درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: کيفيت خواندن نماز آيات/ نماز آيات‌/ کتاب الصلاة

و أما كيفيتها: فهي ركعتان في كل منهما خمس ركوعات وسجدتان بعد الخامس من كل منهما، فيكون المجموع عشرة ركوعات وسجدتان بعد الخامس وسجدتان بعد العاشر،...[1]

تبدأ فتكبر بافتتاح الصلاة، ثم تقرأ ام الكتاب وسورة، ثم تركع ثم ترفع راسك من الركوع فتقرأ ام الكتاب وسورة، ثم تركع الثانية، ثم ترفع راسك من الركوع فتقرأ ام الكتاب وسورة، ثم تركع الثالثة، ثم ترفع راسك من الركوع فتقرأ ام الكتاب وسورة، ثم تركع الرابعة، ثم ترفع راسك من الركوع فتقرأ ام الكتاب وسورة، ثم تركع الخامسة، فاذا رفعت راسك قلت: سمع الله لمن حمده، ثم تخر ساجدا فتسجد سجدتين ثم تقوم فتصنع مثل ما صنعت في الاولى، قال: قلت: وان قرأ سورة واحدة في الخمس ركعات ففرقها بينها؟ قال اجزأه ام القرآن في اول مرة :فإن قرأ خمس سور فمع كل سورة ام الكتاب.[2]

صحيحه ابن سنان عن ‌أبي عبدالله عليه‌السلام: «قال: انكسفت الشمس على عهد رسول الله «صلّى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلّم» فصلّى ركعتين قام في الاُولى فقرأ سورة، ثم ركع فأطال الركوع، ثم رفع رأسه فقرأ سورة، ثم ركع فأطال الركوع، ثم رفع رأسه فقرأ سورة، ثم ركع فأطال الركوع، ثم رفع رأسه فقرأ سورة ثم ركع، فعل ذلك خمس مرات قبل أن يسجد، ثم سجد سجدتين، ثم قام في الثانية ففعل مثل ذلك، فكان له عشر ركعات وأربع سجدات.[3]

خيلي رسا هم از نظر دلالت و هم از نظر سند و هم اين مشکل عوامي را حل مي‌کند. فقط چيزي که در مسئله هست، اينکه بگوييم اعراض أصحاب است و اعراض أصحاب، در روايات متعارضه آمده «خُذ بمشتهر بين ‌أصحابک و دع الشاذ النادر و انّ الشاذ النار لايعبأ به». مخصوصاً اينکه روايت صحيح‌السند و ظاهرالدلاله است اما عمل اصحاب نيست، دليل بر اينست که اعراض اصحاب روايت را بيمار مي‌کند. فتلّخص مما ذکرناه تا اينجا اينکه نماز آيات دو قسم است؛ يکي مفصل و يکي مختصر. مختصرش نيز دو قسم است؛ يکي مورد شهرت ميان فقها و يکي هم شاذ در ميان فقهاست. و اگر کسي نترسد، بگويد روايت در سرائر صحيح‌السند و ظاهرالدلاله است و کسي هم آن را طرد نکرده بلکه آن را ذکر نکرده و عدم الذکر به معناي اعراض أصحاب نيست. ولي علي کل حالٍ آنچه بزرگان از فقها، چه قدماء و چه متأخرين، چه در رساله‌هاي فارسي فعلي و چه در رساله‌هاي عملي، آنچه فرمودند اين دو قسمتي است که گفتم و قسم صاحب سرائر را کسي نگفته و عمل کردن به آن کار بسيار مشکلي است. به اندازه‌اي که اگر شک کنيم بر اينکه اين نماز سرائري برائت ذمّه مي‌کند يا نه؛ بايد بگوييم نه. به عبارت ديگر قسم اول و دوم حتماً برائت ذمّه مي‌شود اما اين قسم سوم را نمي‌دانيم برائت ذمّه مي‌شود يا نه؛ اصل بر عدم است.

مسئله 2: يعتبر في هذه الصلاة ما يعتبر في اليومية من الاجزاء والشرائط والاذكار الواجبة والمندوبة.[4]

مسئله واضح است و اينست که نماز واجب است و نماز واجب در اسلام مشهور است. مي‌دانيم که نماز واجب را چطور بايد بخوانيم و بالاخره هرچه در باب نماز واجب است، در اين نماز نيز هست. هم از نظر واجبات و هم از نظر محرمات و بالاخره به قول سيد«رحمت‌الله‌عليه»: «يعتبر في هذه الصلاة ما يعتبر في اليومية من الاجزاء والشرائط والاذكار الواجبة والمندوبة».

مسئله حرف ندارد. کسي هم درباره‌اش حرف نزده اما مرحوم سيد«رحمت‌الله‌عليه» در اين مسائل نماز آيات نُه مرتبه اين مسئله را تکرار کردند و اگر اکتفا به همين يک مرتبه کرده بودند، کفايت مي‌کرد. حتي اگر اصل را نياورده بودند و فرموده بودند نماز آيات واجب است و طرز نماز آيات هم اينست، مطلب تمام شده بود. يعني همين جمله که فرمودند: «يعتبر في هذه الصلاة ما يعتبر في اليومية من الاجزاء والشرائط والاذكار الواجبة والمندوبة»؛ کفايت مي‌کرد. اما نُه مرتبه در اين مسائل آينده تکرار شده و احتياج به اين تکرار نداشته و نداريم و همين مسئله‌ی دوم به اين صورت از واضحات است و احتياج به تتبّع و دليل ندارد براي اينکه اگر به مردم بگويند دو رکعت نماز واجب بخوان، مي‌دانند که چطور بخوانند. لذا طرز اين نماز آيات را گفتند و در مابقي احتياج به گفتن نبود و اگر احتياج باشد، همين يک مرتبه که فرمودند کفايت مي‌کند و نُه مرتبه در نُه جا، تکرار است و اگر تکرار نبود، بهتر بود.