لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي‏.

 

 چند هفتهای است یک روایتی در نظرم بوده است که با شما صحبت کنم و نمیشد و امروز راجع به این روایت که خیلی مهم در اسلام است، مخصوصاً برای ما طلبهها صحبت کنم و آن مربوط به نماز شب است. که این روایت را علامۀ مجلسی (رضوان الله تعالی علیه) در جلد هفتاد و پنج در احکام نماز شب نقل میکنند. روایت اینست:

 انالوصولالىاللهسفرلايُدركالابامتطاءالليل. انسان اگر بخواهد به مقام شهود برسد و بخواهد سیر و سلوکی داشته باشد و به مقام لقاء و به مقام وصول برسد، این ممکن نیست مگر اینکه سیر در شب داشته باشد. شبی بیداری و نماز شب داشته باشد.

 روایت از نظر قرآن همین است. از نظر روایات همین است. از نظر گفتار سیر و سلوکیها هم همین است. قرآن وقتی پیغمبر اکرم (ص) به رسالت مبعوث شدند و به خانه آمدند، اول سورۀ مزمل نازل شد. یا أیها المزمّل* قم اللیل الاّ قلیلا*نصفه أو انقص منه قلیلا * أوزد علیه و رتّل القرآن ترتیلا. یک دستور یازده گانه به پیغمبر داده شده است برای کمک گرفتن در سیر و سلوکش و برای کمک گرفتن در این مسافرت فوق العاده مهمش یعنی تبلیغ رسالتش که ظاهراً یا أیها المزّمل معنایش اینست که ای کسی که عبای نبوت به دوش گرفتی، بلند شو! حال چه بکند؟ دستور اولش شب بیداری است. معمولاً قرآن به ما میفهماند که شب و شب بیداری و سیر و سلوک در شب غیر از سیر و سلوک در روز است. لذا مثلاً ببینید که پیغمبر اکرم (ص) در شب به رسالت مبعوث شده است. همۀ قرآن به پیغمبر در شب نازل شده است. حضرت موسی به میقات رفته، سی شبانه روز و بعد ده شبانه روز به آن اضافه شده است. و بالاخره پیغمبر اکرم در شب به معراج رفته است. پیغمبر اکرم(ص) به رسالت مبعوث شد در شب بیست و هفتم رجب. پیغمبر اکرم (ص) در شب به معراج رفت. سبحان الذی اسری بعبده لیلاً. حضرت موسی به میقات رفت در شب. و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر. لذا میبینیم همه در شب بوده است. معلوم میشود که سیر و سلوک مختص به شب است. این شب است که أقلاً به هر اندازه که میشود، همین اول سورۀ مزمل میفرماید هر اندازه که میتوانی یا أیها المزمّل* قُم اللیل الاّ قلیلا* نصفه أو انقص منه قلیلا * أوزد علیه و رتّل القرآن ترتیلا. لذا پیغمبر اکرم زود میخوابیدند و ساعت دوازده به آن طرف بیدار بودند و تقسیم میکردند و گاهی یک چرتکی میزدند و بلند میشدند و وضو میگرفتند و آب بالای سر مبارکشان بود و دو سه مرتبه وضو میگرفتند و نماز شبشان را تقسیم کرده بودند بین ساعت دوازده تا اول اذان صبح. نصف شب تا آن طرف تا اول اذان صبح. این نصفه را میخواستند به أوانقص منه قلیلا عمل کنند و تا آخر عمرشان عمل کردند. و این قرآن راجع به نماز شب خیلی اهمیت میدهد و راجع به متّقی کیست؟ وبالأسحارهم یستغفرون. در آیۀ دیگر هم نظیر این و بالأسحارهم یستغفرون. و علامت مؤمن هم در آیۀ دیگر میفرماید: تَتَجَافَىجُنُوبُهُمْعَنِالْمَضَاجِعِيَدْعُونَرَبَّهُمْخَوْفًاوَطَمَعًاوَمِمَّارزقناهم یُنفقون فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قرة اعینٌ جزاءً بما کانوا یعلمون(سوره مبارکه سجده، آیات 16 و 17). مؤمن و متقی و به قول امام صادق (ع) شیعه اینست که شب پشت پا به رختخواب میزدند و سیر و سلوکش شروع میشود. گاهی صفت جلال خدا و گاهی صفت جمال خدا بر دلش حکمفرما میشود و این خدا میداند که چه مقامهایی برای این هست. و این مربوط به قیامت هم نیست که، فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قرة اعینٌ جزاءً بما کانوا یعلمون، نه ، بلکه در همین دنیا. این نمازشب خوانها عالمی دارند. این نماز شب خوانها بالاترین لذتشان همین است. اگر در روز گرفتاریها هست یا اگر در روز غم و غصههایی هست و اگر در روز بلاهایی هست، اینها منتظر این هستند که آن ساعت آخر شب برسد. تمام رفع غم و غصهها و نگرانیها و اضطراب خاطرها و یک لحظه آن ساعت را به دنیا و آنچه در دنیاست نمیدهند. معلوم است که خیلی مقام است. این روایت هم نبوت است و هم ولایت. یعنی هم پیغمبر اکرم فرمودند و هم امام صادق (سلام الله علیهما): الرّکعتان فی جوف اللیل أحب الی من الدنیا و ما فیها. دو رکعت نماز در دل شب از دنیا و آنچه در دنیاست، بیشتر است. یعنی به پیغمبر اکرم بگویند تمام دنیا برای تو و یک نماز شب نه. پیغمبر اکرم (ص) میفرماید نه، نماز شب مقدم بر دنیا و آنچه در دنیاست. به امام صادق (ع) بگویند دنیا برای تو و دو رکعت نماز شب نه. میفرماید نه. آن دو رکعت نماز شب أفضل است پیش من از دنیا و آنچه در دنیاست. نباید هم بگوییم اینها اقرار است و یا اقرار هم نه، آن کسانی هم که میگویند، بگویند تأکید است، نه. ما نرسیدیم به آن، لذا به عنوان تأکید درستش میکنیم. تأکید است و الاّ دنیا و آنچه در دنیاست به امام صادق بدهند و بگویند یک نماز شب نخوان، نه، این مراد نیست، بلکه تأکید است. ؟؟؟؟ هم همین است. ما نرسیدیم به آنجا که یک الله اکبرش و یک لا اله الا الله اش و یک مکالمه با خدا، ایاک نعبد و ایاک نستعیناش. امام صادق (ع) رسیده و وقتی رسیده بعضی اوقات همین ایاک نعبد و ایاک نستعین را هفتاد مرتبه در نماز شب تکرار میکند. امام صادق رسیده لذا در رکوعش هفتاد مرتبه سبحان ربی العظیم و بحمده تکرار میشود. اگر انسان برسد به آن مقام شهود و نماز شب برایش یک مکالمه باشد و یک معاشقه باشد، در وقتی که حمد و سوره میخواند توجه و نه توجه حرجی،بلکه یک توجه واقعی و مقام شهود و اینکه خدا با او حرف میزند، و بیابد اینکه خدا با او حرف میزند با زبان خودش. بعد هم حمد و سوره که تمام بشود، بیابد اینکه وقتی میگوید سبحان ربی العظیم و بحمده، دارد با خدا حرف میزند و بیابد اینکه خدا به او توجه دارد و سبحان ربی العظیم و بحمده او را جواب میدهد بارک الله، لبیک ثم لبیک و امثال اینها. معلوم است که این حالت یک لحظهاش به دنیا و آنچه در دنیاست، ارزشش بیشتر است و این مختص به پیغمبر اکرم(ص) و ائمۀ طاهرین (علیهم السلام) نیست بلکه مختص به مردانی است که اهل نماز شب هستند. مختص به آن مردانی است که به راستی در سیر و سلوکشان به جایی رسیدهاند و به عبارت دیگر به مقام شهود رسیدهاند. دانستنیها آنجا پوچ است و یابیدنیها آنجا همه چیز است و این مییابد که نماز یک مکالمه است. مییابد که نماز یک معاشقه است. لذا میفرماید به راستی پیش آنها، الرّکعتان فی جوف اللیل أحب الی من الدنیا و ما فیها. گفتم هم نبوت فرموده و هم ولایت. پیغمبر اکرم (ص) این الرّکعتان فی جوف اللیل أحب الیه من الدنیا و ما فیها را یک ذیلی دارد که میفرماید: لو لا