موضوع: اصول عملیه/برائت /ادله اخباریین

دلیل سوم از ادله اخباریین بر احتیاط که عبارت است از عقل

شخصیت های بزرگ تاریخ مکتب اهل بیت علیهم السلام به وجوهی از وجوه عقلیه استدلال کرده اند بر اینکه در شبهه تحریمه بدویه بعد الفحص و الیأس عن الدلیل، حکم خدا احتیاط است

اولین وجه از دلالت عقل بر احتیاط دفع ضرر محتمل است که جلسه گذشته به آن اشاره شد عقل نظری و عقل عملی در این میدان درک می کند که ینبغی الاجتناب و الاحتیاط در شبهه تحریمیه بخاطر احتمال ضرر

این قاعده عقلیه دارای صغری و کبری می باشد کبری همین قاعده است "دفع ضرر محتمل واجبٌ" و صغری را این گونه می سازیم که در شبهه تحریمیه بدویه احتمالُ ضررٍ

"الشبهة التحریمیه البدویه قبل الفحص او بعد الفحص محتمل الضرر" و "کل محتمل لضرر یجب دفعه"

قیاس اقترانی حملی شکل اول و نتیجه می گیریم که دفع واجب بوده و وجوب آن به مرتکب نشدن است این وجه استدلال اخباریون بر وجوب احتیاط و دفع برائت است .

در مقابل این فرمایش یک محقق اصولی می تواند بگوید ایها الاخباریون، الکبری نزعها علی بیضة عیوننا کبری را می پذیریم و دفع ضرر محتمل اگر ضرر اخروی باشد (عقاب) واجب است لایدخل فی درزه شَعر لکن انما لکلام در صغری هست در شکل اول قیاس اقترانی حملی صغری جنبه موضوعیت دارد و کبری جنبه حکم؛ کبری وقتی قابل بهره وری است که صغری باشد مانند اینکه حکم وقتی معنا دارد که موضوع باشد حکم بدون موضوع امکان تحقق ندارد لذا موضوع نازل منزله علت است بالنسبة با حکم صغری نیز نازل منزله علت است برای کبری انما الکلام از اصولیین در ترسیم صغری است که آیا عقاب محتمل وجود دارد یا خیر

در شبهه تحریمیه بعد الفحص آیا احتمال عقوبت هست یا نیست ؟

در پاسخ به این سوال می گوئیم احتمال عقوبت نیست لذا احتمال ضرر هم نیست شما می گوئید احتمال تکلیف چطور؟ بله احتمال تکلیف هست اما احتمال عقوبت خیر چون هیچ ملازمه ای بین احتمال تکلیف با احتمال عقوبت وجود ندارد برای بیان علت عرض می کنیم وقتی فحص کرده و یاس پیدا کردید فقط احتمال می دهید که حرمتی باشد ولی احتمال عقوبت نمی دهید زیرا عقل می گوید عقاب بلا بیان قبح است پس احتمال عقوبتی وجود ندارد اگر احتمال هم بسازید فقط احتیاط استحبابی را درست می کند آن هم بخاطر احتمال تکلیف است نه احتمال عقوبت

بنابراین مهمترین اشکالی که به این استدلال وارد می شود اینست که صغرای این قیاس اقترانی حملی ثابت نیست لذا بحث حرمت برداشته می شود این درباره دفع ضرر اخروی اما اگر ضرر دنیوی باشد کلا کبری ثابت نیست

پس این گونه می گوئیم اگر در کبری ضرر محتمل را عقوبت اراده کرده اید، صغری ثابت نیست و اگر ضرر را دنیوی اراده کرده اید کبری ثابت نیست چون عُقلا دفع ضرر محتمل دنیوی را واجب ندانسته اند بسیاری از احکام الله با حساب ظاهر دنیوی ضرر است نتیجتا دلیل اول از ادله عقلی بر احتیاط عقیمٌ و این قیاس منتج نیست.

وجه دوم از دلالت عقل بر احتیاط: عبارت است از علم اجمالی؛ ما علم اجمالی داریم که در شریعت اسلامی محرمات فراوانی وجود دارد و این علم اجمالی باعث می شود در شبهات احتیاط کنیم لذا "الاشتغال الیقینی یستدعی الفراق الیقینی" موارد مشتبه را ترک کن تا یقین کنی تمام محرمات را ترک کرده ای

مرحوم صاحب کفایه بعد از بیان این دلیل، نقد آن را بیان می کند آری علم اجمالی منجز تکلیف است اما به شرطی که منحل نشود اگر علم اجمالی منحل شد دیگر منجز نیست مرحوم آخوند ابتداً می فرماید انحلال حکمی و بعد انحلال حقیقی را بیان می کند برای واضح شدن این دو مورد نیاز به توضیح است که سیاتی...