نکته ای پیرامون دحو الارض:
امروز
روز بیست و پنجم ذی القعده و به روز دحو الارض معروف است و
اعمالی در این روز وارد شده است.
آنچه
از نظرات دانشمندان امروز استفاده می شود این است که زمین
هنگامی که از خورشید جدا شد گویی آتشین بود که به
تدریج سرد شد. در جو او بخار آب بسیاری بود که به صورت باران
های سیل آسا به زمین می ریخت. به قدری زمین
داغ بود که این آب سریعا بخار می شد و بالا می رفت و
دوباره سرد می شد و سیلاب وار به سمت زمین سرازیر
می شد این کار تا جایی ادامه یافت که زمین به
تدریج خنک شد و این آبها روی زمین مستقر گشت. تمام کره
ی زمین در آن زمان زیر آب بود و خشکی در آن وجود نداشت.
از آنجا که در زمین خلل و فرجی بود این آبها به تدریج در
آن فرو رفت و دریاها و اقیانوس ها را تشکیل داد و نقاط
خشکی در آن پدیدار شد.
مطابق
اعتقاد ما اولین نقطه ی خشکی که از زمین سر بر آورد
سرزمین مکه بود و به تدریج ادامه یافت تا به صورت فعلی
تثبیت شد.
اشکال
نشود که سرزمین مکه در نقطه ی پستی قرار دارد و چگونه این
مکان، اولین جایی بود که از زیر آب ها بیرون آمد
زیرا جواب این است که پوسته ی زمین دائما در حال
تغییر است و بعضی جاهای آن بالا و پائین می
رود. مثلا بعضی جاها کف دریا بوده و الآن بالا آمده است مثلا کوه
هایی دیده می شود که در بالای آن آثار ماهیان
دریا وجود دارد.
در
مسیر قم به تهران نیز کوه هایی می
بینیم که لبه لبه و لایه لایه می باشد که علامت آن
است که به شکل رسوبات کف دریا بوده است.
دحو
الارض به معنای کشیده شدن زمین و پدیدار شدن خشکی
ها از زیر خاک بود که در این روز از نقطه ی کعبه شروع شد.
این
زمین ها از نعمت های خدا است و چون اولین طلیعه ی این
نعمت در این روز بود، این روز در روایات ما به عنوان روز
مبارکی معرفی شده است و دستورهایی در این روز به ما
داده شده است تا فراموش نکنیم که این زمین همواره به این
شکل نبوده است. اعمال این روز برای شکرانه ی این نعمت
بزرگ الهی است.
اینکه
خداوند می فرماید: ﴿
وَ
الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها﴾
[1] اشاره به همین
گستردن زمین می باشد.
موضوع: تقسیم گوشت
قربانی و حکم یافت نشدن قربانی
سخن در قربانی در
حج است و گفتیم که قربانی را باید تقسیم سه گانه کرد به
این گونه که بخشی را خود فرد بخورد و بخشی را به مؤمنین
هدیه دهد و بخشی را به فقراء اطعام کند. گفتیم اگر این
حکم اقوی نباشد لا اقل احتیاط وجوبی است که چنین کنند.
سپس اموری
باقی مانده بود که امر اول را بحث کردیم و امروز به امر دوم می
پردازیم که آن را کمتر متعرض شده اند فنقول:
الامر
الثانی:
گفتیم که انسانی که صاحب قربانی است باید خودش بخشی
از آن را بخورد. سؤالی که مطرح می شود این است که آیا اگر
بخشی از قربانی را به عنوان هدیه به مؤمنین و یا
سهم فقراء به او بدهند آیا واجب است که آنها سهم خود را بخورند؟ زیرا
خداوند در قرآن به شکل امر می فرماید: ﴿
فَكُلُوا مِنْها وَ
أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقير﴾
[2] و ﴿
فَكُلُوا
مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَر﴾
[3] در هر دو آیه
واژه ی ﴿
أَطْعِمُوا﴾ امر به اطعام است.
به نظر ما این
واژه به این معنا است که سهم قربانی آنها را در اختیار آنها
بگذارید و سیره بر این نبوده است که گوشت قربانی را طبخ
کنند و به آنها بدهند تا بخورند. مثلا رسول خدا (ص) و امیر مؤمنان
علیه السلام که گوشت های قربانی زیادی در
ایام حج آماده می کردند، آنها را در اختیار دیگران
می گذاشتند نه اینکه آنها را آماده و طبخ کنند تا ما بقی
بیایند و بخورند.
این نکته را
نیز اضافه می کنیم که رسول خدا (ص) در حج که شتران
بسیاری به همراه داشت امر کرد که از گوشت هر کدام اندکی را جدا
کنند و غذایی درست کنند و سپس رسول خدا (ص) خود از آن میل
فرمود. این نیز دلیلی بر این است که صاحب
قربانی باید از گوشت قربانی بخورد زیرا رسول خدا (ص)
فرمود که مناسک حج را از من بیاموزید. این نیز
قرینه است که امر به (کلوا) در دو آیه ی فوق حمل بر وجوب شود.
به هر حال وقتی
سیره بر این مستقر شده است که سهم قربانی را در اختیار
افراد بگذارند و به آنها اطعام نکند، در نتیجه فقیر و فرد مؤمن می
تواند آن را بفروشد و لازم نیست حتما خودش آن را بخورد.
