موضوع: عدم جواز کفایت
به کوتاه کردن ناخن
بحث در مسأله ی بیست
و هشتم است. امام قدس سره در این مسأله پنج فرع را بیان کرده است و
می فرماید:
مسألة 28 - يكفي في التقصير قص شئ من الشعر أو الظفر بكل آلة شاء،
والأولى قص مقدار من الشعر والظفر أيضا، والأحوط لمن عليه الحلق أن يحلق جميع
رأسه، ويجوز فيهما المباشرة والايكال إلى الغير، ويجب فيهما النية بشرائطها ينوي
بنفسه، والأولى نية الغير أيضا مع الايكال إليه. [1]
فرع اول در مورد
این است که در تقصیر کافی است که مقداری از مو و ناخن را
کوتاه کنند. البته این بخش که اگر به مقدار مسمی کوتاه شود کافی
است را قبلا مطرح کرده ایم. نکته ای که باقی مانده است این
است که امام قدس سره ناخن را هم اضافه کرده اند. عده ای نیز کوتاه کردن
ناخن را به جای مو کافی دانسته اند و این در حالی است که
قدماء، کمتر نسبت به قناعت به تقصیر ناخن فتوا داده اند.
در روایات هم سخن
از حلق و تقصیر در مو بود نه تخییر بین حلق و تقصیر
در مو و ناخن. آیه ی شریفه هم به ناخن اشاره نمی کند: ﴿
لَتَدْخُلُنَّ
الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنينَ مُحَلِّقينَ رُؤُسَكُمْ وَ
مُقَصِّرين﴾
[2] یعنی سر
را کوتاه کنید و سر را تقصیر کنید (محلقین رؤسکم و
مقصرین رؤسکم)
اضافه بر آن، روایات
متعددی داریم که اگر کسی سرش را قبلا به کلی
تراشیده باشد باید تیغ را بر سرش بکشد. اگر بین کوتاه
کردن ناخن هم جایز بود می بایست می گفتند که در این
صورت، فرد ناخن خود را کوتاه کند و دیگر برای کشیدن تیر
بر سر (امرار الموسی علی الرأس) که در روایات متعددی ذکر
شده است وجهی نبود.
بنا بر این
همواره سخن از تخییر بین حلق و تقصیر بوده است نه
بین سه چیز که ناخن هم داخل شده باشد.
بله چند
روایت که
حاوی روایت صحیحه نیز هست وجود دارد که علاوه بر شعر، به
ناخن هم پرداخته است ولی خواهیم دید که این روایات
دلالت بر استحباب دارد.
مُحَمَّدُ بْنُ
يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ
عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ فِي حَدِيثٍ
أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ النِّسَاءِ
فَقَالَ إِنْ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِنَّ ذَبْحٌ (یعنی اگر حجشان
حج تمتع نیست.)
فَلْيَأْخُذْنَ مِنْ
شُعُورِهِنَّ (بخشی از موهایشان را کوتاه کنند)
وَ يُقَصِّرْنَ مِنْ أَظْفَارِهِنَّ (و کمی از
ناخن ها را کوتاه کنند و بعد از احرام در میایند.)
[3] این روایت
صحیحه است.
اولا این
روایت سخن از حکم زنان می کند و ثانیا، هم کوتاه کردن مو را ذکر
می کند و هم کوتاه کردن ناخن را و حال آنکه هرگز هر دو با هم واجب
نیست و با وجود کوتاه کردن مو، تقصیر ناخن مستحب است. این به
سبب آن است که در روایات است که مستحب است که انسان چرک ها و تفث را از بدن
دور کند و کوتاه کردن ناخن یکی از اقسام آن است. در نتیجه
یکی از مستحبات نظافت در روز عید است.
