موضوع:اگر نماز میت را بر قبر خواندند بعد بدن از قبر بیرون آمد آیا باید نماز میت خواند یا نه؟

  در مسئله 5 فرموده‌اند که اگر به قبر میت نماز خوانده شد که بحثش را دیروز کردیم بالاخره جایز بود به قبر نماز بخوانند نماز خواندند حالا اتفاقا مرده از قبر بیرون آمد مثلا سیل امد قبرستان را برد این مرده از قبر بیرون آمد ایا باید دو مرتبه به این نماز بخوانند یا نه؟ مرحوم سید می‌فرماید آری. نظیر این مسئله را خیلی جاها دارند حالا این مسئله خیلی اهمیت نداردبرای این‌که شاذ است نادر است اما نظیرش زیاد در عروه آمده و خلاصه حرف این است که آیا بدل اضطراری کافی است از آن امر اختیاری یا نه؟ مثلا یک کسی خیال می‌کرد آب نیست وظیفه‌اش تیمم بود و تیمم کرد نماز خواند بعد از نماز آب پیدا شد آیا دو دفعه باید نماز بخواند یا نه؟ این بدل اضطراری یعنی نماز با تیمم کافی است از آن نماز اختیاری که باید با وضو باشد؟ نظیر این مسئله که فراوان است در عروه چندین جا آمده و مرحوم سید معمولا می‌فرماید بدل اضطراری کافی نیست از مبدل منه اما گاهی هم می‌فرماید که بدل اضطراری کافی از مبدل منه است از آن امر اختیاری، حالا در این جا می‌فرماید اذا صلی علی القبر ثم خرج المیت من قبره نتوانستند بگویند نه یا آری احتیاط وجوب کردند فالاحوط اعاده الصلاه علیه مثل این که یک مبنای کلی در عروه ندارند گاهی می فرمایند بدل اضطراری کافی از مبدل منه است گاهی می‌فرماید بدل اضطراری کافی از مبدل منه نیست گاهی هم مثل این جا احتیاط می‌کنند بدل اضطراری کافی از مبدل منه است اما احتیاطا به احتیاط وجوب این‌که دو دفعه مبدل منه را به جا بیاورد.