أن أشق علی امّتی لفرضتها علیهم. اگر سخت همگانی نبود من نماز شب را واجب میکردم اما چون میبینم که سخت است، و شاید هم عبارت دیگر این باشد که میبینم اگر بگویم نمیکنند و لذا من هم واجب نکردم و معنایش هم همین است که اقتضای وجوب را دارد. مصلحت تامّۀ ملزمه را دارد. برداشته شده به خاطر منّت است و به خاطر رفع مشقّت است و الاّ همینطور که نماز صبح واجب است، نماز وتر و نماز شفع و آن هشت رکعت نماز هم واجب است. آن منّتاً برداشته نشده و این منّتاً برداشته شده است. اصلاً معنای روایت هم همین است. لذا مثل نماز صبح مصلحت تامۀ ملزمه دارد. و قرآن میفرماید مقام محمود دارد. وَمِنَاللَّيْلِفَتَهَجَّدْبِهِنَافِلَةًلَكَعَسَىأَنْيَبْعَثَكَرَبُّكَمَقَامًامَحْمُودًا. مقام محمود چیست؟ در روایات ما مصداق برای این خیلی تعیین کرده است. مقام محمود شفاعت است. و یا نه شفاعت است بلکه همین نماز شب خوان میتواند در روز قیامت شفاعت کند. در بعضی از روایات دارد که مقام محمود اینست که در روز قیامت همه حسرت این را میخورند. آنهایی که نماز شب نخواندند حسرت این را میخورند از بس مقام بالایی دارد. بعضیها مقام محمود را در همین دنیا معنا کردند، اینکه ابهّت اجتماعی پیدا میکند. این روایت از پیغمبر اکرم (ص)، باز نبوت و امامت هر دو فرمودند اینکه نماز شب موجب میشود که انسان ابهّت اجتماعی پیدا کند و مخصوصاً ما طلبهها تا حکومت بر دلها نداشته باشیم و تا ابهت اجتماعی نداشته باشیم، نمیتوانیم کاری بکنیم. وقتی کار ما مؤثر است و کار ما نفوذ دارد که ابهّت اجتماعی داشته باشیم و حکومت بر دلها داشته باشیم و قرآن میفرماید اگر حکومت بر دلها میخواهی با نماز شب. بعضیها گفتند مقام محمود یعنی همان که قرآن میگوید: الا انّ أولیاءالله لاخوفٌ علیهم و لاهم یحزنون. اولیای خدا از گذشته غم ندارند و از آینده ترس ندارند. یک نفس مطمئنه دارند که در این نفس مطمئنه یک زندگی منهای غم و غصه و منهای اضطراب خاطر و منهای نگرانی ندارند. لذا بعضیها اینطور کردند و ظاهراً سزاوار نیست که آیۀ مختص به پیغمبر قرار دادند و مقام محمود را هم مختص به شفاعت. معلوم است که کم لطفی است. معنا عام است و خطاب به پیغمبر اکرم است. مثل سایر خطابها که به پیغمبر اکرم(ص) است، إياكأعنيواسمعيياجارةاست و خطاب خصوصیت ندارد. و اینست که ای نماز شب خوان! مقام محمود داری. یک دفعه پیغمبر اکرم است و نماز شب پیغمبر اکرم و شفاعت آنچنانی در قیامت، و یک دفعه نماز شب پیغمبر اکرم است و اینکه در ده سال توانست هشتاد و چهار جنگ را پشت سر بگذارد. توانست اسلام عزیز را به ما بدهد. یک دفعه هم یک معنای عام است مثل ما طلبهها که با بتوانیم با نماز شبمان تقوا داشته باشیم و دست عنایت خدا روی سرمان باشد. بتوانیم عمرمان پربرکت باشد. بتوانیم زندگیمان پربرکت باشد. مرحوم علامۀ مجلسی اول میفرمایند که در نماز شب بودم، بچه یعنی علامۀ مجلسی دوم، بیدار شد و گریه کرد تا آمد ساکت شود و مادرش شیرش بدهد من در نماز شبم یک دعا کردم و گفتم خدایا این محمدباقر را از مروّجین اسلام قرار بده. یک دعای شب دفع صد بلا نیست بلکه علامه مجلسی درست میکند و علامه مجلسی انصافاً خیلی برای اسلام و برای تشیّع مفید بودند. عمر پربرکتش کم بوده و شصت هفتاد سال بوده اما به اندازۀ هفتصد