موضوع : کیفیت نماز میت

  بحث درباره کیفیت نماز میت بود و مسئله مسئله مشکلی است مشهور در میان اصحاب من جمله صاحب جواهر، صاحب عروه ، محشین بر عروه فرموده‌اند که اصل نماز میت یک چیز مختصری است این که 5 تا تکبیر می‌گوید بعد از تکبیر اول شهادتین می‌گوید بعد از تکبیر دوم صلوات می‌فرستند بعد از تکبیر سوم استغفار برای مؤمنین می‌کند بعد از تکبیر چهارم استغفار برای میت می‌‌کند دیگر تکبیر پنجم به منزله سلام در نماز است نماز میت تمام می‌شود. دو دفعه صاحب جواهر و دیگران من جمله مرحوم سید در عروه دو دفعه عوامانه‌اش می‌کنند نیت می‌کند الله اکبر اشهد ان لااله الا الله ، اشهد ان محمداً رسول الله ،الله اکبر الهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات ، الله اکبر اللهم اغفر لهذا المیت ، الله اکبر نماز تمام شد، بعد هم صاحب جواهرو دیگران من جمله مرحوم سید می‌فرماید اگر یک دعاهای متناسب هم بخواهد بخواند اشکال ندارد.

  بعد از تکبیر اول بعد شهادتین یک دعاهای مناسب شهادتین، بعد از تکبیر دوم یک صلوات یک دعاهای متناسب با صلوات یک الله اکبر و دعا برای مؤمنین و مؤمنات ، دیگر هر چه بخواهد متناسب اضافه‌ کند اشکال ندارد بعد هم دعا برای میت هر چه می‌خواهد برایش دعا کند اشکال ندارد.