  اما ما قائلیم به این‌که بدل اضطراری کافی از مبدل منه است و وجهی برای این‌که مبدل منه را دو دفعه بیاورد نیست سرّ قضیه هم این است که مثلا این واجب بود نماز بخواند حالا نماز را چه جور باید بخواند؟ اذا قمتم الی الصلوه فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق نماز با وضو باید بخواند حالا این وضو نمی‌تواند بگیرد فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبا به ان می‌گویند بدل اضطراری خب این الان وظیفه این است که نماز بخواند و نمازش را خواند حالا بعد آب پیدا کرد دیگر برای چه بگوییم که دو دفعه باید نماز بخواند؟ تکلیف ساقط شد تکلیف که نماز بود دو تا مصداق بود یکی بدل اختیاری یکی بدل اضطراری بدل اختیاریش را نمی‌توانست بدل اضطراری را آورد تکلیف ساقط شد حالا دو دفعه بخواهیم بگوییم تکلیف برگشت، برای این برگشت یک دلیل حسابی می‌خواهیم دلیل نداریم این‌که تکلیف دو دفعه بر می‌گردد ما نحن فیه هم همین طور است وظیفه بود به قبر این نماز بخوانند مثلا روی فرمایشی که دیروز کردند، قدر متیقنش یادشان رفته بود نماز بخوانند یا جاهل بودند به این‌که باید نماز بخوانند نماز نخوانده میت را دفن کرد حالا چه باید کرد؟ باید سر قبر این میت نماز خواند خب بر قبر نماز خواندند بدل اضطراری، حالا میت پیدا شد حالا پیدا شدن میت مثلا یک کسی جهلا نبش قبر کرد یا لجاجت نبش قبر کرد یک آدم بی‌معنی بود پدرش را می‌خواست ببیند پدرش را ندیده بود آمد قبر را کند و نبش قبر کرد حالا میت پیدا شد توی قبر نیست آیا باید دو دفعه نماز خواند یا نه؟ ما می‌گوییم که نه، چرا؟ برای این‌که واجب بود بر میت نماز بخوانیم آن جا که توی قبر نبود به میت بخوانیم، آن جا که توی قبرش گذاشتند و روی قبر را پوشاندند باید به قبرش نماز بخوانیم به قبرش نماز خواندیم تکلیف ساقط شد حالا این میت پیدا شد ما بگوییم تکلیف هم پیدا شده ظاهراً وجهی ندارد تکلیف ساقط شد یک دلیل باید بیاید بگوید که مبدل منه دو دفعه یعنی تکلیف دو دفعه منجز می‌شود بالفعل می‌شود تکلیف ساقط شده دو دفعه تکلیف می‌اید اگر این جور دلیلی داشته باشیم بدل اضطراری کافی از آن بدل اختیاری نیست از مبدل منه نیست اگر دلیل نداشته باشیم قاعده اقتضا می‌کند سقوط را اگر هم کسی شک بکند دیگر برائت، می‌دانیم تکلیف ساقط شد به بدل اضطراری اما نمی‌دانیم تکلیف عود کرد یا نه؟ رفع مالا یعلمون می‌گوید نه این عقیده ما، همه جا هم گفته‌ایم شاید در همین کتاب طهارت بیش از هفت هشت ده مورد آمده که بدل اضطراری آیا کافی از مبدل منه است یا نه؟ اسمش را می‌گذارند بدل اضطراری آیا کافی از بدل اختیاری، بدل اختیاری خیلی خوب نیست، بدل اضطراری آیا کافی از مبدل منه است یا نه؟ معمولا مرحوم سید می‌فرماید نه، در این جا احتیاط می‌کند احتیاط واجب اما بعضی اوقات هم در همین کتاب طهارت فرموده‌اند بدل اضطراری کافی از بدل اختیاری من دیروز می‌گفتم که این‌که مرحوم سید می‌فرماید که اگر عمدا یا جهلا میت را دفنش کردند نماز به قبرش بخوانند من می‌گفتم که رفع ما لا یعلمون می‌گوید لازم نیست خب این جا اگر میت پیدا شد دیگر قضیه رفع مالا یعلمون نیست مبدل منه الان زنده است نماز به این میت خوانده نشده باید به این میت نماز بخوانند لذا روی عرض من خیلی خوب است اما روی فرمایش مرحوم سید که دیروز می گفتند که بدل اضطراری باید باشد حرف در این است که بدل اضطراری آمده تکلیف را ساقط کرده حالا دو دفعه بخواهد تکلیف ساقط شده تکلیف بالفعل شود تکلیف منجز بشود دلیل می‌خواهد دلیل نداریم لا اقل اصل رفع مالا یعلمون می‌گوید نه.

  مسئله 6 مسئله خوبی هم هست مرحوم سید و مشهور در میان فقهاء می‌گویند که اگر یک کسی وضو ندارد و می‌خواهد به یک جنازه‌ای نماز بخواند اگر بدون وضو نماز بخواند گفته‌اند طوری نیست یا حتی جنب است بدون غسل نماز بخواند طوری نیست حائض است زن حائض نماز میت بخواند طوری نیست، طوری نبودنش هم برای این‌که روایت داریم روایتش را هم حالا می‌خوانیم این‌که فرموده‌اند شرط نیست که طاهر باشد چه محدث باشد به حدث اکبر چه محدث باشد به حدث اصغر تا این جا مسئله مسئله مسلمی است پیش اصحاب روایت هم زیاد داریم.

