگردهایشان هم در کتابهایشان گفته‌اند که قاعده میسور مربوط به افراد است نه مربوط به اجزاء و در باب اجزاء اگر مثلاً یک کسی روزه می‌گیرد اما نیم ساعت باید چیز بخورد می‌گوید این دیگر قاعده میسور غلط است اذا انتفی الجزء انتفی الکل.

  مرحوم آخوند یک قدری شرح می‌دهند خلاصه حرف مرحوم آخوند همین است که گفتم دیگر نمی‌خواستم خیلی شرح بدهم اما شرح می‌دهم می‌فرمایند که اما آن روایتی که مرحوم شیخ به آن تمسک کرده‌اند اذا امرتکم بشیئ فأتوا منه ما استطعتم این اولا روایت ضعیف السند است یک روایت عامی است بعد هم مربوط به حج است پیامبر اکرم درباره حج صحبت می‌کردند یک کسی پا شد گفت که یا رسول الله هر سال باید برویم حج؟ پیامبر جوابش را ندادند معلوم می‌شود فضول باشی بوده بی خود می‌خواسته جلسه را به هم بزند جوابش را ندادند دو دفعه دفعه دوم، دفعه سوم، پیامبر اکرم عصبانی شدند گفتند بنشین خب جوابت را ندادم دیگر ول کن بعد فرمودند که اگر بگویم هر سال به مشقت می‌افتید دیگر اذا امرتکم بشیی فاتوا منه ما استطعتم وقتی چیزی به شما گفتم نمی‌توانید کامل ، دیگر کامل و ناقص نه همان طور که مرحوم آخوند می‌گویند وقتی امر کردم به یک افرادی نمی‌توانید همه را یکی را حالا حج، حج اول و حج دوم و حج سوم همه این‌ها ربطی به هم ندارد افراد است نه اجزاء فرق بین افراد و اجزاء این است که همان اقل و اکثر استقلالی و اقل و اکثر ارتباطی است ، یک مرکب چند تا جزء دارد به آن می‌گوییم کل و جزء یک کلی چند تا فرد دارد مثل حج، حج امسال و حج سال دیگر و حج سال گذشته این‌ها می‌شوند افراد آن لله علی الناس حج البیت لذا مرحوم آخوند در کفایه می‌فرماید این اذا امرتکم شییء فأتوا منه ما استطعتم این از نظر صغری و کبری اولا ضعیف السند است بعد هم مربوط به افراد است نه اجزاء راجع به ما لایدرک کله لایترک کله باز می‌فرماید این ضعیف السند است و دلالتش هم باز مربوط به افراد است نه مربوط به اجزاء هم ، بعد می‌فرماید حالا اگر کسی هم بگوید ما لایدرک کله لایترک کله مربوط به اجزاء هم هست الا این که یک اشکال وارد است و آن اشکال این است که این ما لایدرک کله لایترک کله مربوط به مستحبات است نه مربوط به واجبات ، دیگر وقتی مربوط به مستحبات شد اصلا واجبات را نمی‌گیرد می‌فرماید آن المیسور لایسقط بالمعسور هم همین است اولا ضعیف السند است و اگر هم ضعیف السند نشود قدر متیقنش مربوط به افراد است از این دو هم که بگذریم المیسور لایسقط بالمعسور مربوط به مستحبات است نه واجبات، مسئله را مرحوم آخوند تمامش می‌کنند به سر تا پای حرف مرحوم شیخ ایراد وارد می‌کنند.