  اما صاحب جواهر، دیگران من جمله مرحوم سید درعروه محشین بر عروه می‌گویند آن مضمونی که مختصر گفتیم اگر می‌خواهد مفصل بخواند در این مفصل‌ها باید باشد یعنی بعد از تکبیر اول حتما باید شهادتین باشد حالا هر دعائی متناسب با آن شهادتین طوری نیست اما بخواهد شهادتین نباشد نه نمی‌شود، بعد از تکبیر دوم صلوات آن هم بر پیامبر اکرم و آل پیامبر اکرم باید باشد اما حالا صلوات بر انبیاء ، بر اولیاء و چیزهایی که مربوط به صلوات است بخواهد باشد خوب است اما اصل صلوات مؤمنین بخواهد نباشد نمی‌شود تکبیر سوم استغفار برای ، مؤمنات هر چه می‌خواهد اضافه کند مسلمین مسلمات هر دعایی می‌خواهد بخواند برای مرده‌ها خب طوری نیست اما این اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات این حتما باید باشد تکبیر چهارم را هم که گفت دعا برای خصوص این میت باید باشد حالا اضافه کردن اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک و ابن امتک نزل بک و انت خیر منزول به، ان کان محسنا فزد فی احسانه و خیلی، همین مرحوم سید در عروه مفصل قریب یک صفحه بیشتر راجع به همین تکبیر چهارم نقل می‌کند اما این اللهم اغفر لهذا المیت حتما باید باشد لذا مرحوم صاحب عروه در عروه می‌فرماید که هر دعاهایی می‌خواهی اضافه کنی اضافه کن طوری نیست اما آن طرز مختصری که گفتم در میان این مفصل‌ها باید باشد و از این جهت مسئله مشکل شده است ، مشکل شدن مسئله هم این است که ما روایت زیاد داریم که بعد از تکبیرها هر دعایی می‌خواهی بخوان لیس فیه دعاء موقت و از آن طرف هم برای خاطر این طرزی که مشهور گفته‌اند روایت نداریم یک روایت است آن هم مهمل ضعیف السند ، لذا مسئله مسئله مشکلی می‌شود که چه بکنیم؟ چه بگوییم؟ مثلا اگر جمع عرفی باشد خب باید بگوییم که آن روایت‌ها که خیلی هم هست صحیح السند هم هست می‌گوید که 5 تا تکبیر این مسلم است اما بعد از تکبیرها دیگر لیس فیه دعا موقت هر دعایی بخواند طوری نیست آن وقت آن روایتی که روایت محمد بن عمران که دیروز خواندیم حالا هم باز می‌خوانیم می‌گوییم خب جمع عرفی دارد دیگر لیس فیه دعا موقت و این روایت نقل شده به این طرز مصداق آن کلی است ، بعضی از بزرگان هم روی آن فتوی داده‌اند 5 تا تکبیر باید باشد بعد از هر تکبیر هم دعا باید باشد اما دعا چه؟ هر چه می‌خواهی هر 5 تا تکبیر دعا باشد برای میت لیس فیه دعا موقت یا هر 5 تا تکبیر توحید باشد توحید عرفانی در آن توحید متذکر بشود توحید ذاتی توحید صفاتی توحید عبادی توحید افعالی توی هر 5 تا تکبیر عرفانش گل کند راجع به توحید عرفانی صحبت بکند خب طوری نیست اما مرحوم سید با جزم همچنین صاحب جواهر می‌گویند نه، این که مختصر گفتیم باید در مفصل باشد یعنی بعد از تکبیر اول حتما باید شهادتین باشد ، نباشد نمی‌شود مثلا بعد از دوم صلوات باید باشد حتما آن هم صلوات معهود یعنی بر پیامبر اکرم و آل پیامبر اکرم حتی بگوید صل علی محمد فایده‌ای ندارد، حتی بگوید که اللهم صل علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الملائکه المقربین در حالی که خود پیامبر اکرم شامل می‌شود فایده‌ای ندارد اگر می‌خواهد باید بگوید که اللهم صل علی محمد و آل محمد و علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الملائکه المقربین این با این جمع‌ها جور نمی‌آید آن وقت چه جوری حالا پس جمع بین روایات کنیم؟ برای این که یک روایت می‌گوید این دعا را بخوان، یک روایت می‌گوید آن دعا را بخوان یک روایت می‌گوید آن دعا را بخوان اگر مطالعه کرده‌اید حتما دیگر دیشب مطالعه کرده‌اید و یک روایت هم همین روایت ام سلمه است می‌گوید این دعا را بخوان خب اگر ما باشیم و جمع عرفی می‌گوییم العرف وفق جمع بکند بگوید خصوصیت ندارد این که این دعا را بخوان آن دعا را بخوان آن دعا یعنی هر دعایی می‌خواهی بخوان پس بنابراین ما بگوییم که حتما دعای خاص با این تشتت در روایات هم جور نمی‌آید ولی عرف را بگذار کنار چه چیز را بگیر؟ یک روایت ضعیف السند را و این روایت ضعیف السند را دیروز می‌گفتیم که آن که توی عروه آمده صاحب جواهر فرموده دیگران گفته‌اند با آن هم نمی‌سازد روایت این بود روایت باید بگوید که ضعیفه محمد بن مهاجر مرحوم صاحب جواهر می‌گوید صحیحه محمد بن مهاجر عن امه ام سلمه و ام سلمه کیست؟ معلوم نیست بعضی‌ها خیال کرده‌اند ام سلمه آن زن فوق العاده موثق فوق العاده بالا زن پیامبر، نه، این ام سلمه عن ابی عبدالله علیه السلام نقل می‌کند شاید 100 سال بوده مرده بوده، لذا این ام سلمه مجهول است معلوم نیست کیست قالت سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول کان رسول الله صلی الله علیه و آله یعنی دأب آقا این بوده یعنی هر دعایی هم می‌خواندند این را می‌خواندند معنای کان می‌دانید که وقتی آمد توی روایت‌ها یعنی استمرار یعنی سیره یعنی دأب قالت سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول کان رسول الله صلی الله علیه و آله اذا صلی علی میت کبر و تشهد حالا تشهد را هم معنا می‌کنید یعنی شهادتین و الا تشهد ذهن می‌رود روی تشهد نماز، تشهد نماز علاوه بر شهادت به خدا و پیامبر صلوات دارد، حالا این را هم درستش کنید بگویید که اذا صلی علی میت کبر و تشهد یعنی شهادتین ثم کبر و صلی علی الانبیاء و دعا خب این با آن حرف قوم جور نمی‌آید برای این که مشهور صاحب جواهر ادعای اجماع می‌کند مرحوم سید توی عروه محشین بر عروه این صلی علی الانبیاء نیست صلی علی محمد و آل محمد آن هم بدون دعا، این ظاهرش این است که پیامبر اکرم وقتی تکبیر دوم را می‌گفتند می‌گفتند اللهم صل علی جمیع الانبیاء و المرسلین بعد هم دعا می‌خواندند مثلا ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون یا دعا می‌خواندند برای میت ، لذا این هم با آن فتوای مشهور جور نمی‌آید.

