درس تفسیر قرآن آیت الله مکارم

92/05/05

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: آیه ی 33 سوره ی احزاب
 خداوند متعال در آیه ی 33 سوره ی احزاب می فرماید: وَ قَرْنَ في‏ بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى‏ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً [1]
 بحث در آیه ی 33 سوره ی احزاب است که مشهور به آیه ی تطهیر می باشد و مقام عصمت اهل بیت را به صراحت بیان می کند.
 
 ابتدا به سراغ دلیل عقلی بر عصمت انبیاء و ائمه ی هدی می رویم. مراد از عصمت هم عصمت از خطا و گناه است. اگر کسی خطا کند و یا مرتکب گناه شود نمی تواند مقام نبوت و یا امامت را دارا باشد.
 دلیل اول این است که ما ماموریم بدون قید و شرط تابع پیغمبر و ائمه ی اطهار باشیم. خداوند در قرآن می فرماید: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ [2] در آیه ی دیگر می خوانیم: إِنَّما كانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنينَ إِذا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا [3] یعنی افراد با ایمان کسانی هستند که وقتی خدا و رسول آنها را به انجام کاری دعوت می کند می گویند: شنیدیم و بدون قید و شرط تسلیم هستیم.
 رسول خدا (ص) در حدیث ثقلین هم می گوید که من در میان شما دو چیز قرار دادم که اگر به آن دو تمسک کنید هرگز گمراه نمی شوید و آن دو کتاب خدا و عترت من هستیم. بنا بر این رسول خدا (ص) دستور می دهد که همان طور که به قرآن عمل می کنید (که در برابر آن بدون قید و شرط تسلیم هستید) باید به دستور عترت من هم عمل کنید.
 حال که تسلیم بدون قید و شرط را باید رعایت کرد واضح است که در برابر کسی که خطاکار است و یا گناهی را مرتکب می شود نمی توان بدون قید و شرط تسلیم بود. بنا بر این تسلیم بدون قید و شرط علامت این است که فرد مقابل معصوم است و هر چه می گوید و انجام می دهد صحیح است.
 از طرفی دیگر ما در صورتی می توانیم تابع پیامبر و ائمه باشیم که نسبت به آنها کاملا اعتماد و اطمینان داشته باشیم. جلب اعتماد هم در صورتی ممکن است طرف مقابل، معصوم باشد و الا این اطمینان حاصل نمی شود.
 از ناحیه ی سوم می گوییم: که معرف رسول خدا (ص) و ائمه ی اطهار بسیار بالا است تا جایی که عدل قرآن به حساب آمده اند چنین کسانی با این معرفت بالا هرگز به سراغ گناه نمی روند زیرا آثار شوم گناه را به روشنی می دانند.
 بر این اساس پیامبر و امام چه قبل و چه بعد از نبوت و امامت معصوم هستند و هرگز مرتکب خطا و گناه نمی شوند.
 
 البته این عقیده مختص شیعه است ولی مذاهب دیگر چنین عقیده ای ندارند مثلا می گویند که نبی بعد از نبوت باید معصوم باشد ولی قبلش لازم نیست. ما می گوییم که اگر نبی قبل از نبوت گناه و خطا کند مردم دیگر به او اعتماد نمی کنند.
 بعضی می گویند: در بیان احکام باید معصوم باشد ولی در سایر موارد لازم نیست و ممکن است خطا کند و یا مثلا راه خانه ی خود را گم کند و در عین حال پیغمبر باشد.
 جواب این قول هم روشن است زیرا اگر او در غیر بیان احکام خطا کند، راه خانه را گم کند و در وضو و نماز شک کند و یا مسائل را فراموش کند این احتمال وجود دارد که در کارهای عادی هم مرتکب خطا شود و دیگر نمی توان به او اعتماد کرد.
 مضافا بر دلیل عقلی از آیات از جمله از آیه ی مزبور از سوره ی احزاب نیز می توان عصمت را ثابت کرد. زیرا خداوند می فرماید: که اراده کرده است از شما اهل بیت هر گونه پلیدی را به شکل عام دور کند.
 مراد از اهل بیت: گفتیم در این مورد پنج نکته است و اولین نکته مربوط به حدیث کساء است. این حدیث گاه مفصل است که در مفاتیح هم ذکر شده است و به حدیث کساء مشهور است و خواندن آن سبب مرتفع شدن مشکلات می باشد و گاه فشرده و کوتاه است که اهل سنت هم آن را قبول دارند و در کتب معتبره خود نقل کرده اند و آن اینکه روایات بسیاری از اهل سنت است مبنی بر اینکه رسول خدا (ص) دستور داد عبایی آوردند و حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را زیر عبا که خودش هم بود جمع کرد و بعد به خداوند عرض کرد: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ خَاصَّتِي فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً [4] یعنی خداوندا پلیدی ها را از اینها پاک کن و ایشان را از هر نظر طاهر بفرما. در این حال بود که جبرئیل امین نازل شد و آیه ی فوق از سوره ی احزاب را فرو فرستاد. از این رو آیه ی فوق مربوط به پنج تن می باشد و رسول خدا (ص) با عمل فوق آنها را مشخص کرد.
 