  ولی مثل این که به سر تا پای حرف مرحوم آخوند در کفایه اشکال وارد است اولا به مرحوم آخوند می‌گوییم آقای مرحوم آخوند چرا سیره را که مرحوم شیخ گفتند هر بچه‌ای می‌داند هر زن بی‌سوادی می‌داند چرا روی این سیره صحبت نکردی؟ اصلاً عمده حرف مرحوم شیخ انصاری همچنین ما که قاعده میسور را حجت می‌دانیم عمده حرف همین است که آقا سیره عقلاء روایت نمی‌خواهد یک سیره عقلاست این روایت‌ها هم تاییدش می‌کند و سیره عقلاء هم راجع به اجزاست هم راجع به افراد و به قول مرحوم شیخ زنها هم می‌دانند وقتی که می‌خواهد گوشت بپزد اگر یک جزئی نباشد یک دفعه کل نیست که اصلا صدق نمی‌کند مثل آب گوشت می‌خواهد بپزد گوشت ندارد بخواهد آب بپزد خب این قاعده میسور اصلاً نیست اما یک دفعه نخود ندارد به قول اصفهانی‌ها که نخود آبی درست می‌کنند لیمو ندارد حالا ظهر شوهرش بیاید بگوید چرا گوشت نپختی ؟ بگوید لیمو نداشتم خب اگر شوهر بد جنس باشد توی سرش می‌زند که بابا جان حالا ما لایدرک کله لایترک کله چرا گوشت را نپختی؟ لذا این سیره مرحوم شیخ را نمی‌شود کاری کرد و مرحوم آخوند روی این سیره اصلاً بحث نکرده اصلاً حرف روی آن نزده رفته روی روایت‌ها و مرحوم آخوند روی این سیره اصلاً وقت نکرده اصلاً حرف روی آن نزده رفته روی روایت‌ها، این یک اشکال به مرحوم آخوند است که عمده اشکال هم این است.

  اشکال دوم این است این روایت‌ها ضعیف السند است این روایت‌ها ا این طور نیست که ما هی بگوییم ضعیف السند است وقتی برویم توی روایت‌ها توی فقه می بینیم که به اندازه تواتر معنوی راجع به این قاعده میسور روایت داریم دیگر یک مردی می‌خواهیم توی جلسه ما مرد که هستید مرد علم که این روایت‌ها را سندش را درست بکنیم و خیلی روایت است که ما لا یدرک کله لایترک کله حالا به مرحوم آخوند می‌گوییم آقای آخوند اصلاً روایت هم نداشتیم عدم ردع کفایت می‌کند شما باید ردع درست بکنید برای این سیره و ردع چیست؟ مثل شما خبر واحد را برای ما گفتید خبر واحد سیره عقلاء روی آن است گفتیم آقا سیره عقلاء روی آن است باید امضا بشود گفتید عدم ردع کفایت می‌کند عدم ردع یعنی امضا خب این جاها هم همین طور است خبر واحد و قاعده میسور مثل هم است سیره عقلا روی آن است با عدم ردع هم خبر واحد حجت شده هم سیره عقلاء .