  گفتم اگر ما بودیم می‌گفتیم از باب مصداق است و هر دعایی می‌خواهی بخوانی چون روایت داریم هر دعایی می‌خواهی بخوان بعد از هر تکبیر حتی یک دعا بخوان بین همه تکبیرها ، آن که الان گیریم این است که صاحب جواهر ادعای اجماع کرده مرحوم سید حتما جز ما گفته است بعد هم گفته اگر دعای دیگری می‌خواهی بخوان بخوان این‌ها را حتما باید بخوانی، محشین بر عروه گفته‌اند هر دعای دیگری می‌خواهی بخوانی بخوان اضافه کن اما حتما باید این مشهور را عمل به آن بکنی یعنی حتما باید بعد از تکبیر دوم صلوات بر پیامبر و آل پیامبر باشد نه بر انبیاء ، اگر می‌خواهی بر انبیائ هم اضافه کنی طوری نیست بگو اللهم صل علی محمد و آل محمد و علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الملائکه المقربین اما اگر بخواهی بعد از تکبیر دوم بگویی اللهم صل علی الانبیاء و المرسلین اللهم اغفر لهذا المیت صاحب جواهر می‌گویند نمی‌شود مشهور می‌گویند نمی‌شود بلکه اجماع ، مرحوم سید می‌گویند نمی‌شود محشین بر عروه هم می‌گویند نمی‌شود واین روایت می‌گوید که می‌شود ثم کبر و صلی علی الانبیاء و دعا آن هم دارد فعل را نقل می‌کند نمی‌شود روی آن بگذاریم آن هم دارد فعل همیشگی پیامبر را نقل می‌کند برای این که کان رسول الله صلی الله علیه و آله این جور می‌کرد ثم کبر و دعا للمؤمنین خوب است ، ثم کبر الرابعه و دعا للمیت ثم کبر الخامسه و انصرف حتی اگر ما باشیم و این روایت می‌گوییم غیر از این‌ها هیچ چیز دیگر نمی‌شود گفت اما مشهور صاحب جواهر مرحوم صاحب عروه محشین می‌گویند نه این‌ها که گفتیم که سیره پیامبر بوده این‌ها را بگو اما دیگر برای هر تکبیری هر چه می‌خواهی بگو، نمازی که یک دقیقه باید طول بکشد تو نیم ساعت طول بده طوری نیست اگر ما باشیم و این روایت می‌گوید نمی‌شود.

  بعضی‌ها گفته‌اند روایات ضعیف السند است از کار بینداز، دیگر مابقی روایت‌ها توی آن‌ها حرف نداریم از دو جهت برای این که مابقی روایت‌ها این است که مختلف است در یک روایت می‌گوید آن دعا در یک روایت می‌گوید آن دعا، در یک روایت می‌گوید آن دعا جمع عرفیش این است هر دعا یا این که روایات صحیح السند ظاهر الدلاله داریم که می‌فرماید دعای موقت بعد از تکبیرها نمی‌خواهد، 5 تا تکبیر اما بعد از هر تکبیر هر چه می‌خواهی خب اگر این روایت نبود و ضعیف السند بود و عمل اصحاب نبود می‌گفتیم و عالی هم بود هیچ اشکال هم نداشت روایت‌ها هم به خوبی دلالت داشت.

