موضوع : اجتناب در شبهه محصوره

  بحث درباره شبهه غیر محصوره بود که مسلم پیش اصحاب است که اجتناب لازم نیست مثلا اگر بدانیم یک سطل پنیر یک حلب پنیر آمده توی اصفهان و می‌دانیم نجس است اما نمی‌دانیم کجا رفت؟ در مغازه کی رفت؟ این شبهه غیر محصور است عرفا و چون غیر محصور است گفتند که دیگر آن علم اجمالی منجز تکلیف است و باید اجتناب کرد از طرفین از اطراف اینجا نمی‌آید و از در هر مغازه‌ای پنیر بخرید اشکال ندارد این تقریباً مسلم در اصول ماست مسلم در فقه ماست.

  چند تا مسئله اینجا باید صاف بشود:

  مسئله اول که دیروز درباره‌اش صحبت کردم موضوع شبهه غیر محصوره است که خیلی درباره‌اش مفصل صحبت کردم و می‌بینید هم که در کتابها در تعیین موضوع گیراند.

  می‌گفتم شیخ انصاری تعیین موضوع کرده‌اند و این جور فرمودند اگر اطراف به اندازه‌ای زیاد باشد که عقلا دیگر اعتنا به این نجس فی البین نکنند این شبهه غیر محصوره می‌شود حتی اگر ما اجتناب کنیم ما را اهل وسوسه حساب کنند مثل همین مثال من یک گوسفند ذبح شرعی نشده مسلم یا خودم دیدم یا شاهد عادل شهادت داد یا آن ذابح شهادت داد که یک گوسفند در میان این گوسفندها ذبح شرعی نشد میته بود این گوسفند را از غسال خانه آوردند بیرون و کجا بردند؟ نمی‌دانیم آیا توی این محله رفت؟ توی آن محل رفت؟ در مغازه او رفت؟ در مغازه آن رفت؟ نمی‌دانیم اگر اجتناب بکنیم از همه این گوشتها و مثلا امروز گوشت نخوریم خانواده بگوید چرا گوشت نگرفتی؟ بگوید یک گوسفند از آن محل ذبح آمد بیرون و نمی‌دانیم کجا رفت؟ من که می‌خواهم گوشت بخرم از قصاب‌مان احتمال می‌دهم آن گوسفند همان باشد خب خانواده به ما می‌خندد می‌گوید آخر این هم حرف شد؟ یعنی کثرت اطراف به اندازه‌ای است که دیگر عرف اگر بخواهیم احتیاط بکنیم روی این علم اجمالی ما را وسواسی حساب می‌کند ما را غیر متعارف حساب می‌کند و به این می‌گویند شبهه غیر محصوره فرد نجس به اندازه‌ای نادر است الشاذ کالنادر و النادر کالمعدوم عرفا.

  بعد هم مرحوم شیخ تمسک می‌کنند به یک روایت صحیح السند ظاهر الدلاله که دیروز خواندیم که حضرت عقلش را بیدار کردند و گفتند حالا یک جا هم این پنیر نجس باشد دیگر همه پنیرها می‌شود نجس؟ یعنی عقلت را بیدار کن عقل عوامانه‌اش ، ببین که نه دیگر شبهه غیر محصوره اجتناب لازم نیست.

  حالا علاوه بر این که امام علیه السلام این جمله را فرمودند که یک معنای عرفی است یک معنای عقلی است خودشان هم از آن پنیر خوردند و به او گفتند تو وسواسی هستی که می‌خواهی از این پنیر نخوری که از من سوال می‌کنی خیلی خوب است کلام شیخ انصاری (رض) آن که به قول حضرت امام همه چیز را به همه کس نشان داد.

