موضوع: زمان اعمال مکه
بحث در مسأله ی دوم
از مسائل مربوط به اعمال زیارت خانه ی خدا است که بعد از اعمال
منی انجام می شود. بحث در این است که طواف زیارت و نساء و
سعی در چه زمانی باید انجام شود، آیا در همان روز
عید باید این اعمال را انجام داد یا اینکه در روز بعد
یعنی روز یازدهم می توان انجام داد یا اینکه
یا ایام تشریق یعنی تا روز سیزدهم فرصت
باقی است و یا اینکه تا آخر ذی الحجة می توان آنها
را انجام داد. بنا بر این چهار احتمال و چهار قول در این مورد وجود
دارد.
زائران بعد از اعمال
منی برای اعمال مکه هجوم می آورند و این کار موجب
می شود که انجام اعمال مکه بر آنها بسیار مشکل شود بنا بر این
اگر بتوانیم در این مسأله توسعه ای از نظر زمان به وجود
آوریم، کار بر حجاج آسان تر می شود.
امام قدس سره در
این مسأله می فرماید:
مسألة 2 - يجوز بل يستحب بعد الفراغ عن أعمال منى الرجوع يوم
العيد إلى مكة للأعمال المذكورة، ويجوز التأخير إلى يوم الحادي عشر ولا يبعد جوازه
إلى آخر الشهر، فيجوز الاتيان بها حتى آخر يوم منه.[1]یعنی
جایز است بلکه مستحب است که حاجی در همان روز عید به مکه رود و
اعمال پنج گانه ی مکه را انجام دهد. (البته انجام این اعمال با
بیتوته در منی منافات ندارد و ان شاء الله بعدا این نکته را
متذکر می شویم.) همچنین است جایز است که اعمال منی
را تا روز بعد از عید که روز یازدهم است را به تأخیر انداخت و
همچنین بعید نیست که تا آخر ماه ذی الحجة فرصت برای
این اعمال باقی باشد. (البته امام قدس سره یک قول که همان بقاء
فرصت تا آخر ایام تشریق باشد را متذکر نشده است.)
اقوال علماء:
صاحب حدائق می
فرماید:
وقد صرح الأصحاب (رضوان الله تعالى عليهم)
بأن الأفضل المضي إلي مكة للطواف والسعي ليومه، فإن آخره فمن غده.
[2]صاحب مستند می
فرماید: جماعتی از قدماء مانند شیخ در نهایه و مبسوط و
صاحب وسیله و جامع قائل هستند که انجام اعمال فقط باید در روز
عید باشد.
همچنین ظاهر
عبارت ایشان این است که جماعتی از قدماء مانند ابن ادریس
حلی، صاحب غنیه، و ابو الصلاح صاحب کافی و اکثر متأخرین
این است که تا یوم النفر دوم (سیزدهم که آخر ایام
تشریق است . البته مخفی نماند که یوم نفر اول دوازدهم می
باشد.) می توان تأخیر انداخت.
همچنین از کلام
ایشان استفاده می شود که جماعتی از قدماء و اکثر متأخرین
قائلند که این اعمال را تا آخر ذی الحجة می توان به تأخیر
انداخت.
[3]به هر حال این مسأله
اختلافی است و شهرت مسلمی هم در این زمینه بین
افراد نیست.
دلالت
روایات:
منشأ این
اختلافات، اختلاف بین اخبار است.
طائفه ی اولی
از اخبار فقط روز عید را بیان می کند، طائفه ی ثانیه
تا روز بعد از عید، طائفه ی ثالثه تا آخر ایام تشریق
وطائفه ی رابعه تا آخر ذی الحجة را بیان می کند.
این روایات در وسائل الشیعه باب اول از اعمال زیارة
البیت است. این باب حاوی یازده روایت است که ده
تای آن مربوط به بحث ما می شود و هر ده روایت معتبر می
باشد.
طائفه
ی اولی:
روایاتی که ظهور در این دارد که باید در روز عید
اعمال مکه را انجام داد.
مُحَمَّدُ بْنُ
الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ
عَنْ عَلَاءٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ
سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَمَتِّعِ (کسی که حج تمتع
به جا می آورد.)
مَتَى يَزُورُ الْبَيْتَ (چه
زمانی به سراغ اعمال پنج گانه ی مکه برود؟)
قَالَ
يَوْمَ النَّحْرِ[4]
امر در این
روایت ظهور در وجوب دارد.
ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ
عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ
سَمِعْتُ أَبَا
عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَا يَبِيتُ الْمُتَمَتِّعُ يَوْمَ النَّحْرِ بِمِنًى
حَتَّى يَزُورَ[5]یعنی شب
یازدهم که فرد می خواهد در منی بیتوته کند قبلا
باید اعمال مکه را انجام داده باشد.
