موضوع: حکم صید بعد از
اعمال منی
بحث در مسأله ی 35
از مسائل مربوط به اعمال منی و مکه در حج تمتع می باشد.
امام قدس سره در
این مسأله می فرماید:
مسألة 35 - يحل للمحرم بعد الرمي والذبح والحلق أو التقصير كل
ما حرم عليه بالاحرام إلا النساء والطيب، ولا يبعد حلية الصيد أيضا، (زیرا مسأله
ی صید محل بحث است)
نعم يحرم الصيد في الحرم
للمحرم وغيره لاحترامه[1]سخن در این است که
کسی که اعمال منی را به جا آورده است و بجز طیب و نساء همه
چیز بر او حلال می شود آیا صید هم بر او حلال می
شود؟ البته این جدای این مطلب است که فردی که در حرم است
چه محرم باشد و چه باشد صید کردن بر او حرام است.
مرحوم علامه ادعا کرده
است که علماء قائلند که صید همچنان بر فرد حرام است.
بعد اضافه کردیم که
این مسأله امروزه مبتلا به می تواند باشد.
دلالت آیه
ی قرآن:
بعضی به آیه
ی ﴿
يا أَيُّهَا
الَّذينَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ﴾
[2] تمسک کرده و گفته اند که
کسی که اعمال منی را تمام کرده است هنوز محل نشده است در نتیجه
مطابق آیه ی فوق صید بر او حرام می باشد.
نقول: این استدلال
قابل گفتگو است زیرا فرد مزبور از احرام بیرون آمده است و فقط دو
چیز (منهای صید) بر او حرام است بنا بر این عبارت ﴿
وَ أَنْتُمْ
حُرُمٌ﴾
[3] از این مورد منصرف
است در نتیجه فرد بعد از اعمال منی لباس می پوشد و تمامی
محرمات بجز طیب و نساء را می تواند مرتکب شود. لا اقل اینکه در
اطلاق عبارت فوق که این مورد را شامل شود شک کنیم و با صرف شک، اطلاق
ساقط می شود. در مورد اطلاق باید ثابت شود که هیچ اشکالی
در انعقاد آن نیست.
دلالت استصحاب: قبل از اعمال منی
صید بر فرد حرام بوده است و بعد از اعمال منی در حلیت آن شک
می کنیم در نتیجه حرمت را استصحاب می کنیم.
نقول: این استصحاب
جاری نیست زیرا به نظر ما استصحاب در شبهات حکمیه
جاری نمی شود. در ما نحن فیه سخن از شبهه ی حکمیه
است زیرا نمی دانیم حکم خداوند در مورد صید بعد از اعمال
منی چیست.
تمامی روایات
استصحاب مربوط به شبهات موضوعیه می باشد حتی آن روایات
اطلاق ندارد که شامل شبهات حکمیه نیز بشود.
دلالت
روایات:
چهارده روایاتی که در جلسات قبل خواندیم اعم از طائفه ی اولی
و ثانیه همه در این مسأله اتفاق داشتند که همه چیز حلال
می شود بجز طیب و نساء و یا بجز نساء بنا بر این هر دو
طائفه با اختلاف و تعارضی که داشتند در این متفق هستند که مسأله
ی صید نیز مانند سایر محرمات بعد از منی حلال
می شود و فقط نساء یا طیب و نساء استثناء شده است. بنا بر
این اطلاق این روایات بیانگر این است که صید
نیز حلال می شود.
ادعای اجماعی
که علامه دارد نمی تواند جلوی این اطلاقات را بگیرد
مخصوصا که چنین ادعای اجماعی در کلام علماء دیگر وجود
ندارد.
به همین دلیل
امام قدس سره قائل است که بعید نیست که صید بعد از اعمال
منی جایز باشد. شاید تعبیر امام قدس سره به (لا
یبعد) به سبب این بوده است که این حکم محل ابتلاء نبوده است و
اطلاقات کلام ائمه به این مورد ناظر نبوده باشد.
به نظر ما با ملاحظه
ی اطلاقات می توانیم بگوییم که علی
الاقوی، بعد از اعمال منی صید از ناحیه ی احرام،
حلال می شود.
در روایتی
نیز می خوانیم:
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ
بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ
إِذَا ذَبَحَ الرَّجُلُ وَ حَلَقَ
فَقَدْ أَحَلَّ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ أَحْرَمَ مِنْهُ إِلَّا النِّسَاءَ وَ الطِّيبَ
فَإِذَا زَارَ الْبَيْتَ وَ طَافَ وَ سَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ فَقَدْ
أَحَلَّ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ أَحْرَمَ مِنْهُ إِلَّا النِّسَاءَ وَ إِذَا طَافَ
طَوَافَ النِّسَاءِ فَقَدْ أَحَلَّ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ أَحْرَمَ مِنْهُ إِلَّا
الصَّيْدَ.[4]
این روایت
صحیحه است.
مراد از ذیل
روایت، صید حرم است نه صیدی که از ناحیه ی احرام
می باشد بنا بر این استثناء مزبور منقطع می باشد.
