موضوع: بیتوته در نصف
دوم شب در منی
بحث در مورد اعمال
منی است که بعد از زیارت بیت انجام می شود.
امام قدس سره در مسأله
ی چهارم می فرماید:
مسألة 4 - من لم يكن في منى أول الليل بلا عذر يجب عليه الرجوع قبل
نصفه، وبات إلى الفجر علی الاحوط.[1]کسی که نصف اول
شب بدون عذر در منی نباشد واجب است که قبل از نصف دوم به منی
بیاید و تا طلوع فجر بماند.
ما در مسأله ی اول
امام در مورد بیتوته که قائل بودند واجب است که تا نصف شب بیتوته کرد
اجمالا اشاره به حکم بیتوته در نصف دوم نیز کردیم.
به هر حال بحث در
این است که آیا فرد بین بیتوته در نصف اول و نصف دوم
مخیّر است یا اینکه واجب است نصف اول را بیتوته کند. ظاهر
کلام امام در مسأله ی اولی این بود که فقط نصف اول واجب است.
اما در این مسأله اشاره ای به حکم در نصف دوم نیز می
کنند.
اقوال علماء: از کلام بعضی
از بزرگان استفاده می شود که فقط نصف اول واجب است و نصف دوم کافی
نمی باشد.
صاحب ریاض
می فرماید:
أن ظاهر الأصحاب (این
عبارت بوی شهرت می دهد)
انحصاره في النصف
الأول فأوجبوا عليه الكون بها (بودن در منی) قبل الغروب إلى النصف الثاني (یعنی تا اول نصف دوم، وجوب
بیتوته به پایان می رسد.)
وصريح شيخنا
(شهید ثانی)
في المسالك والروضة (شرح
لمعه)
ذلك (فقط نصف اول واجب است.)
... فإن تمّ إجماعاً، وإلاّ فاستفادة ذلك من الأخبار بعدم ضم
بعضها إلى بعض مشكل[2]
صاحب مستند می
فرماید:
یكفي في حصول القدر الواجب من
المبيت بمنى أن يكون بها ليلا حتى ينتصف الليل، فله الخروج بعد نصف الليل... و
صحیحة العیص و روایة جعفر علی کفایة النصف
الثانی فیتساوی النصفان فی تحصیل الامتثال كما عن
الحلبي ويميل إليه كلام بعض آخر من المتأخرين وهو الأظهر، لما ذكر (به
دلیل دو روایت مزبور)
و لا يعبأ بما ذكره
بعضهم من أن ظاهر الأصحاب انحصار الوقت المجزئ في النصف الأول إذ لا يترك مدلول
الأخبار المعتبرة مع وجود القائل به بمجرد ادعاء أن ظاهر الأصحاب غير ذلك.[3]اگر بیتوته در
منی در نصف دوم واجب نباشد، وسعت بسیاری برای حجاج ایجاد
می شود زیرا می توانند در نصف دوم وارد مکه شده و اعمال
زیارت را (اگر انجام نداده باشند.) به جا آورند.
دلالت
روایات:
عَنْ صَفْوَانَ وَ
فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ
لَا تَبِتْ لَيَالِيَ التَّشْرِيقِ
إِلَّا بِمِنًى فَإِنْ بِتَّ فِي غَيْرِهَا فَعَلَيْكَ دَمٌ (اگر این
سه شب را بیتوته نکردی باید گوسفندی کفاره دهی)
فَإِنْ خَرَجْتَ أَوَّلَ اللَّيْلِ فَلَا يَنْتَصِفُ
اللَّيْلُ إِلَّا وَ أَنْتَ فِي مِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شَغَلَكَ نُسُكُكَ (مگر
اینکه شغل تو عبادت در مکه باشی.)
أَوْ
قَدْ خَرَجْتَ مِنْ مَكَّةَ وَ إِنْ خَرَجْتَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا
يَضُرُّكَ أَنْ تُصْبِحَ فِي غَيْرِهَا.[4] این روایت
صحیحه است و صاحب مستند به آن اشاره نکرده است.
ظاهر این
روایت تخییر است.
جَعْفَرِ بْنِ
نَاجِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ
إِذَا
خَرَجَ الرَّجُلُ مِنْ مِنًى أَوَّلَ اللَّيْلِ فَلَا يَنْتَصِفُ لَهُ اللَّيْلُ
إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى وَ إِذَا خَرَجَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا بَأْسَ
أَنْ يُصْبِحَ بِغَيْرِهَا[5]جعفر بن ناجیة
مجهول الحال و قلیل الروایة است. گفته شده است که آیت الله
خوئی ایشان را توثیق کرده است.
سه روایت
دیگر نیز وجود دارد که ظاهر آنها این است که مسمای
بیتوته برای ادای وجوب کفایت می کند. البته ظاهر
این روایات، مسمای آخر شب است.
الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ
عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع
أَنَّهُ
قَالَ فِي الزِّيَارَةِ (زیارت بیت الله برای انجام
اعمال)
إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى قَبْلَ غُرُوبِ
الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِمِنًى[6]یعنی اگر
قبل از غروب آفتاب از منی بیرون زدی قبل از صبح در منی
باش. ظاهر آن این است که اندکی هم اگر در منی باشد کفایت
می کند.
صَفْوَانَ عَنِ
الْعِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنِ الزِّيَارَةِ مِنْ مِنًى قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ
عِشَاءً فَلَا يَنْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًى ...[7]
این روایت
صحیحه است.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ
بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع
أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًى
قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِهَا[8] این روایت
صحیحه است.
نقول: اگر
بگوییم مسمای آخر شب کفایت می کند به طریق
اولی تمام نصف دوم نیز کافی خواهد بود. ولی اگر
بگوییم کسی به مضمون این سه روایت اخیر فتوا
نداده است. بنا بر این باید حمل بر نصف اخیر شود.
بنا بر این چه
مراد از سه روایت فوق مسمای بیتوته باشد و چه منظور نصف
اخیر باشد در هر حال بر مدعای ما دلالت دارد. بنا بر این پنج
روایت بر مدعا دلالت می کند و اعراض اصحاب از آنها هم ثابت
نیست.
بنا بر این به نظر ما
فرد، بین بیتوته در نصف اول و نصف دوم مخیّر است.
با این حال خدمت
امام قدس سره عرض می کنیم که ایشان در مسأله ی اول فتوا
دادند که بیتوته در نصف اول واجب است و در این مسأله می
فرمایند: اگر کسی در نصف اول در منی نبود بنا بر احتیاط
واجب باید در نصف دوم بیتوته کند. آیا این بدان معنا است
که اگر کسی نصف دوم در منی باشد کفاره ندارد یا اینکه
مراد این است که هم باید نصف دوم بیتوته کند و هم کفاره بدهد.
اگر کفاره لازم نباشد، این عدول از مسأله ی اولی است زیرا
ایشان در آن مسأله قائل شدند که نصف اول واجب است. اما اگر کفاره هم
باید بدهد لازم بود که به آن در این مسأله تذکر می دادند.