طائفه
ی ثانیه:
تا روز بعد از عید نیز می توان به تأخیر انداخت
مُحَمَّدُ بْنُ
يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ
صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع
فِي زِيَارَةِ الْبَيْتِ يَوْمَ النَّحْرِ (روز
عید)
قَالَ زُرْهُ فَإِنْ شُغِلْتَ (اگر
مشغولیت هایی داشتی مانند رفع خستگی و یا امر
دیگر. مراد این نیست که اگر مضطر شده باشی.)
فَلَا يَضُرُّكَ أَنْ تَزُورَ الْبَيْتَ مِنَ الْغَدِ الْحَدِيثَ
[6]
الْحُسَيْنِ بْنِ
سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ عِمْرَانَ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ
يَنْبَغِي لِلْمُتَمَتِّعِ أَنْ
يَزُورَ الْبَيْتَ يَوْمَ النَّحْرِ أَوْ مِنْ لَيْلَتِهِ وَ لَا يُؤَخِّرَ ذَلِكَ
الْيَوْمَ (از روز بعدش به تأخیر نینداز.)
[7] در این
روایت نهی از این شده است که از روز بعد از عید به
تأخیر بیندازد.
حَمَّادِ بْنِ عِيسَى وَ
فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَمَتِّعِ مَتَى يَزُورُ الْبَيْتَ
قَالَ يَوْمَ النَّحْرِ أَوْ مِنَ الْغَدِ وَ لَا يُؤَخِّرُ...[8]
طائفه
ی ثالثة: جواز
تأخیر تا آخر روز سیزدهم
صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ
اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
لَا
بَأْسَ أَنْ تُؤَخَّرَ زِيَارَةُ الْبَيْتِ إِلَى يَوْمِ النَّفْرِ إِنَّمَا
يُسْتَحَبُّ تَعْجِيلُ ذَلِكَ مَخَافَةَ الْأَحْدَاثِ وَ الْمَعَارِيضِ (یعنی
اگر از حوادث و عوارضی که ممکن است رخ دهد می ترسی زودتر انجام
بده.)
[9]
ظاهر این
روایت تأخیر تا روز نفر ثانی است که همان روز سیزدهم
می باشد (این به قرینیت روایت دیگری که
وارد شده است)
مُحَمَّدُ بْنُ
إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ
بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع
قَالَ
سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَخَّرَ الزِّيَارَةَ
إِلَى يَوْمِ النَّفْرِ (چه نفر اول و چه نفر دوم.)
قَالَ لَا بَأْسَ وَ لَا يَحِلُّ لَهُ النِّسَاءُ حَتَّى
يَزُورَ الْبَيْتَ وَ يَطُوفَ طَوَافَ النِّسَاءِ[10] ظاهر این است که
ابن ادریس کتاب بزنطی را در اختیار داشته است.
صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى
عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ
سَأَلْتُ أَبَا
إِبْرَاهِيمَ ع عَنْ زِيَارَةِ الْبَيْتِ تُؤَخَّرُ إِلَى يَوْمِ الثَّالِثِ قَالَ
تَعْجِيلُهَا أَحَبُّ إِلَيَّ وَ لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ إِنْ أَخَّرَهَا[11]
در این
روایت تصریح شده است که مراد نفر دوم است.
طائفه
ی رابعة:
جواز تأخیر تا آخر ذی الحجة
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ
بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍ الْحَلَبِيِّ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
سَأَلْتُهُ عَنْ
رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يَزُورَ الْبَيْتَ حَتَّى أَصْبَحَ قَالَ لَا بَأْسَ أَنَا
رُبَّمَا أَخَّرْتُهُ حَتَّى تَذْهَبَ أَيَّامُ التَّشْرِيقِ (یعنی
حتی زمانی که ایام تشریق هم می گذرد. اگر
جایز باشد بعد از ایام تشریق هم به جا آورد ظاهرش این است
که تا آخر ذی الحجة فرصت باقی است.)
وَ
لَكِنْ لَا تَقْرَبِ النِّسَاءَ وَ الطِّيبَ[12] هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
لَا بَأْسَ إِنْ
أَخَّرْتَ زِيَارَةَ الْبَيْتِ إِلَى أَنْ تَذْهَبَ أَيَّامُ التَّشْرِيقِ إِلَّا
أَنَّكَ لَا تَقْرَبُ النِّسَاءَ وَ لَا الطِّيبَ[13] ان شاء الله در جلسه
ی بعد به سراغ وجه جمع بین این روایات می
رویم (البته اگر جمع دلالی وجود داشته باشد.)