  ضعف سند را نمی‌شود گفت چرا؟ یکی این که سیره متشرعه روی این است اجماع هم روی همین روایت محمد بن مهاجر است و ندیدیم یک کسی بگوید هر چه می‌خواهی بخوان الا شاذا که معتنا به نیست دع الشاذ النادر لذا روایت اگر هم آن ام سلمه را ما بگوییم مجمل است مهمل است روایت مجبور به عمل اصحاب است این یک جهت.

  یک جهت دیگر بزرگان گفته‌اند این محمد بن مهاجر از بزرگان است از مادرش یک روایت نقل کند در حالی که اطمینان به مادرش نداشته باشد خیلی بعید است باید بگوییم که اشتباه یک خیانت است، از مادرش یک روایت نقل کند اما احتمال بدهد مادرش بی‌خود می‌گوید، گفته‌اند خیلی بعید است و همه‌اش که نمی‌خواهیم بگوییم نجاشی گفته موثق است، نه ،خود ما هم آخر شعور داریم یک کسی هزار تا روایت، مشایخ روایت از او نقل می‌کنند حالا ما بگوییم این ضعیف است و چرا نجاشی نگفته‌انه موثق ؟ لذا این علم درایه معنایش همین است دیگر، علم رجال خب مربوط به همین است که موثق است موثق نیست ، علم درایه معنایش این است که ذوق به کار بینداز، ذوق فقهی خیلی چیزها را صحیح می‌کند خیلی چیزها را هم ضعیف می‌کند لذا فرموده‌اند که این محمد بن مهاجر از اجلاست و این نقل از ام سلمه توی خودش خوابیده روایت صحیح السند است لذا صاحب جواهر اصلاً این حرف‌ها را نزده‌اند فرموده‌اند و یدل علیه صحیحه محمد بن مهاجر، این هم یک حرف.

  یک حرف دیگر این که مرحوم صدوق روایت را نقل کرده آن دعا هم توی آن نیست آن انبیاء هم توی آن نیست جزما هم روایت را نقل کرده‌اند مرحوم صدوق در من لایحضر یعنی مرحوم صدوق این جور گفته‌اند، گفته‌اند که قال ابو عبدالله علیه السلام اصلاً محمد بن مهاجر و ام سلمه و این‌ها را همه را انداخته قال ابو عبدالله علیه السلام قال رسول الله صلی الله علیه و آله کان اذا صلی کبر ثم تشهد، کبر ثم صلی علی النبی و آله، کبر ثم استغفر للمؤمنین ، کبر ثم استغفر للمیت، کبر و تم الصلوه و جازمات صدوق را بزرگان می‌گویند که حجت است ، این را هم بدانید مرحوم صدوق در رجال خیلی عالی و بالا هم بوده، یک ابن ولید بوده این متخصص در علم رجال بوده آن وقت این مرحوم صدوق و ابن نوح، ابن نوح یک کتاب در رجال دارد.

  همه این نبوده که یک عمر صرف روایات بکند، نه، صرف روایات می‌کرده با معنا صرف روایات می‌کرده با سند لذا مشهور در میان اصحاب این است جازمات صدوق حجت است، در من لا یحضر گاهی می‌گوید روی عن الصادق علیه السلام یعنی مرسل است گاهی می‌گوید قال الصادق علیه السلام می‌گویند این از جازمات است چون از جازمات صدوق است مثل این است که روایت را صحیح السند نقل بکنند و این روایت محمد بن مهاجر را مرحوم صاحب وسائل از محمد بن مهاجر نقل می‌کند عن امه اما مرحوم صدوق از هیچ کدام و جزما نقل می‌کند از امام صادق علیه السلام ، امام صادق علیه السلام عمل رسول گرامی را نقل می‌کنند، این هم یک وجه.

  اما مهمتر از این‌ها پیش ما این است که ابن ابی عمیر توی سند است محمد بن مهاجر از ابن ابی عمیر ، توی سند ابن ابی عمیر واقع شده و از اصحاب اجماع که هست هست و انه لا یروی الا عن ثقه بنابراین روایت را بخواهیم از نظر سند اشکال توی آن بکنیم نه، از نظر سند اشکال ندارد و مشهور در میان اصحاب هم گفته‌اند که روایت محمد بن مهاجر هم سندش خوب است هم دلالتش آن وقت مثلاً یک کسی آن که می‌فرماید که ثم کبر و صلی علی الانبیاء و دعا بگوییم که این را مرحوم صدوق معنا کرده، اگر کسی این را بگوید دیگر از نظر دلالت هم خوب می‌شود.

