موضوع: شرایط رمی

بحث در واجبات رمی جمرات است و به واجب ششم رسیده ایم و آن اینکه عدد سنگ ها باید هفت تا باشد. گفتیم این مسأله بین شیعه و اهل سنت اجماعی است و سیره ی عملی هم بر آن ارائه شده است.

به دلالت روایات رسیده ایم. بخشی از این احادیث را در جلسه ی قبل خواندیم و اکنون به ادامه ی آن می پردازیم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبَّاسٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ رَمَى الْجَمْرَةَ الْأُولَى بِثَلَاثٍ وَ الثَّانِيَةَ بِسَبْعٍ وَ الثَّالِثَةَ بِسَبْعٍ قَالَ يُعِيدُ يَرْمِيهِنَّ جَمِيعاً بِسَبْعٍ سَبْعٍ قُلْتُ فَإِنْ رَمَى الْأُولَى بِأَرْبَعٍ وَ الثَّانِيَةَ بِثَلَاثٍ وَ الثَّالِثَةَ بِسَبْعٍ قَالَ‌ يَرْمِي الْجَمْرَةَ الْأُولَى بِثَلَاثٍ وَ الثَّانِيَةَ بِسَبْعٍ وَ يَرْمِي جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ بِسَبْعٍ قُلْتُ فَإِنَّهُ رَمَى الْجَمْرَةَ الْأُولَى بِأَرْبَعٍ وَ الثَّانِيَةَ بِأَرْبَعٍ وَ الثَّالِثَةَ بِسَبْعٍ قَالَ يُعِيدُ فَيَرْمِي الْأُولَى بِثَلَاثٍ وَ الثَّانِيَةَ بِثَلَاثٍ وَ لَا يُعِيدُ عَلَى الثَّالِثَةِ[1]
این روایت صحیحه است.

حکم این است که اگر کمتر از چهار تا رمی کرده باشد باید آن را از سر بگیرد و اگر چهار تا رمی کرده است فقط باید آن را تکمیل کند. اگر کسی چهار تا رمی کرده باشد لازم نیست توالی بین جمار را رعایت کند ولی اگر کمتر باشد باید توالی بین آن و ما بقی رعایت شود.

به هر حال این روایت در مقام بیان ترتیب و جبران ناقص است نه در مقام بیان عدد هفت در رمی ولی از آن استفاده می شود که عدد هفت مسلم فرض شده است.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ فِي رَجُلٍ أَخَذَ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ حَصَاةً فَرَمَى بِهَا فَزَادَتْ وَاحِدَةٌ (یک سنگ اضافه آمد) فَلَمْ يَدْرِ أَيُّهُنَّ نَقَصَ قَالَ فَلْيَرْجِعْ وَ لْيَرْمِ كُلَّ وَاحِدَةٍ بِحَصَاةٍ فَإِنْ سَقَطَتْ مِنْ رَجُلٍ حَصَاةٌ فَلَمْ يَدْرِ أَيُّهُنَّ هِيَ فَلْيَأْخُذْ مِنْ تَحْتِ قَدَمَيْهِ حَصَاةً وَ يَرْمِي بِهَا (زیرا سنگ هایی که زیر دست و پا است علامت آن است که با آن رمی نشده است از این رو بکر است و می توان با آن رمی کرد.) الْحَدِيثَ[2]
در این روایت هم مسلم فرض شده است که باید به هر جمره هفت سنگ زد که مجموع آن بیست و یک سنگ است. به هر حال چون شبهه ی وجوبیه ی محصوره است باید در آن احتیاط کرد و از این رو امام علیه السلام می فرماید: باید برگردد و هر جمره را یک بار دیگر رمی کند.

عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع ذَهَبْتُ أَرْمِي فَإِذَا فِي يَدِي سِتُّ حَصَيَاتٍ فَقَالَ خُذْ وَاحِدَةً مِنْ تَحْتِ رِجْلَيْكَ[3]
به هر حال در این روایات عدد هفت از مسلمات فرض شده است. بعد این نکته را مطرح می کنیم که آیا کسی می تواند از زیر پایش سنگی را بر دارد یا نه و خواهیم گفت می شود زیرا استصحاب بکر بودن در آن جاری است.

عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ رَمَى الْجَمْرَةَ بِسِتِّ حَصَيَاتٍ فَوَقَعَتْ وَاحِدَةٌ فِي الْحَصَى قَالَ يُعِيدُهَا إِنْ شَاءَ مِنْ سَاعَتِهِ وَ إِنْ شَاءَ مِنَ الْغَدِ إِذَا أَرَادَ الرَّمْيَ وَ لَا يَأْخُذُ مِنْ حَصَى الْجِمَارِ الْحَدِيثَ[4]

عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَلَانِسِی عَنْ عَلِی بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ اللَّهَ بَعَثَ جَبْرَئِیلَ إِلَى آدَمَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیكَ یا آدَمُ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی إِلَیكَ لِأُعَلِّمَكَ الْمَنَاسِكَ... ِ فَعَرَضَ لَهُ إِبْلِيسُ عِنْدَ الْجَمْرَةِ فَقَالَ لَهُ إِبْلِيسُ لَعَنَهُ اللَّهُ يَا آدَمُ أَيْنَ تُرِيدُ (به کجا می خواهی بروی) فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ يَا آدَمُ ارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ وَ كَبِّرْ مَعَ كُلِّ حَصَاةٍ تَكْبِيرَةً فَأَمَرَهُ فَفَعَلَ ذَلِكَ آدَمُ فَذَهَبَ إِبْلِيسُ ثُمَّ عَرَضَ لَهُ عِنْدَ الْجَمْرَةِ الثَّانِيَةِ فَقَالَ لَهُ يَا آدَمُ أَيْنَ تُرِيدُ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ يَا آدَمُ ارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ وَ كَبِّرْ مَعَ كُلِّ حَصَاةٍ تَكْبِيرَةً فَفَعَلَ ذَلِكَ آدَمُ فَذَهَبَ إِبْلِيسُ ثُمَّ عَرَضَ لَهُ عِنْدَ الْجَمْرَةِ الثَّالِثَةِ فَقَالَ لَهُ يَا آدَمُ أَيْنَ تُرِيدُ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ ارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ وَ كَبِّرْ مَعَ كُلِّ حَصَاةٍ تَكْبِيرَةً فَفَعَلَ ذَلِكَ آدَمُ فَذَهَبَ إِبْلِيسُ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ إِنَّكَ لَنْ تَرَاهُ بَعْدَ مَقَامِكَ هَذَا أَبَدا[5]

وقتی امام علیه السلام این جریان را نقل می کند معنایش این است که اصحاب پیامبر هم باید هفت بار سنگ بزنند.

از این حدیث فلسفه ی رمی جمرات هم روشن می شود زیرا خاطره ی طرد شیطان در نظر انسان مجسم می شود. قسمت اعظم مراسم حج احیای خاطرات آدم و ابراهیم است.

امام قدس سره در شرط هفت رمی می فرماید: السابع أن يتلاحق الحصيات، فلو رمى دفعة لا يحسب إلا واحدة ولو وصلت على المرمى متعاقبة، كما أنه لو رماها متعاقبة صح وإن وصلت دفعة. [6]

یعنی سنگ ها را باید تک تک پشت سر هم رمی کرد به گونه ای که اگر یک جا رمی شود همه یکی حساب می شود حتی اگر این سنگ ها با هم به جمره نخورد و پشت سر هم بخورد.

از این رو اگر تک تک و سریع رمی کند هر کدام یک عدد جداگانه حساب می شود هرچند اگر چند تا با هم اصابت کند.

بنا بر این مهم این است که باید هر سنگ جداگانه پرت شود چه با هم به جمره بخورند یا نه.

اقوال علماء:

این مسأله در کلام بسیاری ذکر نشده است ولی با این حال صاحب حدائق، شهید در دروس و علامه در منتهی و شیخ در خلاف آن را ذکر کرده اند. در میان معاصرین بعضی مانند مرحوم آیت الله خوئی متعرض آن شده است.

از این رو نمی توان در این مسأله ادعای اجماع کرد.

صاحب حدائق می فرماید: وخامسها - أن يرميها متفرقة متلاحقة، فلو رمى بها دفعة لم يجزه... وبذلك صرح جملة من الأصحاب (رضوان الله عليهم) أيضا و قال فی المنتهی: و رمی کل حصاة بانفرادها فلو رمی الحصیات دفعة لم یجز و فی الدروس: انها تحسب واحدة.[7]

شیخ طوسی در خلاف می فرماید: اذا رمی سبع حصیات دفعة واحدة لم یعتد باکثر من واحدة سواء وقعت علیها مجتمعة او متفرقة و به قال الشافعی و قال ابو حنیفة اذا وقعت متفرقة اعتقد بهنّ کلهنّ (اگر دفعة واحدة پرت کند ولی متعدد به جمره بخورد تک تک حساب می شود.)[8]

دلیل مسأله:

تمسک به سیره ی قطعیه: سیره بر این است که هر کسی سنگ ها را تک تک پرت می کند. آیت الله خوئی در این مورد می فرماید: ما ندیده ایم و نشنیده ایم که کسی همه ی سنگ ها را با هم پرت کند و به احتمال قوی این سیره به زمان شارع مقدس می رسد.

بعد ایشان به بعضی از روایات تمسک کرده است که به دلالت تضمنی و التزامی بر مدعی دلالت دارد: مانند اینکه در روایت است که هنگام پرت کردن هر سنگ تکبیر بگو. این علامت آن است که سنگ ها را باید دانه دانه پرت کرد:[9]

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ قُلْتُ مَا أَقُولُ إِذَا رَمَيْتُ قَالَ كَبِّرْ مَعَ كُلِّ حَصَاةٍ[10]
این روایت در بیان امری مستحب است و آن اینکه هنگام رمی هر سنگ خوب است تکبیر بگویند ولی از این استفاده می شود که تک تک رمی کردن امر مسلمی بوده است.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ خُذْ حَصَى الْجِمَارِ إِلَى أَنْ قَالَ ثُمَّ تَرْمِي فَتَقُولُ مَعَ كُلِّ حَصَاةٍ اللَّهُ أَكْبَرُ[11]
این روایت صحیحه است.

بعد آیت الله خوئی به روایت خذف هم استدلال می کند و آن اینکه سنگ را روی انگشت ابهام بگذارند و با ناخن سبابه آن را پرت کنند. [12]