 دیگر اینکه از انس بن مالک، ابو سعید خدری و ابن عباس که از افراد شناخته شده در روایات اهل سنت هستند روایات متعددی نقل شده است؛ در بعضی از این روایات آمده است که رسول خدا (ص) تا شش ماه صبح ها که به مسجد می آمد در کنار خانه ی صدیقه ی طاهره سلام الله علیها می آمد و صدا می زند: الصلاة یا اهل البیت إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً [5]
 رسول خدا (ص) با این عمل به دیگران اعلام می کرد که مخاطب این آیه همان پنج تن هستند.
 در بعضی از روایات آمده است که رسول خدا (ص) این عمل را هشت ماه انجام داد. واضح است که یک بار هم کافی بود ولی این تأکید رسول خدا (ص) برای اهمیت مطلب بود و اینکه برای کسی شبهه ای در این موضوع پیش نیاید و افراد دیگری را در آیه ی مزبور داخل ندانند. از این رو عجیب است که عده ای زنان پیامبر اکرم (ص) را مخاطب در این آیه می دانند.
 
 دلیل دیگری که گفته شده است در کتب اهل سنت در حد تواتر است روایاتی است که مضمونشان چنین است. نزلت هذه الآیة فی خمسة: فی رسول الله و علی و فاطمه و الحسن و الحسن. یعنی این آیه در مورد همین پنج نفر نازل شده است و بسیاری از اهل سنت این عبارت را نقل کرده اند.
 
 دیگر اینکه وقتی رسول خدا (ص) آن پنج تن را در زیر عبا جمع کرد یکی از همسران رسول خدا (ص) خواست که به آنها ملحق شود ولی رسول خدا (ص) قبول نکرد و فرمود: تو در مسیر خیر هستی ولی اینجا جایی نیست که بتوانی داخل شوی.
 
 دلیل دیگر این است که آیة الله نجفی در کتاب احقاق الحق که تمام روایات اهل سنت را در مورد امامت اهل بیت جمع کرده است وقتی به آیه ی تطهیر می رسد از هفتاد منبع اهل سنت نقل می کند که گفته اند که آیه ی مزبور مخصوص به پنج تن می باشد.
 از آن بالاتر، حاکم حسکانی از علماء اهل سنت در کتاب شواهد التنزیل که شأن نزول آیات قرآن را ذکر کرده است وقتی به آیه ی فوق می رسد صد و سی روایت در بیش از هشتاد و دو صفحه روایات مزبور را نقل کرده است و در همه آمده است که اهل البیت منحصر به همان پنج نفر است.
 
 ما جماعت شیعه باید به سبب این نعمت عظیم که حق را دریافته ایم خدا را شکر کنیم ولی باید بدانیم که قدم جای پای امیر مؤمنان و اهل گذاشتن کار ساده ای نیست. شکر این نعمت این است که تا آنجا که می توانیم برای اصلاح خود و جامعه و فرزندان و خویشاوندان خویش تلاش کنیم.
 شب های قدر از امشب شروع می شود. در این شب هم باید به یکدگر تبریک بگوییم و هم تسلیت. تبریک برای اینکه شب قدر از هزار ماه بهتر است: لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر [6] تسلیت برای اینکه با شب های شهادت امیر مؤمنان علی علیه السلام آمیخته شده است. این مقارنه هم چه بسا اتفاقی نبوده است زیرا خداوند می خواست یک شفیعی در اختیار همه ی نیازمندان بگذارد که وقتی امشب به در خانه اش می روند او را شفیع قرار دهند.


[1] احزاب/سوره33، آیه33
[2] نساء/سوره4، آیه59
[3] نور/سوره24، آیه51
[4] شواهد التنزیل، ج2، ص99.
[5] شواهد التنزیل، ج2، ص18.
[6] قدر/سوره97، آیه3