  اما یک مسئله که مرحوم سید دارند مشهور هم هست این است که این می‌خواهد با طهارت نماز بخواند آیا می‌تواند تیمم بکند یا نه؟ گفته‌اند آری، یعنی آب هست می‌تواند هم وضو بگیرد یا حائض است می‌تواند برود غسل بکند و این می‌خواهد با طهارت به این میت نماز بخواند خب برود غسل کند نماز بخواند طوری نیست اگر هم بدون غسل نماز بخواند آن هم طوری نیست اما می‌خواهد تیمم بکند و نماز بخواند می‌شود یا نه؟ مرحوم سید می‌گویند می‌شود مشهور می‌گویند می‌شود حالا چرا می‌شود؟ یک قیاس کرده‌اند یک اولویت درست کرده‌اند گفته‌اند بدون تیمم که می‌شود با تیمم به طریق اولی می‌شود ایا می‌شود این را گفت؟ لذا یک مسئله این است بخواهد به این میت بدون وضو نماز بخواند طوری نیست آب نباشد و با تیمم نماز بخواند آن هم که معلوم است طوری نیست اما آب هست و می‌خواهد در حالی که آب هست تیمم بکند و به این میت نماز بخواند می‌شود یا نه؟ مشهور گفته‌اند می‌شود برای این‌که اگر تیمم هم نکند که می‌شود پس تیمم بکند به طریق اولی، این دلیلشان است.

  و ما ایراد داریم می‌گوییم که اگر می‌خواهد با تیمم نماز بخواند مصداق لم تجدوا ماء باید باشد تا لم تجدوا ماء نباشد تیمم نمی‌تواند بکند فرض ما این جاست که لم تجدوا ماء نیست، آب هست حالا که آب هست بخواهد تیمم بکند تیمم باطل است، نماز باطل نیست برای این‌که نماز بدون تیمم طوری نیست نماز بدون وضو نماز بدون غسل طوری نیست نماز با تیمم آن جا که آب نباشد آن هم طوری نیست و اما نماز با تیمم آن جا که آب باشد نماز درست است اما تیمم باطل است لذا این‌که مشهور در میان اصحاب شده که اگر این آب دارد وضو گرفتن برایش هیچ اشکال ندارد حالش را ندارد وضو بگیرد دلش هم می‌خواهد با طهارت به این میت نماز بخواند می‌تواند تیمم کند یا نه؟ مشهور می‌گویند آری ما می‌گوییم نه،

  مشهور چرا می‌گویند آری؟ یک قیاس کرده‌اند می‌گویند که اگر بدون تیمم نماز بخواند که نمازش درست است خب حالا با تیمم بخواند دیگر بهتر، به ایشان می‌گوییم این‌که با تیمم بخوانید دیگر بهتر، می‌تواند تیمم کند یا نه؟ این تیمم صحیح است یا نه؟ نماز صحیح است اگر با وضو بخواند صحیح است اگر اب نداشته باشد تیمم بکند صحیح است اگر حتی جنب باشد به این جنازه نماز بخواند طوری نیست این‌ها همه طوری نیست چرا؟ برای این‌که دلیل داریم روایت داریم برای این‌که تصریح شده فرموده‌اند که خب این یک دعا که بیشتر نیست امام علیه السلام می‌فرماید تو توی خانه‌ات سبحان الله و الحمدلله نمی‌توانی بگویی در وقتی که جنب هستی؟ در وقتی که بی وضو هستی؟ پس این نماز هم در حالی که جنب هستی در حالی که بی وضو هستی نماز خواندن طوری نیست خیلی خوب، نماز بدون وضو بدون تیمم به میت خواندن اشکال ندارد اما نماز با تیمم در جایی که آب هست آیا می‌تواند تیمم بکند نماز بخواند؟ ما می‌گوییم نه، مشهور می‌گویند آری، مشهور که می‌گویند می‌آری ‌گوید چه؟ می‌گوید بدون تیمم که می‌توانی با تیمم به طریق اولی می‌توانی، ما می‌گوییم چه؟ می‌گوییم آقا می‌تواند اصلا تیمم کند یا نه؟ اگر بتواند تیمم بکند خوب است با تیمم نماز بخواند و اما اگر نتواند تیمم بکند زمینه برای تیمم نباشد خب نمی‌تواند تیمم کند 10 تا تیمم هم بکند هیچ، اما نماز که می‌خواند نماز بدون تیمم است نماز صحیح است لذا اگر آب هست و حالش را ندارد برود غسل کند این جنب نماز بخواند طوری نیست اما بخواهد تیمم بدل از غسل بکند و نماز بخواند نمازش درست است اما تیممش باطل است تیمم چرا باطل است؟ لم تجدوا ماء این جا صادق نیست، آب دارد وقتی آب دارد خب برود غسل کند برود نماز بخواند یا حالش را ندارد وضو بگیرد نه، وضو بگیرد، نمی‌خواهد بدون وضو نماز بخواند آن هم طوری نیست اما می‌گوید حالش را ندارم وضو بگیرم پس تیمم می‌کنم نماز می‌خوانم مشهور می‌گویند می‌شود ما می‌گوییم نمی‌شود، نشدنش هم چرا نمی‌شود؟ برای این‌که زمینه برای تیمم نیست.

