درس خارج فقه آیت الله مظاهری

کتاب الحج

93/03/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: آیا شخصی که می خواهد وارد مکه بشود، باید محرم شود؟

امروز یک مسئله مشکلی داریم و اصحاب خیلی متعرض به اشکال مسئله نشدند. مسئله اینست که مشهور است در میان أصحاب، هرکه وارد مکه شد باید مُحرم باشد، از اهل مکه یا از اطراف مکه باشد و یا از خارج باشد یا از داخل باشد. هرکسی با میقات برخورد کرد باید مُحرم شود و اما نفرمودند لازمه احرام نیست که اگر بخواهد مُحلّ شود باید یک عمره مفرده به جا آورد. تا تقصیر کند و به واسطه آن تقصیر مُحل شود.
مرحوم محقق در اینجا می‌فرمایند: کلّ من دخل مکة وجب أن یکون مُحرما. [1]
مرحوم صاحب جواهر نیز می‌فرماید اجماع در مسئله داریم و روایاتی هم در مسئله داریم. بعد روایات را نقل می‌کنند و روایت صحیح‌السند و ظاهرالدلاله است. اما دو اشکال در مسئله هست: یک اشکال اینکه این روایتها معارض دارند و روایتها هم صحیح‌السند و هم ظاهرالدلاله است و اعتنا به معارض روایتها نکردند و مثل اینکه با اعراض اصحاب از مُعارض‌ها رد شدند و فرمودند روایاتی که می‌گوید «من دخل مکة وجب له الاحرام»، به این روایتها عمل می‌کنیم. [2]
یک اشکال مهمتر در مسئله هست و آن اینست که با سیره متشرعه و غیرمتشرعه نمی‌خورد، برای اینکه در زمان ائمه طاهرین «سلام‌الله‌علیهم» رفت و آمد در مکه زیاد بود، حال یا از خود مکه که به این طرف و آن طرف می‌رفتند و برمی‌گشتند و یا مسافرها که برای تجارت و برای ملاقات با مردم رفت و آمد می‌کردند و این رفت و آمدها اینطور نبود که اینها یک عمره مفرده به جا بیاورند و بعد سر به پدرش بزند و یا با رفیقش ملاقات کند و یا جنس بخرد. همینطور که در مدینه رفت و آمد می‌کردند، در مکه هم رفت و آمد می‌کردند. الان هم همینطور است. الان مردم مکه رفت و آمد دارند، به این شهر و آن شهر و به این ده و به آن ده و اینطور نیست که وقتی خواستند برگردند مُحرم شوند و خواه ناخواه وقتی محرم شدند، باید مُحل شوند و یک عمره مفرده به جا بیاورند تا بتوانند تقصیر کنند و بعد به دنبال کارشان بروند. لذا می‌بینیم که این حرف مرا اعلام پذیرفتند به این معنا که چند دسته را استثنا کردند. مثلاً دائم السفر را استثنا کردند مثل شبان و یا الان رئیس کاروان را که باید برود و بیاید. بالاخره برمیگردد به اینکه دائم السفر را استثنا کردند و روایت هم برای آن نقل کردند و این هم تأکید این مطلب است که همه باید وقتی وارد مکه شدند، مُحرم باشند. ولو از ادنی الحل یا هر میقات دیگری باشد یا ولو از مسجد تنعیم که نزدیکترین میقاتها به مکه است. باید مُحرم شود و خواه ناخواه همینطور نمی‌تواند مُحلّ شود و باید عمره به جا بیاورد و لاأقل یک ساعت بیشتر کار دارد و اگر بخواهد مُحرم شود و مُحل شود، یک دردسر حسابی است و گفتند این واجب است. روایاتی هم نقل کردند که اشکال مرا اصلاً متعرض نشدند و اگر جواهر را مطالعه کرده باشید، در یک صفحه یا بیشتر مرحوم محقق مسئله را متعرض شدند و فرمودند «من دخل المکة یجب له الاحرام» و صاحب جواهر هم بعد از بلاخلافٍ فرمودند «و تدل علی ذلک روایات» و روایات را نقل می‌کند و بعد هم راجع به روایات معارض، اعراض اصحاب را جلو می‌آورد و یا اول محمل درست می‌کند و وقتی نشد محمل درست کنند، اعراض اصحاب را جلو می‌آورد و مسئله تمام می‌شود.