  ایراد سوم که به مرحوم آخوند داریم این که شما می‌گویید که قدر متیقن آن مستحبات است قدر متیقن آن در اجزاء است این به چه دلیل؟ و قدر متیقن گیری کردن از همه این روایت‌ها ما لایدرک کله لایترک کله، اذا امرتکم بشیء فأتوا منه ما استطعتم قدر متیقن گیری معنایش این است که شأن نزول مخصص است و انصافا پیامبر اکرم راجع به حج صحبت کرد پیامبر اکرم یک کبرای کلی اذا امرتکم بشیی فأتوا منه ما استطعتم چه واجب چه مستحب قدر متیقن مستحب است بعد اگر کفایه مطاله کرده باشید که ایشان یک قدری هم بالاتر می‌گوید اصلا یدرک کله لایترک کله مربوط به مستحبات است در حالی که این ما لایدرک کله لایترک کله این طور است ما یعنی آن چه ما له من الحکم یدرک کله لا یترک کله، ما موصوله است دیگر ما لایدرک ما موصوله است از احکام وضعیه هم هست مثل این که ارکع اسجد، این ارکع اسجد یعنی نماز اگر مستحب است ارکع اسجد اگر واجب است ارکع اسجد ما له من الحکم ما لایدرک کله یعنی ما آن چه هست واجب باشد یا مستحب از اجزاء باشد معنای موصول و عام همین است از اجزاء باشد یا از افراد این ما لایدرک کله لایترک کله و این قدر متیقن گیری کردن از عام اذا امرتکم بشییء این شییء عرض عام است دیگر، بگوییم معنایش این است اذا امرتکم بشی مستحب فأتوا منه ما استطعتم می‌شود گفت؟ یا اذا امرتکم بشیی یعنی در کلی دیگر آن کلی که ندارد بگویند که مرحوم آخوند می‌گویند دیگر، بگویند که شان نزول مخصص است ، لذا این حرف‌های مرحوم آخوند و عجب هم هست مرحوم آخوند یعنی خیلی ادب در مقابل مرحوم شیخ را مراعات می‌کند خیلی و شیخنا العلامه این جور گفته‌اند این است که بعضی اوقات که می‌خواهد مرحوم شیخ را رد کند با یک ادبی با یک طمطراقی و این جا همه این‌ها زمین گذاشته شده و علی کل حال مرحوم آخوند می‌گویند ما قضیه میسور اصلا نداریم این روایت‌ها هم هیچ دلالت ندارد در حالی که بینی و بین الله ما قاعده میسور داریم عقلاء شارع مقدس هم بیش از 100 جا امضا کرده من جمله این سه چیز، ما لایترک کله لایدرک کله اصلاً من خیال می‌کنم این سه تا روایت که ارشادی هم هست اصلاً روایت نباشد الا اولی، یک قواعد فقهیه در فقه ما، ما لایدرک کله لا یترک کله و المیسور لا یسقط بالمعسور آن قاعده کلی هم پیامبر اکرم روی منبر اذا امرتکم بشیی فأتوا منه ما استطعتم لذا ما عقیده داریم حرف مرحوم شیخ بسیار عالی است ما قاعده میسور داریم و این قاعده میسور به ما می‌گوید اذا تعذر عن جزء یا عن جزئی دیگر باقی را بیاور اگر واجب است باقی را به عنوان واجب بیاور اگر مستحب است باقی را به عنوان استحباب بیاور و بنای عقلاء عالی به قول مرحوم شیخ عوام هم می‌دانند عوام هم مورد عملشان است و در آن جا هم که‌به قاعده میسور عمل نکنند توبیخ می‌شوند کتک می‌خورند چه راجع به اجزاء چه راجع به افراد، اگر راستی باید 10 نفر را امروز غذا بدهد نمی‌تواند، 5 نفر را می‌تواند، هیچ کس را غذا ندهد بعد مولا بگوید که چرا غذا ندادی؟ بگوید نمی‌توانستم خب جوابش این است آقا 5 نفر را هم نمی‌توانستی؟ اذا امرتکم بشیی فأتوا منه ما استطعتم این‌ها اصلا یک چیزهایی به قول مرحوم شیخ انصاری به اندازه‌ای واضح است که زن هم می‌داند که اگر آب گوشت را بعضی از اجزایش را ندارد اجزای جزئی مابقی را خب حتما باید بیاورد، بله یک وقت اگر نیاورد جزء یا جزئی یا معذور باشد چه جزء چه جزئی دیگر لایصدق این که این میسور از معسور است خب این خوب است مثل همین مثالی که زدم آب گوشت باید بپزد آب ندارد یا گوشت ندارد خب این میسور از معسور نیست که یک مقدار نخود بپزد بعد هم بگوید ما که آب گوشت نمی‌توانیم بپزیم نخودش را پختم، این سه باید المیسور از معسور صدق بکند در کلی هم می‌گوییم مثلا باید اکرام بکند اما نمی‌تواند پدر و مادرش را عالم جلیل القدری که امر شده اکرام بکن نمی‌تواند اکرام بکند آن وقت مابقی را اکرام نکند بگوید این میسور از معسور نیست این جاها خوب است اما هر کجا که میسور از معسور باشد چه جزء باشد چه جزئی چه کل باشد چه کلی عقلاء می‌گویند اذا امرتکم بشیی فأتوا منه ما استطعتم روایات هم می‌گوید که ما لایدرک کله لایترک کله و این که قاعده میسور یک امر عقلایی شرعی است.