  از این فرمایش مرحوم شیخ انصاری یک چیز دیگر هم استفاده می‌شود و آن دلیل است برای این که اجتناب از شبهه محصوره نمی‌خواهیم خود این دلیل است هم دلیل روایی است هم دلیل عقلی. یعنی امام صادق سلام الله علیه برایش دلیل آوردند دلیل عرفی دلیل عقلی البته عقل متعارف یعنی عقلاء بین عقلا به این جور چیزها اهمیت نمی‌دهند و روایت هم البته ارشاد است حالا بگوئید تعبد دیگر بهتر هم دلیل عقلی می‌گوید که در شبهه غیر محصوره اجتناب لازم نیست هم دلیل نقلی می‌گوید اجتناب از شبهه غیر محصوره لازم نیست این را مرحوم شیخ نفرمودند اما شما بفرمائید. اگر شیخ انصاری که تعیین موضوع کردند در شبهه غیر محصوره کلامشان 2 تا فایده دیگر هم داشت یکی عدم اجتناب از شبهه غیر محصوره یک امر عقلی است نه آن عقل دقی فلسفی یک امر عقلائی است و اگر هم روایت داشته باشیم دیگر ارشاد به آن امر عقلائی لذا امام صادق به او فرمودند که در شبهه غیر محصوره اجتناب از اطراف لازم نیست عقلا و شرعا اما عقلا این که گفتم اما شرعا همین جمله‌ای که به تو گفتم که پنیر خوردن جایز است حتی خودشان هم در مقابل او پنیر خوردند.

  اما شیخ انصاری اکتفا به این نکردند 2 تا دلیل دیگر هم آوردند آن 2 تا دلیل هم خیلی خوب است یعنی قبل از آن که تعیین موضوع کنند ایشان 2 تا دلیل آوردند برای این که از شبهه غیر محصوره اجتناب لازم نیست.

  اگر بدانیم یک میته در تمام این اصفهان هست ما بخواهیم اجتناب بکنیم اهل وسوسه، لازم نیست یک ضرورت در فقه ما تمسک به اجماع می‌کنند اما اجماع این جوری یک ضرورت در فقه ما بعد یک قدری می‌روند بالاتر می‌فرمایند یک سیره، سیره متشرعه، نه یک مقدار بالاتر مرحوم شیخ متشرعه‌اش را ندارند سیره، در میان عقلا هم همین است عقلا حالا من مثال زدم به گوسفند میته شما مثال بزنید به یک گوسفند مسموم می‌دانیم که یک گوسفند مسموم پخش در این اصفهان شده کجا رفته؟ نمی‌دانیم عقلا از این شبهه اجتناب بکنند دیگر امروز گوشت نخرند عقلا این کار را نمی‌کنند اهمیت به این احتمال نمی‌دهند تقریباً می‌شود احتمال 1 در 1000 خب معلوم است احتمال 1 در 1000 دیگر پوچ است پیش عقلا.

  لذا به قول شیخ انصاری سیره داریم این سیره ممضاست و همین روایتی که خواندیم ممضاست و آن اجماع و ضرورتی که در اسلام است ممضاست بنابراین مرحوم شیخ 2 تا دلیل هم می‌آورند علاوه بر آن دلیلی که ما گردنشان گذاشتیم که تعیین موضوع کردند 2 تا دلیل هم می‌آورند برای این که اجتناب از شبهه غیر محصوره لازم نیست.

  تا این جا مسئله تمام شد الا این که مرحوم شیخ و دیگران تمسک کردند به یک چیزهای دیگری که آنها هم خوب است اما از بحث ما بیرون است تمسک کردند به قاعده هرج گفتند اگر بخواهد اجتناب بکند هرج لازم می‌آید هرج هم نمی‌خواهد هرج شخصی باشد هرج نوعی رافع تکلیف است و راستی به مردم بگویند امروز گوشت نخورید به مردم بگویند امسال پنیر نخورید حالا یک دفعه عملا می‌گویند گوشت نخورید گرانش می‌کنند به اندازه‌ای که هیچ کس نمی‌تواند بخورد اما حالا بخواهند امر روی آن بکنند مسلم هرج است.

  مسلم عسر است و عسر هرج، هرج نوع، هرج عرفی این رافع تکلیف است خب دلیل خوب است انصافا.

  لذا یک دلیلشان هم دلیل هرج این که اگر بخواهیم بگوئیم اجتناب لازم می‌آید هرج، هرج نوعی، که رافع تکلیف است اگر اینجا نجس هم باشد و تو خوردی اشکال ندارد.