  این مسئله من مسئله خیلی خوبی است حالا ولو این‌که خلاف مشهور است اما خیلی عالی است دیگر،لا اشکال فی جواز الصلاه علی المیت من دون وضوء بل من المحدث بالحدث الاکبر لا اشکال فیه چرا لااشکال فیه؟ نوشته‌ام و تطابق النص و الفتوی علیه هم اجماع داریم هم روایت داریم طوری نیست،

  نوشته‌ام روایات باب 21 و روایات باب 22 از ابواب صلاه الجنازه می‌گوید طوری نیست و من تلک الروایات روایه 3 از باب 21 صحیحه یونس عن یعقوب بن شعیب سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن الجنائزء اصلی علیها علی غیر وضوء؟ فقال نعم بعد خود حضرت علت می‌آورند می‌فرماید انما هو یعنی صلاه میت تکبیر و تسبیح و تحمید و تهلیل کما تکبر و تسبح فی بیتک علی غیر وضوء این جا هم نماز خواندن طوری نیست بنابراین یک کسی نماز می‌خواهد بخواند به میت بدون وضو طوری نیست امام جماعت هم بشود طوری نیست علتش هم همان که در بعضی روایات دیگر آمده این نماز نیست دعاست وقتی که دعا شد دیگر لازم نیست، نماز باید وضو داشته باشد اگر جنب است باید غسل داشته باشد اگر حیض است باید غسل حیض داشته باشد و اما این‌که نماز نیست وقتی نماز نشد پس بدون وضو بدون غسل ولو جنب باشد ولو حائض باشد بر جنازه نماز خواندن طوری نیست.

  صحیحه حریز عن ابی عبدالله علیه السلام قال الطامث تصلی لانه لیس فیها رکوع و لا سجود والجنب یتیمم و یصلی علی الجنازه این آخرش که والجنب یتیمم و یصلی علی الجنازه این همان چیزی است که می‌خواهند به آن تمسک بکنند که حالا عرض می‌کنم نعم ان الوضوء افضل، خب تا این جا این است که اگر کسی( بخواهد به جنازه‌ای) که محدث به حدث اصغر است محدث به حدث اکبر است نماز بخواند اشکال ندارد چنانچه اگر به نماز نمی‌رسد و مثل این‌که تا می‌اید برود غسل کند و بیاید به جنازه نماز خوانده‌اند میت را دفنش کرده‌اند در این جا هم تیمم بدل از غسل بکند این هم اشکال ندارد چرا؟ برای این‌که هم روایت داریم و هم لم تجدوا ماء صادق است دیگر، وضو ندارد مریض است نمی‌تواند وضو بگیرد خب تیمم بکند وضو ندارد تا می‌آید وضو بگیرد جنازه را به آن نماز خوانده‌اند و رفته‌اند در این جا هم تیمم کند تیمم صحیح است چرا؟ برای این‌که لم تجدوا ماء صادق است فوت صادق است کما ان لو فاتته الصلاه فیجوز ان یتیمم و ان کان له ماء این هم نوشته‌ام یجوز اجماعا روایات هم داریم و تدل علی ذلک روایات و من تلک الروایات روایت 6 از باب 21 همان روایات باب 21 و 22 که خیلی بود.