  حالا علاوه بر این‌ها که گفتم یک روایات معارض با این روایت‌ها داریم که آن روایت‌ها را نمی‌دانیم چه بکنیم؟ مثلا روایات باب 7 از ابواب صلاه جنازه محمد بن مسلم زراره محمد بن یحیی، اسماعیل جعضی 4 تا از اجلای اصحاب در همین باب 4 تا روایت نقل می‌کند بیشتر است حالا 4 تا عن ابی عبداللله علیه السلام لیس فی الصلوه علی المیت قرائه و لا دعاء موقت تدعوا بما بدا لک سند خوب دلالت خوب این که 5 تا تکبیر دارد در آن 4 تا تکبیر تکبیر را که گفتی هر چه می‌خواهی بگو، جمع بین روایات هم می‌گوید می‌خواهی بگو آن دعای محمد بن مهاجر هم که الان این همه حرف روی آن زدیم این هم مصداقش است این هم مصداق این روایت‌ هاست هر چه می‌خواهی بگو.

  اما چه کنیم اصحاب نفرموده‌اند، حالا که اصحاب نفرموده‌اند چه بکنیم؟ این که همین که مرحوم صاحب جواهر و مرحوم سید فرموده‌اند هر چه می‌خواهی بخوان اما این 5 چیز را هم که گفتیم بعد از تکبیرها حتما باید توی آن باشد این دیگر یک تعبد است تعبد به چه معنا؟ صرفیین چنین کردند ما هم باید بکنیم ، بزرگان چنین گفتند ما هم باید بگوییم و رسم بزرگان هم این است وقتی نماز میت می‌خوانند این 4 تا حتما هست یعنی شهادتین هست صلوات معمولی هست و دعا به مؤمنین هست دعا به میت هست اما هیچ کس اکتفا به این نمی‌کند خیلی دعا می‌کنند جمع بین همه روایت‌ها را می‌کنند و آن این است که همان که مرحوم سید می‌گویند این 4 تا را می‌آوردند علاوه بر این 4 تا دعاهای مفصل هم می‌خوانند و بگوئیم که دیگر آنها این جور می‌کنند ما هم باید بکنیم اما با اصول و جمع عرفی و این‌ها جور نمی‌آید.

  حالا مسئله مشکل‌تر از همه این‌ها که این را دیگر نمی‌دانیم چه بکنیم؟ مرحوم سید توی عروه هفت هشت ده جور نماز میت درست می‌کند یکی برای زنها یکی برای مردها یکی برای خواص یکی برای اخص الخواص یکی برای مستضعفین و عموم مردم و مرحوم صاحب عروه دعاهایش را هم نقل می‌کنند دیگر، برای مستضعفین این جوری بخوان ، برای مستضعفین یعنی عموم مردم، یعنی عموم مردمی که اعتقاداتشان تقلیدی است می‌گویند برای مستضعفین این جوری بخوان، برای دیوانه‌ها آن جور بخوان برای خواص آن طور بخوان حتی می رسانند که این را نمی‌دانم یعنی چه؟ برای منافقین این طور بخوان ، برای کفار آن جوری بخوان، برای سنی‌ها آن طوری بخوان و این فرمایش مرحوم سید دیگر از خود در آوردی است دیگر اما با آن که فرمود هر دعایی می‌خواهی بخوان این 5 تا هم باشد جور می‌آید اما حالا این واجب باشد این را هم مطالعه کنید مرحوم صاحب عروه اول می‌فرماید یجب بعد هم هی استثنا اما روی این که برای مستضعفین این جور برای مستضعفین این جور ظاهرش واجب است الا این که عبارت و الاولی را بتوانید به آن بزنید حالا این عبارات مرحوم سید را مطالعه بکنید ببینید این حرفهای مرحوم سید می‌خواهند بگویند فالاولی یا می‌خواهند بگویند انه یجب؟

 وصلی الله علی محمد وآل محمد