اما مسائل
مربوط به بعد
از اعمال منی:
امام قدس سره می
فرماید:
القول فيما يجب بعد أعمال منى وهو خمسة: طواف الحج، وركعتيه، (دو رکعت نماز طواف حج)
والسعي بين الصفا والمروة، وطواف النساء، وركعتيه. اقوال علماء:
علماء غالبا وجوب مجموع
این پنج حکم را کمتر متعرض شدند و فقط تک تک آنها را بحث کرده اند.
از جمله کسانی که
متعرض وجوب این مجموعه شده است صاحب ریاض است که می
فرماید:
ثم أي بعد قضاء مناسكه بمنى من الرمي والذبح والحلق أو لتقصير
يمضي إلى مكة شرّفها
الله تعالى (خداوند بر شرافتش بیفزاید)
للطوافين (طواف زیارت و نساء
و البته نماز طواف که همراه آن است را مسلم فرض کرده و ذکر نکرده است.)
والسعي بينهما اتفاقاً، نصّاً وفتوى.[5]صاحب جواهر می
فرماید:
فصورته المتفق علیها فی
الجملة علی الاجمال (یعنی فی الجملة متفق
علیها است و صورت آن به نحو اجمال چنین است.)
...
ثم إن شاء أتى مكة ليومه أو لغده ... فيطوف طواف الحج ويصلي ركعتيه ويسعى سعيه
ويطوف طواف النساء ويصلي ركعتين.
[6]عده ای از علماء هم
هرچند ادعای اجماع نکرده اند ولی آن را از باب ارسال مسلمات نقل کرده
اند. مانند صاحب کشف اللثام، صاحب حدائق، صاحب ریاض و صاحب مستند.
البته عامه همین
اعمال را انجام می دهند و البته آنها به جای طواف نساء طواف وداع را
انجام می دهند که به جای همان طواف نساء محسوب می شود.
حتی در روایات روی نساء تکیه نشده است بلکه از طواف سخن
به میان آمده است. بنا بر این اهل سنت از این حیث حلال
زاده اند و همان طواف از طواف نساء کفایت می کند.
اما
روایاتی که این
مجموعه را با هم در بر دارد:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ
بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْعَبَّاسِ وَ الْحَسَنِ
عَنْ عَلِيٍّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ
قَالَ
... فَعَلَى الْمُتَمَتِّعِ إِذَا قَدِمَ مَكَّةَ
طَوَافٌ بِالْبَيْتِ وَ رَكْعَتَانِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ وَ سَعْيٌ بَيْنَ
الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ ثُمَّ يُقَصِّرُ وَ قَدْ أَحَلَّ هَذَا لِلْعُمْرَةِ وَ
عَلَيْهِ لِلْحَجِّ طَوَافَانِ وَ سَعْيٌ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ
يُصَلِّي (عِنْدَ كُلِّ طَوَافٍ) بِالْبَيْتِ رَكْعَتَيْنِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ
ع ...[7]یک طواف مربوط به
عمره ی تمتع است و دو طواف دیگر یکی مربوط به زیارت
و یکی طواف نساء است.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ
عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ
عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ صَفْوَانَ
بْنِ يَحْيَى جَمِيعاً عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ
ع
قَالَ عَلَى الْمُتَمَتِّعِ بِالْعُمْرَةِ إِلَى
الْحَجِّ ثَلَاثَةُ أَطْوَافٍ بِالْبَيْتِ (یک طواف برای عمره
ی تمتع و دو تا برای حج)
وَ سَعْيَانِ بَيْنَ
الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ عَلَيْهِ إِذَا قَدِمَ مَكَّةَ طَوَافٌ بِالْبَيْتِ وَ
رَكْعَتَانِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ ع وَ سَعْيٌ بَيْنَ الصَّفَا وَ
الْمَرْوَةِ ثُمَّ يُقَصِّرُ وَ قَدْ أَحَلَّ هَذَا لِلْعُمْرَةِ وَ عَلَيْهِ
لِلْحَجِّ طَوَافَانِ وَ سَعْيٌ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ يُصَلِّي
عِنْدَ كُلِّ طَوَافٍ بِالْبَيْتِ رَكْعَتَيْنِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ
ع
[8] این روایت
صحیحه است.
عَنْ عِدَّةٍ مِنْ
أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ
ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
الْمُتَمَتِّعُ عَلَيْهِ ثَلَاثَةُ أَطْوَافٍ بِالْبَيْتِ وَ
طَوَافَانِ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ مِنْ
مُتْعَتِهِ إِذَا نَظَرَ إِلَى بُيُوتِ مَكَّةَ وَ يُحْرِمُ بِالْحَجِّ يَوْمَ
التَّرْوِيَةِ وَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ يَوْمَ عَرَفَةَ حِينَ تَزُولُ الشَّمْسُ[9]
روایت بیستم
همین باب نیز مربوط به حج حضرت آدم است و در آن هم همین اعمال
پنج گانه در اعمال مکه بیان شده است.
[10]