  روایت 6 از باب 21 صحیحه حلبی سئل ابو عبدالله علیه السلام عن الرجل تدرکه الجنازه و هو علی غیر وضوء فان ذهب یتوضأ فاتته الصلاه قال یتیمم و یصلی این هم خیلی عالی است که تیمم بدل از وضو تیمم بدل از غسل که اگر بخواهد بکند یا نمی‌تواند غسل بکند یا اگر بخواهد غسل بکند نماز از دستش می‌رود تیمم بدل از غسل، نمی‌تواند وضو بگیرد یا اگر بخواهد وضو بگیرد نماز از دستش می‌رود در این جا هم یتیمم می‌کند نماز می‌خواند، در آن صورت اول تیمم نمی‌کند بدون تیمم نماز می‌خواند که طوری نیست نه غسل نه تیمم در این صورت دوم تیمم می‌کند نماز می‌خواند برای این‌که اگر بخواهد وضو بگیرد اگر بخواهد غسل بکند نماز از دستش می‌رود این هم طوری نیست،تا این جا هم نص و هم فتوی هم بدون دردسر فتوی هست و روایات را هم که خواندم من دو سه تا خواندم بیش از این‌ها روایت داریم، مسئله تا این جا تمام شد.

  اما مسئله ما یک چیز دیگر است و آن این است که جنازه هست

  می‌تواند غسل کند می‌گوید که نه، من تیمم می‌کنم نماز می‌خوانم اگر همین جوری نماز بخواند روایت می‌گوید طوری نیست اما می‌تواند تیمم کند نماز بخواند؟ مامی‌گوییم نه، چرانه؟ برای این‌که این دو دسته روایت که خواندیم یک دسته می‌گفت بدون وضو بدون غسل می‌توانی نماز بخوانی برای خاطر این‌که این نماز نیست و دعای بدون وضو دعای بدون غسل طوری نیست یک دسته از روایات می‌گفت اگر نمی‌توانی، تیمم کن بدل از وضو بدل از غسل نماز بخوان آن هم طوری نیست اما یک مسئله ما دیگر این است می‌تواند وضو بگیرد می‌تواند غسل بکند اما می‌خواهد با طهارت نماز بخواند می‌تواند تیمم کند یا نه؟ مشهور می‌گویند آری ما می‌گوییم نه چرا نه؟ می‌گوییم دلیل برای این نداریم این روایاتی که داشتیم یکی این بود که بدون غسل بدون تیمم نماز بخوان یک دسته روایات هم داشتیم این‌که اگر نمی‌توانی وضو بگیری نمی‌توانی غسل بکنی تیمم بکن اما دیگر روایت پیدا نکردیم روایت ندیدیم که بگوید که اگرمی توانی وضو بگیری و نمی‌خواهی، حالش را نداری تیمم بکن ونماز بخوان، می‌گوییم نمی‌شود چرا نمی‌شود آیه شریفه می‌فرماید که و ان کنتم مرضی او علی سفراو جاء احدکم من الغائط او لمستم النساء فلم تجدوا ماءً فتیمموا صعیدا طیبا و این آب دارد دیگر، وقتی آب دارد فلم تجدوا می‌گوید نمی‌توانی تیمم بکنی.

  مرحوم سید عبارتشان این است می‌گوید یجوز التیمم لصلاه الجنازه و ان تمکن من الماء و مشهور در میان اصحاب هم هست می‌گوییم نه یجوز التیمم لصلاه الجنازه ان لم یتمکن من الماء و اما اگر تمکن از آب داری نمی‌تواند تیمم بکند و نماز بخواند، می‌تواند نماز بخواند، نماز بخواند نمازش درست است اما بخواهد تیمم بکند نماز بخواند که مرحوم سید می‌گویند مشهور هم می‌گویند، می‌گویم نمی‌توانی چرا نمی‌توانی؟ دلیل نداریم، یک دلیل باید بیاید بگوید در حالی که آب داری این تیمم کن.

  مرحوم سید در آخر یک قدری که برویم جلو دو جا را پیدا کرده‌اند از شاهکارهای مرحوم سید هم هست البته مرحوم صاحب جواهر هم فرموده‌اند اما بالاخره یک قول مشهوری مرحوم سید درست کرده‌اند می‌گوید دو جا می‌توانی در حالی که آب داری تیمم بکنی و آن دو جا را مرحوم سید سومش را پیدا نکردند اما این جا مثل این‌که می‌خواهند سومش را پیدا بکنند می ‌فرمایند یجوز التیمم لصلاه الجنازه و ان تمکن من الماء.

