موضوع: صورت وقوف به عرفات و مشعر

بحث در صورت وقوف به عرفات و مشعر است و سخن در صورت ششم است و آن کسی بود اضطراری عرفه و اضطراری شب مشعر را درک کرده است.

امام قدس سره در این فرع می فرماید:

السادس درك اضطراري عرفة واضطراري المشعر الليلي، فإن كان صاحب عذر وترك اختياري عرفة عن غير عمد صح على الأقوى، وغير المعذور إن ترك اختياري عرفة عمدا بطل حجه، وإن ترك اختياري المشعر عمدا فكذلك على الأحوط، كما أن الأحوط ذلك في غير العمد أيضا[1]

گفتیم این فرع سه صورت دارد. صورت اول جایی بود که عمدا اختیاری عرفات و مشعر را ترک نکرده باشد. گفتیم حج بلا اشکال صحیح است.

الصورة الثانیة: فرد عمدا اختیاری عرفه را ترک کرده است و مجبور شد اضطراری عرفه را انجام دهد.

او چون رکن را عمدا ترک کرده است حجش باطل است. سابقا هم به روایات آن اشاره کرده ایم. مثلا در روایتی آمده بود که اصحاب الاراک یعنی کسانی که در در اراک که خارج از عرفات است وقوف کنند حجشان باطل است:

ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي الْمَوْقِفِ ارْتَفِعُوا عَنْ بَطْنِ عُرَنَةَ وَ قَالَ أَصْحَابُ الْأَرَاكِ لَا حَجَّ لَهُمْ[2]

الصورة الثالثة: کسی اختیاری مشعر را عمدا ترک کرده است. یعنی کسی وقوف اضطراری عرفه را درک کرد و بعد شب وارد مشعر شد ولی عمدا قبل از بین الطلوعین از مشعر خارج شد.

حکم این مسأله مبتنی بر مسأله ی سابق است. گفتیم مشهور قائل به صحت شدند و گفتند باید گوسفندی هم قربانی کند در نتیجه وقوف شب مشعر با اضافه ی قربانی، جایگزین وقوف بین الطلوعین می باشد.

البته ابن ادریس با این حکم مخالف بود. امام قدس سره در آنجا قائل به احتیاط شدند که حج باطل باشد به این معنا که باید عمره ی مفرده ای انجام دهد و از احرام بیرون بیاید و سال بعد هم حج به جا آورد.

البته اگر کسی بخواهد احتیاط کند باید هم حج را تمام کند و هم عمره به جا آورد و هم سال بعد حج دیگری به جا آورد.

ما در آنجا قائل شدیم که قول مشهور صحیح می باشد.

مشکلی که در کلام امام قدس سره است این است که امام می فرماید: اگر کسی که اختیاری عرفه را از روی عذر ترک کرده باشد و به اضطراری رسیده باشد و بعد اختیاری مشعر را هم از روی عذر ترک کرده باشد و به وقوف شب مشعر رسیده باشد علی الاحوط حج او هم باطل است.

این عبارت با صدر کلام ایشان در تعارض است زیرا ایشان در صدر قائل شده بود که چنین حجی صحیح است.

حتی وقتی شارع خودش اضطراری عرفات و مشعر را تجویز کرده است علامت آن است که حج باید صحیح باشد.

بنا بر این ذیل کلام امام قدس سره که ظهور در احتیاط وجوبی دارد صحیح نیست حتی اگر مراد ایشان احتیاط مستحبی هم بود صحیح نبود.

السابع درك اضطراري عرفة واضطراري المشعر اليومي، فإن ترك أحد الاختياريين متعمدا بطل، وإلا فلا يبعد الصحة وإن كان الأحوط الحج من قابل لو استطاع فيه. [3]

صورت هفتم در مورد کسی است که اضطراری عرفه و اضطراری صبح مشعر را درک کرده است (یعنی در مشعر بعد از طلوع آفتاب تا قبل از ظهر وقوف کرد.)

فرع اول در کلام امام قدس سره این است که اگر چنین فردی یکی از دو وقوف اختیاری را عمدا ترک کرده باشد حجش باطل است.

فرع دوم این است که ترک وقوف اختیاری از روی عذر بوده باشد که ایشان قائل است که بعید نیست صحیح باشد.

بعد امام قدس سره احتیاط مستحب می کند و آن اینکه سال بعد از مستطیع بود حج دیگری به جا آورد.

در فرع اول بحث جدید وجود ندارد و اما فرع دوم:

اقوال علماء: اکثریت قاطع فتوا به صحت داده اند.

صاحب مستند می فرماید: السادس: أن يدرك الاضطراريين من غير تعمد ترك أحد الاختياريين، (اضطراری مشعر در کلام ایشان هم شب مشعر را شامل می شود و هم صبح آن را) والأقوى: صحة الحج، وفاقا للشيخ والصدوق والسيد والإسكافي والحلبيين (ابو الصلاح حلبی و سید ابو المکارم ابن زهره) والمحقق وأكثر كتب الفاضل (علامه حلی) وأكثر المتأخرين بل الأكثر مطلقا کما قیل. (اکثر اعم از قدماء و متاخرین)[4]

با این حال ظاهر عبارت ریاض بطلان است[5]

دلیل مسأله:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَسَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا أَدْرَكَ الْحَاجُّ عَرَفَاتٍ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ (یعنی شب عرفات و وقوف اضطراری را درک کرد) فَأَقْبَلَ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ لَمْ يُدْرِكِ النَّاسَ بِجَمْعٍ (یعنی بعد از بین الطلوعین شده بود و مردم همه رفته بودند) وَ وَجَدَهُمْ قَدْ أَفَاضُوا فَلْيَقِفْ قَلِيلًا بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَ لْيَلْحَقِ النَّاسَ بِمِنًى وَ لَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ [6]
این روایت صحیحه است.

ظاهر عبارت (أَدْرَكَ) این است که فرد در عدم درک وقوف اختیاری معذور بوده است.

دلالت روایت کاملا شفاف است.

با این حال مشکلی که شاید موجب شده است بعضی تردید کنند این است که ما دو دسته از روایات داریم.

یک دسته از روایات که در باب 22 آمده بود می گفت اگر کسی قبل از طلوع شمس مشعر را درک نکند حجش صحیح نیست. از جمله می توان به حدیث 1 تا 4 اشاره کرد.

در نقطه ی مقابل، در باب 23 روایات متعددی است که اگر کسی تا زوال ظهر وقوف به مشعر را درک نکند حجش صحیح نیست. روایت 6 تا 11 از این دسته است.

در اینجا جوابی سابقا دادیم و آن اینکه یک روایت وجود دارد که سخن از قبول از طلوع شمس دارد و بعد در خود آن روایت اصلاح شده است و قبل از زوال ظهر مطرح شده است.

در نتیجه گفتیم شاید روایاتی که قبل از طلوع شمس است به سب خطای راویان چنین نقل شده باشد.

اگر این سخن را قبول کنیم که معارضه بر طرف می شود و الا باید به سراغ مرجحات بین این روایات رویم.

اولین مرجح اخذ به آنی است که بین اصحاب مشهور است (شهرت فتوایی). در این مسأله چون شهرت فتوایی با کسانی است که معیار را تا زوال ظهر می دانند.

بنا بر این ما هم مطابق مشهور فتوا می دهیم و حق با روایات طائفه ی دوم است.