حال در مسئله دو مشکل هست، یکی اینکه این سیره نبوده و الان نیست؟ و ما بخواهیم ردّ سیره کنیم و تکلیف بزرگی را روی گردن کسی بگذاریم که می‌خواهد وارد مکه شود، با این سیره چه کنیم! با این روایات نمی‌توان ردّ سیره کرد. اصلاً اینطور که من عرض می‌کنم یک چیز استیحاش آوری برای مردم می‌شود. در زمان حضرت ابراهیم هم می‌آمدند و یا در زمان حضرت آدم هم می‌آمدند. حضرت آدم برای خانه خدا یک اطاقکی داشت و این اطاقک احترام بالایی در میان مردم داشت و طواف هم بود و بعد هم بالاخره امر شد به حضرت ابراهیم که خانه مرا بساز و آنگاه حضرت ابراهیم آن اطاقک را خراب کرد و خودش بنا و اسماعیل هم عمله بودند و البته باید با خرق عادت باشد زیرا ساختن مکه توسط دو نفر مشکل است ولو اینکه سالها طول بکشد. علی کل حالٍ مسلم است، هم از نظر قرآن و روایات اینکه حضرت ابراهیم مکه را ساخت و بعد در قران می‌فرماید خطاب شد این هم مناسک حج است و مناسک حج را به جا آور و بعد هم موقع قربانی یک امتحانی برایش جلو آمد و قضیه ذبح حضرت اسماعیل و بعد هم پروردگار عالم بارک الله را به حضرت ابراهیم گفت و ذبحی از عالم غیب آمد و آن را ذبح کرد و بالاخره این قریش و مشرکین احترام خاصی برای مکه قائل بودند و مکه همیشه محترم بود و رفت و آمد هم حسابی بود. بعد زمان پیغمبر اکرم شد و روش پیغمبر اکرم و آن عمره‌هایی که دیگران به جا می‌آوردند و حجی که پیغمبر به جا آوردند و بعد هم سیره اهل بیت «سلام‌الله‌علیه» در رفت و آمد به مکه و اینکه مجاور شوند و معتکف شوند و رفت و آمد حسابی در مکه داشته باشند و ما همه اینها را یک مسئله مسلّم می‌دانیم که همه اینها وقتی می‌خواهند وارد شوند، لاأقل باید از ادنی الحل محرم شوند و بعد هم معنایش اینست که باید عمره به جا آورند تا مُحل شوند و الاّ اگر عمره به جا نیاورند، نمی‌شود و اگر بخواهند بدون احرام هم داخل شوند، می‌گویند که این کار نمی‌شود و با این سیره قطعیه دیروز و امروز نمی‌دانیم چه باید کرد!
مسئله بعد که بماند برای روز شنبه، ان‌شاء‌الله؛ اینست که یک مسئله دارند که در یک ماه نمی‌شود دو عمره انجام داد. این الان در مناسکها هم هست که ما در مناسکمان می‌گوییم نه، در وقتی که این آقا هفت یا هشت یا ده روز در مکه باشد، می‌تواند هفت یا هشت یا ده عمره به جا بیاورد. اما مرحوم محقق و خیلیها می‌گویند در یک ماه یک عمره بیشتر نمی‌تواند انجام دهد و در ماه یک عمره می‌توان به جا آورد، حال اگر کسی بخواهد وارد مکه شود و قبلاً عمره به جا آورده و در همان ماه است، آیا باید عمره به جا آورد یا نه؟!
مرحوم محقق در این مانده است و مسئله از مسائل مشکل فقه است که روز شنبه انشاءالله درباره‌اش صحبت می‌کنیم که اگر عمره را به جا آورد و الان در مکه کار دارد و می‌خواهد وارد مکه شود، اگر بگویید باید محرم شود، باید عمره به جا آورد و در یک ماه دو عمره نمی‌شود و اگر بگویید لازم نیست، آنگاه لازمه آن اینست که این جمله اولی که فرمودید هرکه وارد شد باید محرم باشد، معنایش اینست که وقتی محرم وارد شد باید عمره به جا آورد تا بتواند مُحل واقع شود، به هم می‌خورد. و این مسئله شنبه از مسئله امروز مشکلتر است و تقاضا دارم فکری روی این مسئله کنید. امروز روایاتش را از هر دو دسته می‌خوانیم و روی این فکر کنید که با آن سیره چه کنیم و علی کل حالٍ این جمله که فعلاً مورد بحث است که  نمی‌توان این جمله«کل من دخل مکة وجب له الاحرام» را درست کرد.
مرحوم صاحب وسائل روایات را در باب 50 از ابواب احرام نقل می‌کنند.
روایت 2 از باب 50 از ابواب احرام، ج 9، ص 67:
صحیحه محمدبن مسلم «عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) هَلْ يَدْخُلُ الرَّجُلُ الْحَرَمَ بِغَيْرِ إِحْرَامٍ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَرِيضاً اَو بِهِ بطنٌ»[3]
اگر مضطر نباشد تا رُفع ما اضطروا الیه آن مسئله را حل کند، این باید محرماً وارد شود. بلکه در روایت 3 راجع به همین مریض نیز می‌فرماید باید محرم شود.
روایت 3 می‌فرماید: ولو کانَ مریضاً باید محرم شود و بعد تمسک می‌کند به: «لایدخلها الاّ مُحرما». [4]
اینکه کسی بگوید همین مقدار واجب است که محرم شود و اما واجب نیست که عمره به جا آورد، آنگاه اشکال عجیبی پیدا می‌کند که اگر محرم شود، 20 مورد از تروک احرام را گفتیم، حال این موارد چه می‌شود؟! گفتند این تعبد است و همینطور محرم شود و وقتی وارد مکه شد، مُحل شود، البته این قول کم است و روایت هم می‌گوید اینطور نمی‌شود.

