موضوع: مقدار واجب در
بیتوته و زمان نفر
بحث در بیتوته در
منی است و امام قدس سره در مسائل هشتم می فرماید:
مسألة 8 - من لم يكن تمام الليل في خارج منى فإن كان
من أول الليل إلى نصفه في منى لا إشكال في عدم الكفارة عليه، وإن خرج قبل نصفه أو
كان مقدارا من أول الليل خارجا فالأحوط لزوم الكفارة عليه.[1]این مسأله در
مورد کسانی است که تمام شب را در خارج از منی نیستند و
این خود دو حالت دارد:
اگر کسی در اول
شب تا نصف در منی باشد در اینکه کفاره بر او نیست شکی
وجود ندارد. (در سابق هم گفتیم که اگر کسی فقط نصف او را در منی
باشد کافی است.)
اما اگر قبل از نصف شب
از منی خارج شود و یا اینکه اول شب در منی نباشد و بعد
وارد منی شود و تا نصف شب بماند، احتیاط واجب در این است که
باید کفاره دهد.
اقوال علماء: کمتر کسی
این مسأله را متعرض شده است.
صاحب جواهر در لا به
لای بحث های خود به آن اشاره کرده می فرماید:
و في صحيح العيص عنه (عليه السلام) أيضا ان زار بالنهار أو
عشاء فلا ينفجر الصبح إلا و هو بمنى بل قد تومئ هذه النصوص إلى إدراك المبيت بمنى (بلکه
اگر کمی قبل از فجر هم در منی باشد کفایت می کند.)
بذلك فلا تجب الشاة حينئذ إلا بالمبيت تمام الليل في غيرها (یعنی
اگر کسی تمام شب را بیرون باشد باید کفاره دهد)
، و لكن لم أجد من أفتى به.[2] ما سابقا به این
مسأله اشاره کردیم و آن اینکه یک سری روایات وارد
شده است مبنی بر اینکه اگر کسی یک ساعت یا
نیم ساعت قبل از صبح در منی باشد کافی است. سه روایت در
این مورد وارد شده است که همه صحیحه می باشد. البته ما سابقا
این بحث را مطرح کردیم و اکنون توضیح بیشتری در
مورد آن ارائه می دهیم:
الْحُسَيْنِ بْنِ
سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع
أَنَّهُ
قَالَ فِي الزِّيَارَةِ (زیارت خانه ی خدا)
إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا
تُصْبِحْ إِلَّا بِمِنًى[3]این روایت
صحیحه است.
ظاهر این
روایت این است که اگر فرد کمی قبل از صبح در منی باشد
کافی است.
صَفْوَانَ عَنِ
الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ
عِشَاءً فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى وَ إِنْ زَارَ بَعْدَ
نِصْفِ اللَّيْلِ أَوِ السَّحَرَ فَلَا بَأْسَ عَلَيْهِ أَنْ يَنْفَجِرَ الصُّبْحُ
وَ هُوَ بِمَكَّةَ[4]
این روایت
صحیحه است.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ
بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع
أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى
قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِهَا[5]
این روایت
صحیحه است.
دلالت این
حدیث از سایر احادیث واضح تر است.
با این
حال این
احادیث با روایاتی که سابقا مطرح کردیم تعارض دارد
زیرا دلالت سایر روایات بر این است که باید نصف اول
یا نصف دوم را در منی ماند.
راه جمع:
راه اول: روایاتی
که می گوید نصف اول یا دوم را باید در منی
بیتوته کرد ظهور در وجوب دارد و این سه روایت نص در جواز است
بنا بر این آن روایات حمل بر استحباب می شود.
راه دوم: سه روایت فوق
را حمل بر ضرورت کنیم و آن اینکه اگر کسی بیمار دارد
یا مشکل دیگری برایش وجود دارد می تواند
اندکی قبل از صبح در منی باشد و کافی است.
با این
حال همان
گونه که صاحب جواهر فرموده است کسی به این سه روایت عمل نکرده
است و این روایت معرض عنهای اصحاب است بنا بر این
نمی توان بر اساس آنها فتوا داد.