  تمسک شده به یک روایتی روایت 5 از باب 21 از ابواب صلاه الجنازه سئلته عن رجل مرت به جنازه توی کوچه داشت می‌رفت یک جنازه پیدا کرد داشتند می‌بردند نماز بخوانند و هو علی غیر وضو این چکار بکند می‌تواند نماز بخواند یا نه؟ قال یضرب بیدیه حائط اللبن فلیتیمم به، تمسک به این روایت شده گفته‌اند که این آب دارد اما در حالی که آب دارد حضرت فرمودند که تیمم بکن به این میت نماز بخوان، دلالت دارد روایت؟ ما می‌گوییم این روایت از آن روایاتی است که اگر بخواهد برود وضو بگیرد این جنازه را به ان نماز خوانده‌اند تمام شده رفته آن جاها را می‌گوید، لا اقل شک هم داشته باشیم باز روایت اطلاق ندارد دیگر، همان جاها را می‌گیرد که روایت صحیح السند و ظاهرالدلاله داریم این‌که اگر کسی نمی‌تواند وضو بگیرد می‌تواند تیمم بکند حالا ولو نمی‌تواند به این عنوان که تا می‌اید وضو بگیرد به جنازه نماز خوانده‌اند خب لم یتمکن است دیگر، لم یجد الماء است، لم یتمکن حضرت فرمودند که تیمم کن نماز کن، ظاهرا این روایت بیش از این دلالت ندارد، یک بار دیگر بخوانم سئلته عن الرجل مرت به جنازه و هو علی غیر وضو قال یضرب بیدیه علی حائط اللبن فلیتیمم به و نماز بخواند گفته‌اند ببین می‌گوید که تیمم بکن ولو می‌توانی هم وضو بگیری، از کجا بتوانیم استفاده بکنیم از روایت به این اندازه؟ این علی الظاهر این جوری است که سؤال کرده نظیر همین روایتی است که الان خواندیم ببینید روایت حلبی سئل ابو عبدالله علیه السلام عن الرجل تدرکه الجنازه و هو علی غیر وضو فان ذهب یتوضأ فاتته الصلاه قال یتیمم ظاهرا این روایت هم از همین روایت هاست و ما بخواهیم اطلاق‌گیری بکنیم و خلاف قاعده بگوییم یعنی چه؟ یعنی تخصیص بدهیم قرآن را بگوییم قرآن می‌گوید که فلم تجدوا ماء فتیمموا الا صلاه جنازه، تخصیص نمی‌شود داد روایت اطلاق ندارد اگر بتوانیم یک روایت این جور پیدا بکنیم که آب دارد می‌تواند هم وضو بگیرد اما حالش را ندارد آیا می‌تواند با تیمم این نماز بخواند یا نه؟ حضرت بگویند آری تقاضا دارم یک تفحصی بکنید تا فردا ببینید آیا روایت می‌توانید پیدا کنید طبق فرمایش مرحوم سید یا نه؟ علی الظاهر نمی‌شود پیدا کرد اگر بتوانید پیدا بکنید حرف مرحوم سید درست است مثلا آن جا که مرحوم سید می‌فرمایند دو جا می‌شود یکی می‌فرماید رفته توی رختخواب دیگر حالش را ندارد پا شود برود وضو بگیرد آب دارد و هیچ اشکال هم برایش نیست گفته‌اند تیمم کند آن روایت حتی می‌گوید تیمم کند به لحافش و نماز بخواند مرحوم سید آن جا را پیدا کرده‌اند گفته‌اند، حالا آن را برسیم ببینیم چه باید در باره‌اش گفت اما ما نحن فیه آب دارد هیچ اشکال هم برایش ندارد می‌تواند هم وضو بگیرد بعد هم برود به میت نماز بخواند، برود همین جور نماز بخواند طوری نیست اما تیمم بکند نماز بخواند ما می‌گوییم نمی‌شود، نماز درست است اما تیمم باطل است برای این‌که قرآن می‌گوید فلم تجدوا ماء فتیمموا و این چون آب دارد تیمم نمی‌تواند بکند، روی آن یک فکری بکنید ظاهراً حرف من خوب باشد.

 وصلی الله علی محمد و آل محمد