سال و هفت هزار سال این مرد کار کرده است. گاهی انسان به اینجا میرسد. نماز شب به عمرش برکت میکند و به گفتارش جاذبه میدهد. بعضی اوقات نماز شب انسان را میرساند به آنجا که مصداق مروّج اسلام عزیز میشود. مَنْأَحْيَاهَافَكَأَنَّمَاأَحْيَاالنَّاسَجَمِيعًالذا مقام محمود یک مقام پسندیدۀ عام است. همه حسرتش را بخورند، چه در دنیا و چه در آخرت. ببینید الان ما حسرت عمر علامۀ مجلسی دوم را میخوریم که چه کارها کرده و چه استفادهها داشته است. در آخرتش هم همین علامۀ مجلسی دوم چه شفاعتها میکند و چه روشنایی در آخرت دارد. خوشا به حال آن کسی که عمرش روشن باشد. از روشنایی عمرش دیگران استفاده بکنند، هم در دنیا و هم در آخرت، و نماز شب این حالت را به انسان میدهد. و به راستی، امام صادق (ع) میفرماید شیعه و اما باید بگوییم طلبه، بالاتر از شیعه، یعنی برای طلبه لازمتر. امام صادق (ع) میفرماید: لیس منّا من لم یصلّ صلاة اللّیل. کمر انسان را میشکند. چون این شیعهها صد نودشان نماز شب نمیخوانند و امام صادق میفرماید اینها شیعه نیستند. لیس منّا من لم یصلّ صلاة اللّیل. امام صادق (ع) میفرماید خیلی بیبهره است و خیلی ورشکسته است، کسیکه نماز شب نمیخواند و محروم است آن کسی که نماز شب نمیخواند. اما بالاتر از این روایتها یک روایت است و این را دیگر انصافاً باید بخوانیم و بمیریم. این روایت از پیغمبر اکرم (ص) است و در قدسیّات هم هست و هر دو هم یک نوع است. در زمن پیغمبر اکرم است و پیغمبر اکرم (ص) فرمودند: أَبْغَضُالناس جِيفَةٌبِاللَّيْلِبَطَّالٌبِالنَّهَار؛ مبغوضترین افراد آن کسی است که از اول شب تا به صبح بخوابد و روز بیکار و تنبل باشد، اما نفرموده است آن بطالٌّ بالنهار را فرموده آن کسی که بیکار و تنبیل باشد در روز اما شبش را نگفته است که خواب باشد و نوامٌ باللیل ندارد و میگوید جیفةٌ، یعنی آن کسی که از اول شب تا صبح بخوابد و نماز شب نخواند، این پیش خدا مثل یک میتۀ گندیده است. مثل یک الاغی که مرده و متعفّن شده که به این میگویند جیفه. این آدم که از اول شب تا به صبح میخوابد، این عندالله جیفه است. این را پیغمبر اکرم (ص) میفرمایند و نظیرش همین حضرت موسی که از خدا سؤال کرد که خدایا مبغوثترین افراد نزد تو چه کسی است؟ خدا فرمود جیفة باللیل بطالٌ بالنهار. آنکه در روز تنبل است و آنکه از اول شب تا به صبح میخوابد و این پیش من جیفه است. نوام و نائم نیست بلکه جیفه است. اگر برای نماز شب چیزی نداشتیم جز این روایت، بس بود اینکه ما این نماز شب را بخوانیم. یک ساعت قبل از اذان صبح بلند شویم. من از شما تقاضا دارم به جای این اول شب و دیدن این فیلمها و نشستن و این حرفها، زودتر بخوابید و یک ساعت قبل از اذان صبح بلند شوید. خیلی کار میشود کرد و مربوط به راز و نیاز با خدا باشد و مربوط به رابطه با خدا باشد و حتی مطالعهتان هم آن موقع نباشد. یک جملهای آیت الله بهجت داشتند و درجاتشان عالی عالیتر میگفت کوه که نمیخواهی بکَنی بلکه میخواهی خواب را اینطرف و آنطرفش بکنی. خیلی حرف خوبی است. باباجون تو که بالاخره بلند میشوی که نماز صبح بخوانی و اگر نماز صبح نخوانی که مسلمان نیستی. یک قدری زودتر بلند شو و نماز شب را بخوان و بعد بخواب. اینکه قبل از اذان صبح میخوابی بعد از اذان صبح بخواب و اینکه