  و عجب این جاست که وقتی برویم توی فقه می‌بینیم که معمولا قاعده میسور را یک قاعده کلی می‌دانند الا ما اخرجه الدلیل مثلا الان در میان عوام هم هست اگر در باب روزه نداشتیم راجع به روزه هم می‌گفتیم مثل این که راجع به نماز می‌گوییم معمولا هم اگر توجه کردید توی فقه ما راجع به روزه هم یک مستحباتی داریم که قاعده میسور است مثل این که مثلا در ماه مبارک رمضان زنا داده زناکرده یازن و شوهر با هم نزدیکی کرده‌اند خب این مستحب مأکد است بعضی‌ها هم گفته‌اند واجب است دیگر روزه را تمام کند تا آخر، یا مثلا نمی‌تواند قرصش را نخورد خب معمولا گفته‌اند روزه‌ات باطل است روزه‌اش باطل است اما این قرص را بخورد اما چیز دیگر نخورد تا افطار حمل کرده‌اند بر استحباب ولی اگر ما دلیل نداشتیم همین طور که راجع به نماز می‌گوییم راجع به روزه هم می‌گوییم و این روزه کله گنجشکی که زن‌ها در آورده‌اند مردها در آورده‌اند حرف خوبی است دیگر می‌گویند این بچه نصف روز روزه بگیرد خب این همین قاعده میسور است دیگر اگر دلیل بر فساد نداشتیم می‌گفتیم این روزه این جوری صحیح است المیسور لایسقط بالمعسور لذا مثلاً در باب حج خب می‌ببنید که هر کجا نمی‌شود می‌گوید نایب بگیر دلیلش چیست؟ المیسور لایسقط بالمعسور یک خانم می‌تواند برود اما نمی‌تواند طواف بکند خب می‌گویند طوافش بدهند، سعی بین صفا و مروه نمی‌تواند خب می‌گوید که نایب بگیرد و همچنین تا آخر، سنگ را نمی‌تواند بزند نایب بگیرد این‌ها خیلی از آن‌ها هم روایت نداریم فقهاء می‌گویند المیسور لایسقط بالمعسور، باب جهادش هم همین است باب جهادش را خودش نمی‌تواند برود پسرس باید برود پسر ندارد نمی‌تواند برود پول باید بفرستد و بالاخره المیسور لایسقط بالمعسور امر به معروف و نهی از منکر هم همین است امر به معروف و نهی از منکر ماها یا مردم الان بروند توی خیابان‌ها به لختی مختی بگوید که رو بگیر چادر سرت کن خب نمی‌شود نمی‌شود دولت نمی‌گذاد و بالاخره بحران می‌شود اما حالا توی خانه که می‌تواند به شما بگوید خب المیسور لا یسقط بالمعسور یا همه جمع بشوند با تلطف، مهربانی جلوی این بی حجابی و بی‌عفتیرا بگیرند این‌ها که می‌شود خب دیگر می‌گویند که هر چه می‌شود و وقتی برویم توی فقه می‌بینیم که من الطهاره الی الدیات می‌گویند المیسور لایسقط بالمعسور آن وقت گاهی مجزی می‌دانند گاهی مجزی نمی‌دانند می‌گویند مستحب است.

  در باب مستحباتش هم همین است مثلا زیارت عاشورا که من تقاضا دارم امروز یک زیارت عاشورا بخوانید ثوابش هم مال حضرت زهرا خب این زیارت عاشورا خیلی زیارت خوبی است به تجربه هم اثبات شده عالی است هم برای دنیا هم برای آخرت برای رفع گرفتاری‌ها برای پیروزی‌ها خب این زیارت عاشورا 100 لعن و 100 سلام ، حالا این لعن و سلام‌ها را نمی‌توانی بایستی بنشین، نمی‌توانی بنشینی رو به قبله، نمی‌توانی راه برو 100 لعن و 100 سلام ، نمی‌توانی به قول بزرگان هر چه پول بدهی آش می‌خوری خب یک لعن و یک سلام المیسور لا یسقط بالمعسور ما لایدرک کله لایترک کله و همچنین تا آخر ، توی مستحباتش که مسلم پیش فقهاست و این که مثلا زیارت عاشورا باید 100 لعن و 100 سلام باشد این دیگر مسئله عوامانه است خب همه می‌گوید باید 100 لعن و 100 سلام اما اگر نمی‌شود هر چه می‌شود هر چه مثلا پول بدهی آش می‌خوری، متن این زیارت از قدسیات است بسیار مقدس است هم تولی است هم تبری و ما باید هم تولی داشته باشیم و هم تبری.

 وصلی الله علی محمد وآل محمد