مشکل دیگری
که در این سه روایت است این است که با آیه ی شریفه
در تعارض است زیرا در آیه ی شریفه آمده است: ﴿
فَمَنْ
تَعَجَّلَ في يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْه وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ
عَلَيْهِ﴾
[6]﴿
يَوْمَيْنِ﴾ در آیه ی شریفه
به دو شب تفسیر شده است نه دو روز. ظهور این آیه در این
است که باید دو شب را در منی بمانند و این با یک یا
نیم ساعت یا کمتر قبل از طلوع فجر صدق نمی کند.
مثلا اگر کسی
یک ربع یا نیم ساعت در حرم امام رضا علیه السلام بماند
نمی تواند بگوید که من شب را در حرم گذراندم.
شاید به سبب
این مشکلات بوده است امام قدس سره فرموده است که احتیاط واجب
این است که اگر به اندکی قبل از صبح ماندن قناعت شود باید کفاره
دهد.
نکته ی
دیگر این
است که صاحب جواهر از آن روایات استفاده می کند که اگر بخشی از
شب را در منی بمانند کافی است. این در حالی است که آن
روایات فقط بخش آخر شب را متذکر می شود یعنی حدود
نیم ساعت قبل از صبح را در منی باشند. بنا بر این نمی
توان نتیجه گرفت که کفاره مخصوص کسانی است که تمام شب را بیرون
از منی باشند و اگر بخشی از آن را در منی باشند کافی است.
البته اگر کسی به
سبب ضرورت، بیتوته در منی را ترک کند و قبل از صبح به منی
بیاید کفاره ندارد. مثلا گاه به سبب ازدحام و سایر مشکلات
باید اعمال زیارت بیت را در شب منی انجام داد. این
افراد قبل از صبح اگر خود را به منی برسانند کفایت می کند.
مسألة 9 - من جاز له النفر يوم الثاني عشر يجب أن ينفر بعد الزوال،
ولا يجوز قبله، ومن نفر يوم الثالث عشر جاز له ذلك في أي وقت منه شاء.[7]کسانی که
می خواهند روز دوازدهم کوچ کنند حتما باید بعد از ظهر از منی
خارج شوند ولی کسانی که در روز سیزدهم هم مانده اند می
توانند از اول صبح از منی خارج شوند.
گفتیم سه طائفه باید در
سیزدهم کوچ کنند و مابقی می توانند در روز دوازدهم از منی
خارج شوند.
آن سه طائفه عبارتند
از:
·کسانی
که در حال احرام از صید احتراز نکردند.
·کسانی
که در حال احرام از نساء پرهیز نکردهند.
·کسانی
که در روز دوازدهم تا غروب در منی ماندند.
اقوال علماء: ظاهرا این
مسأله در هر دو شق آن اجماعی است. (و فقط فتوای شاذی از تذکره
بر خلاف آن است.)
صاحب ریاض
می فرماید:
و من نفر في الأوّل لا يجوز أن
ينفر إلّا بعد الزوال إلّا لضرورة و من نفر في الأخير يجوز له قبله بلا خلاف هنا (در
نفر دوم)
حتى من القائل بأن وقت الرمي بعد الزوال، بل في
الغنية و التذكرة عليه الإجماع و عن المنتهىٰ بلا خلاف (در عدم جواز
نفر قبل از ظهر در نفر اول)
و لا في الأول؛ إلّا ما
يحكىٰ عن التذكرة، فقرّب فيها أن التأخير مستحب.[8]
عجیب این
است که صاحب ریاض ابتدا از متن تذکره در مورد نفر دوم، اجماع را نقل
می کند ولی در مورد نفر اول می گوید همان گونه که از
تذکره نقل شده است. اگر ایشان کتاب تذکره را در اختیار داشته است چرا
از دیگران در مورد آن حکایت می کند؟
صاحب حدائق می
فرماید:
الظاهر انه لا خلاف بين أصحابنا (رضوان
الله عليهم) في أن النفر الأول لا يكون الا بعد الزوال، و أنه لا يجوز قبل الزوال
الا لعذر من ضرورة أو حاجة، و أما النفر الثاني فيجوز له أن ينفر قبل الزوال و
بعده أي ساعة شاء.[9]نکته ی قابل توجه
این است که صاحب حدائق که احاطه به اقوال دارد خلافی از کتاب تذکره
نقل نمی کند.