الامر الثالث: آیا وجوب اکل و
وجوب تقسیم ثلاثی فوق تکلیفی است یا وضعی به
این معنا که اگر کسی به آن عمل نکند آیا قربانی او باطل
می شود به این معنا که باید یک قربانی دیگر انجام
دهد یا اینکه صرفا کار خلافی مرتکب شده است ولی عملش
صحیح است؟ این فرع را نیز کمتر متذکر شده اند.
ظاهر این است که حکم
مزبور تکلیفی است و دلیلی بر اینکه حکم مزبور
وضعی باشد وجود ندارد و نشنیده ایم که اگر کسی
تقسیم فوق الذکر را رعایت نکرده باشد لازم باشد که یک
قربانی دیگر انجام دهد.
البته در زمان ما که
انجام تکلیف فوق میسور نیست حکم مزبور از ما برداشته می
شود.
مسألة 14 - لو لم يقدر على الهدي بأن لا يكون هو ولا قيمته عنده يجب
بدله صوم ثلاثة أيام في الحج وسبعة أيام بعد الرجوع منه. [4]
اگر وضع به گونه
ای است که نه قربانی پیدا می شود و نه پولش موجود است
باید عوض آن ده روز روزه گرفت به این گونه که سه روز در ایام حج
و در سفر و هفت روز بعد از رجوع به وطن.
البته سه روزی که
در ایام حج روزه می گیرد نباید در ایام تشریق
باشد یعنی نه عید قربان و نه در یازدهم و دوازدهم و
سیزدهم ذی الحجة.
دلیل آن آیه
ی سوره ی بقره است که می فرماید: ﴿
فَمَنْ
تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ
لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ
تِلْكَ عَشَرَةٌ كامِلَةٌ ذلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حاضِرِي الْمَسْجِدِ
الْحَرامِ﴾
[5] این نکته را
باید اضافه کنیم که این مسأله در ایام ما غالبا محل
ابتلاء نیست زیرا کسانی که به حج مشرف می شوند به گوسفند
دسترسی دارند و اگر هم گوسفند پیدا نشود غالبا حاجیان پول آن را
دارند. کم اتفاق می افتد که کسی نه گوسفند پیدا کند و نه پولش
را داشته باشد. فقط در صورتی که کسی اموالش غارت شود و یا گم
شود ممکن است مصداق داشته باشد.
امام قدس سره در مسأله
ی فوق به یک نکته ی مهم اشاره نفرمودند و آن اینکه اگر
کسی گوسفند پیدا نکند باید ثمن آن را در اختیار کسی
بگذارد که از طرف او گوسفندی بخرد و در طول ماه ذی الحجة ذبح کند و
اگر نشد در سال بعد این کار را انجام دهد. بنا بر این اگر هدی
یافت نشود و ثمنش موجود باشد، می توان مشکل را حل کرد و کار به
صیام کشیده نمی شود. نتیجه اینکه اگر هدی
نباشد، تبدیل به ثمن می شود و اگر ثمن هم نباشد تبدیل به
صیام می شود. به هر حال اینکه آیا هدی تبدیل
به ثمن می شود یا نه مهمتر است زیرا بین علماء محل اختلاف
است و الا اگر ثمن هم نباشد اینکه تبدیل به صیام می شود
امری است واضح زیرا متن آیه ی قرآن است.
ما ابتدا مسأله ی
اول را مطرح می کنیم و آن اینکه قربانی یافت
نمی شود ولی ثمن آن موجود است.
اقوال علماء:
در این
مسأله سه قول است:
قول اول که قول مشهور است
این است که اگر هدی یافت نشود و فرد، واجد ثمن باشد باید
پول را نزد فرد ثقه ای بگذارد که در ایام ذی الحجة قربانی
را بخرد و ذبح کند و اگر در آن سال نشد این کار را در سال بعد انجام دهد و
از طرف حاجی قربانی را بخرد و ذبح کند. در این فرع، روزه ای
بر حاجی واجب نیست.
قول دوم این است که
وقتی هدی نبود باید روزه گرفت و تبدیل به ثمن نمی
شود. این قول، ضعیف است.
قول سوم این است که فرد،
بین سه چیز مخیر است: اول اینکه تبدیل به
صیام شود، دوم اینکه ثمن را نزد کسی بگذارد که از طرف او ذبح
کند و سوم اینکه ثمن مزبور را در اختیار فقراء بگذارد.
صاحب ریاض در
عبارت جامعی می فرماید:
و اعلم أنه لو فقد فقد
الهدي ووجد ثمنه وهو يريد
الرجوع استناب ثقة في شرائه
وذبحه طول ذي الحجة فإن لم يوجد
فيه ففي العام المقبل (در
سال بعد)
في ذي الحجة، على الأظهر الأشهر، بل عليه عامة
من تأخر (همه ی متاخرین)
، وفي ظاهر الغنية
الإجماع عليه و هو الحجة مضافاً إلى الصحيح الصريح في ذلك... قیل بل
ینتقل فرضه الی الصوم و قائل هو الحلی وتبعه الماتن (محقق)
في الشرائع وفيه نظر و للاسکافی هنا قول ثالث مخيّر
بين القولين الأوّلين (بین
اینکه تبدیل به ثمن شود و یا تبدیل به صیام شود)
وبين
الصدقة بالوسطى من قيمة الهدي في تلك السنة(یعنی
باید دید که قیمت گوسفند در ابتدا چقدر بود و در وسط آن
ایام چند ریال و بعد چند ریال، بعد تقسیم می کنند و
حد وسط آن را می گیرند. این دستور در روایت ذکر شده است.)
.[6]