موضوع: کفاره ی استعمال طیب

بحث در مسأله ی پانزدهم از تروک احرام است که مربوط به کفاره ی استعمال طیب است. مسائلی را پیرامون این مسأله بیان کردیم و گفتیم کفاره ی آن دم شاة است.

الفرع الثالث: آیا در هر نوع استعمال طیب کفاره وجود دارد؟

سابقا از مرحوم نراقی در مستند در این مورد هفت قول از علماء نقل کردیم. یکی از آن اقوال این بود که تمامی انواع استعمالات کفاره دارد و امام قدس سره در تحریر هم همین قول را اخذ کرده است و می فرماید: کفارة استعمال الطیب شاة علی الاحوط

ایشان استعمال طیب را مقید به چیزی نکرده اند. صاحب جواهر و صاحب شرایع و جمعی دیگر نیز همین قول را اخذ کرده اند.

دلالت روایات: روایات بجز یک مورد همه محدود هستند و مطلق استعمال را شامل نمی شوند.

باب 4 از ابواب بقیة الکفارات حدیث 1: در این حدیث به زعفران یا طعامی که در آن طیب است تصریح شده است.

حدیث 5: صحیحه ی معاویة بن عمار است مخصوص طیب بنفشه و مخصوص به مورد تداوی می باشد.

باب 8 از ابواب بقیة الکفارات حدیث1: در این روایت از شخص محرمی سؤال شده است که طعامی که نمی بایست می خورد را خورد. گفتیم هرچند ممکن است مراد از طعام مزبور گوشت صید باشد با این وجود عبارت مزبور عام است و غذای معطر را شامل می شود.

حدیث 4: این حدیث در مورد پوشیدن لباسی است که محرم نباید آن را می پوشید. گفتیم ظاهر این عبارت هر چند ظهور در مخیط دارد ولی شامل لباس معطر را هم شامل می شود. به هر حال این روایت مخصوص لُبس است.

فقط یک روایت وجود دارد که هرچند محدود نیست ولی در دلالت آن خدشه وارد است و آن حدیث 5 از باب 8 می باشد. این روایت از قرب الاسناد است و مشکل سندی دارد: عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ خَرَجْتَ مِنْ حَجِّكَ فَعَلَيْهِ فِيهِ دَمٌ تُهرِيقُهُ حَيْثُ شِئْتَ

این حدیث عام است و طیب را با تمام استعمالات و تمام انواع شامل می شود. با این وجود دلالت این حدیث مبهم است. زیرا استعمال طیب، فرد را از حج خارج نمی کند. اگر هم مراد امام علیه السلام این است که هرچیزی که بر خلاف مقررات حج است و محرم آن را مرتکب شود باید گوسفندی را قربانی کند. اگر مراد این باشد واضح است که تخصیص بسیاری به آن وارد می شود زیرا در بسیاری از موارد مخالفت با قوانین حج موجب کفاره ی گوسفند نیست.

اما از راه دیگری می توان وارد شد و آن اینکه اگر این روایات را دست عرف بدهیم الغاء خصوصیت می کند و می گوید زعفران و یا طعام و لباس خوشبو و یا تداوی خصوصیتی ندارند و آنچه مهم است استعمال طیب می باشد و بعید است این موارد از باب تعبد باشد. بنابراین ابتدا استقراء می کنیم و موارد مختلف را احصاء می کنیم و بعد با الغاء خصوصیت آن را به تمامی انواع استعمالات تسری می دهیم. آنچه برای شارع مهم است این است که محرم از طیب متلذذ نشود و بر این اساس برای ارتکاب آن کفاره قرار داده است.

راه دیگر این است که در روایاتی که کفاره را صدقه بیان می کرد و مربوط به استعمال طیب در حال جهل و نسیان بود نظر می کنیم و می بینیم عام است و در آن عباراتی مانند (فمن ابتلی بشیء من ذلک) وجود دارد که همه ی عطریات و همه ی استعمالات را شامل می شود. می گوییم به قرینه ی عمومیتی در که آن روایات است لا بد دم شاة هم عام است. بنابراین کفاره به شاة را از این روایات اخذ می کنیم و عمومیت را از آن روایات. (این دلیل می تواند مؤید باشد.)

فرع چهارم: آیا تکرار استعمال طیب موجب تکرار کفاره می شود؟

امام قدس سره می فرماید: و لو تكرر منه الاستعمال فان تخلل بين الاستعمالين الكفارة تكررت، و إلا فإن تكرر في أوقات مختلفة فالأحوط الكفارة، و إن تكرر في وقت واحد لا يبعد كفاية الكفارة الواحدة.

این مسألة مربوط به طیب نیست و تمامی کفارات حرام را شامل می شود. مثلا اگر کسی چند بار لباس مخیط پوشید و یا زیر سایبان رفت و موارد دیگر.

حتی این بحث در غیر مسأله ی حج نیز مطرح است مثلا در حال صوم اگر کسی چندین بار غذا بخورد آیا هر کدام یک کفاره ی جداگانه دارد. هکذا در مورد اعتکاف و یا کفاره ی قسم و عهد و نذر به این گونه که کسی نذر کرده است هرگز سیگار نکشد و بعد هر روز یک سیگار کشید آیا هر روز باید یک کفاره بدهد یا نه هکذا کفاره ی قتل عمد و خطا که در مورد قتل عمد علاوه بر قصاص و دیه کفاره ی جمع دارد و در قتل خطأ کفاره ی تخییر وجود دارد. اگر قاتل را سریعا قصاص نکردند او باید کفاره را ادا کند. حال اگر قتل را تکرار کند آیا کفاره هم متکرر می شود؟

اقوال علماء:

اقوال علماء در این مورد اختلافی است. صاحب جواهر این بحث را در آخر باب کفارات در ج 20 ص 435 ذکر کرده است.

صاحب حدائق اقوال مختلف را به خوبی جمع کرده است. ایشان در حدائق ج 15 ص 551 چهار قول نقل می کند:

    1. زعم الفاضلان (علامه و محقق) ان مناط التعدد اختلاف المجلس (یعنی اگر کسی در جایی نشسته است و عطری استعمال کند و بعد در جای دیگر برود و عطر استعمال کند کفاره متعدد می شود ولی اگر در یک مجلس عطری استفاده کند و بعد همان جا بنشیند و مجدد عطر استعمال کند کفاره تکرار نمی شود.)

    2. المنقول من الشیخ و جماعة من الاصحاب اعتبار اختلاف الوقت فی التکرر. (بنابراین اگر کسی در یک مجلس در دو وقت عطر استعمال کند باید دو کفاره بدهد.)

    3. ذهب بعضهم الی التکرر مع اختلاف صنف الملبوس کالقمیص و السراویل (یعنی کسی یک پیراهن مخیط و یک شلوار مخیط پوشید) هکذا در مورد طیب اگر کسی یک بار مشک مصرف کرد و بعد گلابی را استعمال کرد کفاره نیز تکرار می شود.

    4. و عن موضع من المنتهی تکرر الکفارة بتکرر اللبس مطلقا (و هکذا در عطر) یعنی اگر دو لباس را با هم بپوشد یک لبس محسوب می شود و یک کفاره است ولی اگر جدا جدا بپوشد دو کفاره است. بنابراین معیار استعمال است نه وقت و نه زمان و نه نوع

صاحب حدائق سپس می گوید: ان الاظهر التکرر مع اختلاف صنف الملبوس (و صنف عطر)

امام قدس سره قائل به تفصیل دیگری شده است که ان شاء الله در جلسه ی بعد نقل می کنیم.