  بنابراین دلیل آوردند بر این که در شبهه غیر محصوره اجتناب لازم نیست به چی؟ به ما جعل علیکم فی الدین من هرج با دلیل ان الله یحب لکم الیسر و لایحب علیکم العسر دلیل خوبی است اما بیرون از بحث ماست اگر این را بخواهیم بگوئیم لازمه‌اش این است که در شبهه غیر محصوره باید اجتناب کنیم دلیل هرج بعنوان ثانوی می‌آید برش می‌دارد و این را نمی‌خواهیم بگوئیم ما می‌خواهیم به دلیل اولی شبهه غیر محصوره را بگوئیم احتیاط لازم نیست در همه اطرافش تمسک شده است به قاعده ضرر گفتند که مردم اگر از شبهه غیر محصوره بخواهند اجتناب بکنند برایشان ضرر است نه ضرر شخصی ضرر نوعی یعنی بر نوع مردم و چون ضررنوعی است لا ضرر و لا ضرار می‌آید برمی‌دارد و می‌گوید اجتناب لازم نیست این هم همین طور دلیل خوبی است انصافا اما این از بحث ما بیرون است ما می‌خواهیم بگوئیم که شبهه غیر محصوره این من حیث هی هی اجتناب از او اشکال ندارد شما می‌گوئید نه من حیث انه ضرری اشکال ندارد دلیل خوب است اما مربوط به اصول و امثال اینها نیست بعضی‌ها تمسک کردند گفتند این از همان فرد اضطرار است که بحثش را کردیم تمام شد و رفع مضطروا الیه می‌گوید از شبهه غیر محصوره اجتناب لازم نیست چرا؟ برای این که اضطرار نوعی است یعنی مردم معمولا احتیاج دارند به مثلا پنیر گرفتن، گوشت گرفتن و ما بخواهیم جلویشان را بگیریم این اضطرار است البته اضطرار عرفی نه اضطرار عقلی که بحث ما نیست سابقا صحبت کردیم و رفع مضطروا الیه می‌گوید که اجتناب از شبهه غیر محصوره لازم نیست باز هم همین طور دلیل دلیل خوبی است انصافا اما از بحث ما بیرون است برای این که می‌خواهد شبهه غیر محصوره را به عنوان ثانوی این دیگر شبهه غیر محصوره نمی‌خواهد خب هر نجاستی به عنوان ثانوی جواز الکل دارد.

  بعضی گفتند که این شبهه غیر محصوره از باب عدم ابتلا برای این که شبهه غیر محصوره مبتلا به نیست شبهه بدانی یک گوسفند آمده گوسفند میته توی اصفهان خب همه گوشتهای اصفهان که مبتلای تو نیست مبتلا فقط خانه تو این قصاب در خانه تو مابقی مبتلا به نیست و گفتیم که اگر مبتلا به نشد حتی آن هم که مبتلا به است اجتناب لازم نیست خب این هم دلیل خوبی است اما از بحث ما بیرون است شما می‌گوئید که این شبهه غیر محصوره مثل شبهه محصوره است در این که اگر مبتلا به نشد از مبتلا به هم اجتناب لازم نیست خوب است اما می‌بریدش توی یک بحث دیگر اما آن 3-2 تا دلیل شیخ که ما پذیرفتیم این‌ها مال شبهه غیر محصوره من حیث انه شبهه غیر محصوره، ضرورت در فقه روی شبهه غیر محصوره سیره در میان عقلا با امضای شارع مقدس مثل حجیت خبر واحد این جور سیره سیره قطعی عند العقلا.

  یا مثلا سیره متشرعه اجماع، اجماع متشرعه و همچنین آن روایت آن روایتی که امام علیه السلام برای آن آقا خواندند روی شبهه غیر محصوره این را فرمودند که اجتناب از آن‌ها هم که مبتلا به است از آن‌ها هم که الان در دسترس توست لازم نیست فرمودند آخه برای یک پنیر که نمی‌شود همه پنیرها را حرام کرد این گفته عقلش را بیدار می‌کند امام علیه السلام ارشاد به عقلش می‌کند حالا اگر حرف من را هم نپذیرید امام علیه السلام برایش روایت می‌خواند دلیل‌ها این‌ها آن 5-4 تادلیل هم خوب است اما به عنوان ثانوی مربوط به بحث ما نه اما دلالت بر این که شبهه غیر محصوره اجتناب از آن لازم نیست ادله خوبی است.

