موضوع: اصول عملیه/ادله برائت در سنت /

در باب احادیث دلالت کننده بر برائت در شبهات حکمیه به حدیث " کل شیء مطلق حتی یرد فیه نهیٌ " رسیدیم که سند آن پذیرفته شد اما در دلالت کلمه حتی یرد بمعنای صدور است یا وصول کان الخلاف بین الاعاظم فی اختیار احد المعنیین حال کدام معنا را باید اراده کرد صدر یا وصل؟

اگر بتوان از این "یرد " یصل را اراده کرد حدیث میشود از احادیثی که بلاشک دلالت دارند بر برائت ظاهریه در شبهات حکمیه و بتعبیر شیخ اعظم بهترین روایت است .

اما اگر یرد بمعنای یصدر باشد همانطور که در ذکر صاحب کفایه چنین چیزی است، ایشان ابتدائا میگوید یرد یعنی یصدر هر فعلی مطلق و رها و بدون حکم است تا اینکه از منبع اعلی حکم صادر شود و در ادامه میفرماید اگر کار جلو رود میرسیم به اینکه شک میکنیم در اراده یصل یا یصدر از کلمه "یرد" پس در حین شک اگر بگوئیم "یرد" بمعنای یصل است لازم میآید تمسک به عام در شبهه مصداقیه قاعده کلی در برائت اینست که هر فعلی که مشکوک الحکم باشد حکم آن برائت است در هر جاییکه حکم صادر شده اما به ما نرسیده(کبرای کلی) در این حدیث نیز همین شک است و این حکم جاری میگردد لذا میشود تمسک عام در شبهه مصداقیه و چنانکه قبلا دانستیم اثبات مصداق توسط عام جائز نیست .

به بیانی دیگر نگاه مرحوم آخوند دو قسم بود:

1. نگاه اول یرد یعنی یصدر

2. نگاه دوم نگاه توام با شک که نمیدانیم ماهیت این حدیث چیست؟ از مصادیق قاعده کلی است یا اینکه بمعنای یصدر و برائت واقعی است بعباره اخری دوران بین برائت ظاهری و برائت واقعی و بعد بگوئیم در مقام شک باید گفت برائت ظاهری که در اینجا میشود تمسک به عام در شبهه مصداقیه .

لکن مرحوم محقق اصفهانی و محقق حکیم وعده ای دیگر میفرمایند این کار مرحوم آخوند خلاف ظاهر و خلاف واقع است به این جهت : کلمه ورد یرد که در این حدیث آمده کلمه ای است که به حسب موقعیت های مختلف به دو معنا بکار برده شده است هم صدر و هم وصل در قران کریم نیز شاهد هستیم به هر دو معنا آمده است که معنای دوم(وصل) محل استشهاد به این حدیث است در قران آیه 20 سوره قصص آمده است ﴿لما ورد ماء مدین﴾ وقتی موسی به چاهی پرآب در مدین رسید در اینجا "ورد" به معنای وصل آمده و این کلمه نسبت داده میشود به مکلف و بعبارتی "ورد" برمیگردد به فاعل و مورودعلیه آن میشود موضوع حکم پس بنابراین مکلف موضوع نیست در ما نحن فیه نیز چنین است "حتی یرد نهیٌ" یعنی "وصل نهیٌ" در نتیجه "یرد" از مقوله ذات الاضافه است و بستگی دارد به چه اضافه شود گاهی در اثر اضافه شدن بمعنای وصل است و گاهی صدر در این حدیث شریف به اعتبار اینکه به فاعل نسبت داده شده است میتواند بمعنای وصل باشد و فرمایش مرحوم آخوند طبق نظر این بزرگان خلاف ظاهر و خلاف واقع است

اما میتوان به این بزرگواران گفت در این آیه درست است که مکلف و اسم ذات فاعل قرار گرفته برای کلمه ورد یعنی ورد موسی ماء مدین که مشخص است میتواند بمعنای وصول باشد اما در حدیث شریف اسم ذات نیست بلکه اسم معنا است یعنی فاعل یرد (نهیٌ) اسم معناست که نمیتوان گفت چون در آیه قران چنین است اینجا نیز چنین است در این مورد باز هم شک باقی میماند منتها تنها به این مقدار گویاست که میتواند یرد بمعنای یصل باشد .