بعد از اذان صبح میخوابی اگر وقت داری بعد از آفتاب بخواب و تغییر خواب بده و علی کل حالٍ تغییر خواب بدهیم یا ندهیم و حرف آقای بهجت باشد یا نباشد، هرچه باشد این نماز شب را حتماً باید طلبهها بخوانند و اینکه گفتم مصلحت تامۀ ملزمه دارد. لذا پیغمبر اکرم (ص) میفرماید اگر سخت نبود واجبش میکردم، اما چون سخت است واجب نکردند ولی مصلحت تامۀ ملزمه هست و مصلحت برای وجوب هست. خوب اگر برای همه اینطور باشد، برای ما طلبهها مسلّم هست. مرحوم آیت الله آقای مرعشی به من میگفتند که خدمت امام زمان رسیدم. وقتی از کربلا به سید محمد میرفتم، آنجا راه را گم کردم و نزدیک بود که هلاک شود و متوسل به آقا شدم و آقا آمدند و آب و نهری ایجاد کردند و مرا در نهر کردند و به من آب دادند و غذا دادند و وقتی میخواستند بروند به من گفتند که ننگ است برای طلبه که نماز شب نداشته باشد. جداً هم ننگ است. ننگ برای ماست که نماز شب نداشته باشیم. اگر دنیا میخواهیم نماز شب و اگر آخرت میخواهیم نماز شب. بزرگان از اساتید بزرگ اخلاق این را نقل میکنند. استاد بزرگوار ما علامه طباطبائی میفرمودند مرحوم آقای قاضی در بازار رسیدند به من و دست گذاشتند روی شانۀ من و گفتند فرزندم دنیا میخواهی نماز شب و آخرت میخواهی نماز شب. آقای ملکی در همین کتاب ملاقاتشان میفرمایند که مرحوم محقق، ملا حسین قلی، آنکه به راستی میگویند هزار مجتهد و هزار عارف تحویل جامعه داده است، میگوید فرزندم به هیچ کجا نمیتوانی برسی اگر نماز شب نداشته باشی. کسی که نماز شب ندارد، یک دنیای ناآبادی دارد و روز او پر از غم و غصه و اضطراب خاطر و نگرانی است. روز او مثل کرم ابریشم در این دنیا تنیدن تا بمیرد. این یک خلاصهای از مفصل از این روایت امام عسکری: الوصولُ الی الله سفرٌ لایدرکُ الاّ بامتطاء اللّیل. اگر انسان سیر و سلوکی باشد نماز شب و اگر بخواهد عمر و علمش پربرکت باشد نماز شب، اگر بخواهد ابهت اجتماعی داشته باشد، نماز شب و اگر بخواهد روزی او من حیث لایحتسب باشد نماز شب و اگر هم بخواهد در آخرت مقام محمود داشته باشد با نماز شب. تقاضا دارم لاأقل نیم ساعت یا یک ساعت قبل از اذان صبح بیدار باشید و نماز شبتان را بخوانید و تا وقت اذان صبح شود یک زیارت جامعه و متوسل به امام زمان داشته باشید. ما طلبهها باید راجع به امام زمان صبحگاهی داشته باشیم. همه صبحگاهی دارند. این دولتیها و ارتش و سپاه صبحگاهی دارند و ما طلبهها که سربازان امام زمان هستیم، حتماً باید صبحگاهی داشته باشیم. بهترین صبحگاهی زیارت جامعه است. خود امام زمان فرمود: نعم الزیارة هذه. یک زیارت جامعه هم به ده دقیقه بخوانیم و بعد اول اذان صبح است، نماز را بخوانیم و تعقیب را بخوانیم و یک مقدار قرآن بخوانیم. آنوقت اگر بخواهیم بخوابیم، خواب هم برایمان کراهت ندارد و خواب بین الطلوعین را برویم تا وقتی که موقع کارمان بشود و اگر هم بتوانیم بین الطلوعین بیدار باشیم که نورٌ علی نور است. شما که همه اهل نماز شب هستید اما تقاضا دارم در مجلس ما اگر کسی هست که اهل نماز شب نیست، بداند که خیلی باخته است. به قول امام صادق خیلی ورشکسته و بدبخت است. و این نماز اول وقت آنهم صبح و این نماز شب قبل از نماز اول وقت، باید حتماً در زندگی ما طلبهها باشد.

 و صلّی الله علی محمد و آل محمّد