  لذا می‌خواهید بگوئید 2 تا دلیل داریم می‌خواهید بگوئید 7 تا دلیل داریم می‌خواهید بگوئید 10 تا دلیل داریم بالاخره از شبهه غیر محصوره آن‌هایی که مبتلا به ماست اجتناب لازم نیست.

  ما روی ملاک حکم حرف نمی‌زنیم می‌گوئیم سیره هست خبر واحد حجت است حالا شما بگوئید این سیره ملاکش این است که اگر خبر واحد حجت نباشد اختلال نظام لازم می‌آید این دیگر حرف‌های امثال شماست که ما بخواهیم ملاکات را مناط بگیریم ، ملاکات را که نمی‌شود مناط گرفت مائیم و سیره حالا ملاکش چه؟ هر چه می‌خواهد باشد مائیم و روایت البته تابع مصالح و مفاسد نفس الامری است ملاک دارد، ملاکش چیه؟ یا نمی‌دانم یا نمی‌خواهم بدانم بنا نیست که ما در روایات یادیگری بکنیم.

  2 تا مسئله می‌ماند ؛ یک مسئله‌اش گذشت دیگر حرف خیلی ندارد لذا شیخ انصاری مرحوم صاحب کفایه دیگر اصلا بحثش را نکردند و یکی‌اش بحث دارد برای فردایمان.

  آن که بحث ندارد حرف دیروز است اگر شک کنیم مبتلا به است یا نه؟ یعنی به عبارت دیگر اگر شک کنیم این غیر محصوره است یا محصور؟ مثلا غیر محصور را یقین داریم مثل همان گوسفند در تمام محله‌های اصفهان محصور این که نمی‌دانم در این مغازه یا در آن مغازه می‌دانم در 3-2 تا مغازه این‌هم محصور باید از آن اجتناب کنیم. اما شک داریم مثل این که یک گله گوسفند آمده توی محل 20-10 تا عصابی نمی‌دانیم آِیا این محصوره است یا غیر محصوره مثل همان حرف دیروز که نمی‌دانیم مبتلا به است یا نه؟ خب مرحوم شیخ روی آن قاعده‌ای که دیروز درس دادم باید اینجا هم بگویند احتیاط برای این که گفتند که اجتنب عن النجس فی البین آن مشکوک را می‌گیرد پس باید از همه اجتناب کرد از آن مبتلا خب در اینجا هم شیخ باید همین را بفرمایند، بفرمایند که نمی‌دانیم آیا غیر محصوره است یا محصوره؟ اجتنب عن النجس فی البین باید بگوید اجتناب کن اما دیروز ما می‌گفتیم نه احتیاط نه، اطلاق نداریم اجتنب عن النجس فی البین اطلاق ندارد وقتی اطلاق ندارد خصوصیات را نمی‌گیرد که خواه ناخوه رفع ما لایعلمون برایمان کار می‌کند دلیل لبی هم داریم آن که بدانیم شبهه غیر محصوره است اما اگر ندانیم شبهه غیر محصوره است یا نه؟ دلیل لبی هم نداریم قدر متیقن می‌گیریم، آن جا که بدانیم غیر محصوره است.

  و اما اگر شک داریم محصوره یا نه؟ رفع ما لایعلمون توی مسئله کار می‌کند.

  لذا حرف زائدی نداریم هر چه آن جا گفتیم طابق النعل بالنعل این جا هم می‌گوئیم 4-3 تا ایراد به مرحوم شیخ انصاری آن جا داشتیم هر4-3 تا ایراد در این جا هم می‌آید.

  خب این مسئله تمام شد، مسئله برای فردایمان این است که اگر کسی رنگش بگیرد بخواهد هر چه پنیر توی این اصفهان هست برود در مغازه پنیر بگیرد این می‌شود یا نه؟

 وصلی الله علی محمد و آل محمد