روایت10 از باب 50 از ابواب احرام، ج 9، ص 69:
صحیحه أبي حمزة «سألت أبا إبراهيم (عليه السلام) عن رجل يدخل مكة في السنة المرة و المرتين و الثلاث كيف يصنع؟ قال: إذا دخل فليدخل ملبيا، و إذا خرج فليخرج محلا» [5]
یکی وارد مکه شود درحالی که عمره‌اش را در همان سال به جا آورده است. باید محرم شود و وارد شود و بعد هم باید مُحل شود یعنی باید عمره به جا آورد تا تقصیر کند و وقتی تقصیر کرد، مُحلّ می‌شود.
این روایات زیاد است و اما به عکسش، روایاتی داریم که هم صحیح‌السند و هم ظاهرالدلاله است و می‌گوید لازم نیست. یک دفعه آمده برای اینکه عمره به جا آورد و در این وقت باید محرم شود و اما اگر برای تجارت آمده یا برای دیدن پدرش یا پسرش آمده، لازم نیست که محرم شود. آنچه لازم است، اگر کسی بخواهد عمره یا حج به جا آورد، باید از میقات مُحرم شود و اما اگر نخواهد حج به جا آورد و یا عمره به جا آورد، لازم نیست؛ «دخل المکة بلا احرام و لایجب علیه العمره».

روایات باب 51:
من روایاتی را آوردم که از نظر سند اشکال نداشته باشد.

روایت 1 از باب 51 از ابواب احرام، ج 9، ص 69:
ابن القداح عن ابى عبد الله عليه السلام قال خرجنا مع ابي جعفر عليه السلام إلى ارض بطيبة و معه عمربن دينار و أناس من اصحابه فأقمنا بطيبة ما شاء الله إلى ان قال ثم دخل مكة و دخلنا معه بغير إحرام. [6]
امام صادق می‌فرمایند با پدرم بیرون رفتیم. روایت می‌گوید آقا امام باقر به جلو و ما به دنبال ایشان و داخل مکه شدیم و نمی‌خواستیم عمره به جا آوریم، لذا بدون احرام وارد مکه شدیم.

روایت 3 از باب 51 از ابواب احرام، ج 9، ص 70:
صحیحه جمیل عن أبی عبدالله(ع): في الرجل يخرج الي جدّة في الحاجة قال: «يدخل مكة بغير احرام».[7]

روایت 5 از باب 51 از ابواب احرام، ج 9، ص 70:
صحیحه ابن بکیر عن ابي عبداللّه(ع) «انه خرج الي الربذه يشيع اباجعفر(ع)، ثم دخل مكة حلالا».[8]
این روایتها ظاهرالدلاله‌تر از روایات قبل است، اما علی کل حالٍ روایتها به خوبی دلالت دارد که این سیره که من عرض می‌کنم، ممضاست و اینست که هرکه داخل مکه می‌شود برای عمره و برای حج، باید محرم شود و الاّ لازم نیست محرم شود. اگر برای حاجت یا تجارت یا دید و بازدید باشد، لازم نیست محرم شود و اگر سیره بخواهیم، همین روایتها سیره را امضا کرده است و اگر اعراض اصحاب را بگوییم، مشکل است و اگر اعراض اصحاب را نگوییم، این طنطراق و شهرتی که در مسئله هست و مرحوم صاحب جواهر بدون تعرض این مسئله گذشتند و تقاضا دارم تا روز شنبه فکر کنید و بحث روز شنبه اینست که در یک ماه، آیا می‌توان دو عمره انجام داد یا نه! ما می‌گوییم در ماه ده یا سی عمره هم می‌توان به جا آورد اما مرحوم محقق و بسیاری از مناسکهای الان می‌گویند یک عمره بیشتر نمی‌تواند به جا بیاورد. این مسئله هم مسئله ی مشکلی است و اگر بخواهیم این روایات را حمل کنیم که بعضی از بزرگان در مناسکها حمل کردند آنجا که یک عمره به جا آورده و در عمره دومش محرم نشود.


[1] شرائع‌الاسلام، المحقّق الحلي، ج1، ص187.
[2] جواهرالکلام، الشيخ محمد حسن النجفي الجواهري، ج18، ص437.
[3] وسائل الشيعة، شیخ حر العاملي، ج9، ص67، ابواب الاحرام، باب50، ح2، ط الاسلامية.
[4] وسائل الشيعة، شیخ حر العاملي، ج9، ص67، ابواب الاحرام، باب50، ح3، ط الاسلامية.
[5] وسائل الشيعة، شیخ حر العاملي، ج9، ص69، ابواب الاحرام، باب50، ح10، ط الاسلامية.
[6] وسائل الشيعة، شیخ حر العاملي، ج9، ص69، ابواب الاحرام، باب51، ح1، ط الاسلامية.
[7] وسائل الشيعة، شیخ حر العاملي، ج9، ص70، ابواب الاحرام، باب51، ح3، ط الاسلامية.
[8] وسائل الشيعة، شیخ حر العاملي، ج9، ص70، ابواب الاحرام، باب51، ح5، ط الاسلامية.