مُحَمَّدُ بْنُ
يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ
وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ
وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ
عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ وَ حَمَّادِ بْنِ
عِيسَى جَمِيعاً عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع
قَالَ
إِذَا فَرَغْتَ مِنْ سَعْيِكَ وَ أَنْتَ
مُتَمَتِّعٌ فَقَصِّرْ مِنْ شَعْرِكَ مِنْ جَوَانِبِهِ وَ لِحْيَتِكَ وَ خُذْ مِنْ
شَارِبِكَ وَ قَلِّمْ مِنْ أَظْفَارِكَ وَ أَبْقِ مِنْهَا لِحَجِّكَ فَإِذَا
فَعَلْتَ ذَلِكَ فَقَدْ أَحْلَلْتَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ يُحِلُّ مِنْهُ الْمُحْرِمُ
وَ أَحْرَمْتَ مِنْهُ فَطُفْ بِالْبَيْتِ تَطَوُّعاً مَا شِئْتَ[4] این حدیث مربوط
به تقصیر در عمره ی مفرده است و واضح است که در بیان مستحبات
است نه در بیان تخییر.
مُحَمَّدُ بْنُ
يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ
وَ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ
سَأَلْتُهُ عَنْ مُتَمَتِّعٍ قَرَضَ
أَظْفَارَهُ وَ أَخَذَ مِنْ شَعْرِهِ بِمِشْقَصٍ (مانند کارد و مانند آن که
آلتی برای بریدن است.)
قَالَ لَا
بَأْسَ لَيْسَ كُلُّ أَحَدٍ يَجِدُ جَلَماً (قیچی)
[5] سؤال راوی از
این است که آیا وسیله ی کوتاه کردن مو یا ناخن
می تواند با کارد و مانند آن باشد و امام علیه السلام می
فرماید: در آلت کوتاه کردن هرچه باشد فرقی ندارد زیرا همه به
قیچی دسترسی ندارند. این روایت در مقام بیان
تخییر بین حلق و تقصیر مو یا ناخن نیست.
الْحُسَيْنِ بْنِ
سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ
مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ قَالَ
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ مُتَمَتِّعَةٍ عَاجَلَهَا زَوْجُهَا قَبْلَ أَنْ
تُقَصِّرَ (همسرش قبل از اینکه تقصیر کند تصمیم گرفت با
او آمیزش کند.)
فَلَمَّا تَخَوَّفَتْ أَنْ
يَغْلِبَهَا (وقتی ترسید که نتواند جلوی غلبه ی شوهر
را بگیرد.)
أَهْوَتْ إِلَى قُرُونِهَا (به
سراغ موهای جلوی سرش رفت.)
فَقَرَضَتْ
مِنْهَا بِأَسْنَانِهَا (با دندانش مقداری از آنها را کند.)
وَ قَرَضَتْ بِأَظَافِيرِهَا (و مقداری
نیز از ناخن هایش را با دندانش کند.)
هَلْ
عَلَيْهَا شَيْءٌ قَالَ لَا لَيْسَ كُلُّ أَحَدٍ يَجِدُ الْمَقَارِيضَ (زیرا
هر کسی که به قیچی دسترسی ندارد. فقط باید
مقداری از موها را قطع کنند.)
[6]امام علیه السلام
در مورد عمل زن فرموده است که او آگاهانه عمل کرده است و معنای آن نمی
تواند تخییر بین قصر مو و ناخن باشد مخصوصا که آن زن هم قصر کرد
و که ناخن را کند و هر دو یقینا واجب نیست.
مخصوصا که فعل او لسان
ندارد که ثابت کند که این عمل از باب وجوب بوده یا استحباب یا
احتیاط. همچنین فعل مزبور در خصوص نساء است نه مردان.
نتیجه
اینکه
از نظر اقوال، آیه ی قرآن و روایات، مسأله ی کوتاه کردن
ناخن به عنوان یکی از افراد تخییر شناخته نشده است. بنا
بر این وجه فتوای امام قدس سره برای ما مشخص نیست و ما به
آن قائل نیستیم. بله می توان از باب احتیاط ناخن را هم
کوتاه کرد ولی قناعت به ناخن کافی نیست. کوتاه کردن ناخن فقط
مستحب می باشد.
ان شاء الله در جلسه
ی بعد روایاتی که حاکی از استحباب کوتاه کردن ناخن دارد
را ذکر می کنیم.