موضوع: احرام از محاذات میقات.

بحث در مسئله ی چهارم از مسائل میقات حج است. این مسئله دو فرع دارد: فرع اول این است که اگر از مسیری می رویم که در آن میقات وجود ندارد آیا می توانیم در حال اختیار از محاذات میقات محرم شویم و به میقات نرویم. گفتیم که اشکالی ندارد و ادله ی آن را ذکر کردیم و معارضی داشت که آن را هم جواب دادیم و اکنون به سراغ دومین روایت معارض می رویم که حدیث دوم از باب هشتم از ابواب مواقیت است:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ قَدِمُوا الْمَدِينَةَ فَخَافُوا كَثْرَةَ الْبَرْدِ وَ كَثْرَةَ الْأَيَّامِ يَعْنِي الْإِحْرَامَ مِنَ الشَّجَرَةِ وَ أَرَادُوا أَنْ يَأْخُذُوا مِنْهَا إِلَى ذَاتِ‏ عِرْقٍ (که نزدیک تر به مکه است) فَيُحْرِمُوا مِنْهَا فَقَالَ لَا وَ هُوَ مُغْضَبٌ مَنْ دَخَلَ الْمَدِينَةَ فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يُحْرِمَ إِلَّا مِنَ الْمَدِينَةِ.

در آخر این حدیث امام علیه السلام می فرماید که کسی که وارد مدینه شده است حتما باید از همان جا محرم شود و به ذات عرق نرود (و نه به محاذات) خصوصا که امام علیه السلام این کلام را با عصبانیت بیان فرمود.

جواب این روایت روشن است زیرا مفروض این روایت این است که فرد می خواهد از جاده ی اصلی برود و در آن مسیر که به شجره می رسد می خواهد به دلیل سردی هوا، به جای مسجد از ذات عرق محرم شود که امام به او اجازه نمی دهد.

سلمنا که که این روایت دلالت بر عدم احرام از محاذات داشته باشد، آن را به دلیل اعراض مشهور کنار می گذاریم.

فرع دوم در این است که اگر یک نفر از محاذات دو میقات عبور می کند یعنی در مسیری هست که به محاذات دو و یا حتی سه میقات می رسد آیا واجب است که به محاذات میقات اول برسد محرم شود و یا باید از محاذات میقات دوم محرم شود و یا اینکه مخیر است.

امام رحمه الله در مسئله ی چهارم در این فرع می فرماید: و لو كان في الطريق ميقاتان يجب الاحرام من محاذاة أبعدهما إلى مكة على الأحوط. (ظاهر آن احوط وجوبی است.)

اقوال علماء:

صاحب کشف اللثام در ج 5 ص 223 در این مورد عبارتی دارد که خلاصه ی آن چنین است: و لو لم يؤد الطريق إليه أي ميقات منها (مواقیت خمسة) أحرم عند محاذاة أقرب المواقيت إلى مكة كما حكى في الشرائع لأصل البراءة من المسير إلى الميقات (لازم نیست به میقات برود و بلکه می تواند از محاذات آن محرم شود) والاحرام من محاذاة الأبعد (برائت از لزوم احرام از محاذات ابعد به حرم)... و أطلق ابن إدريس أنه إذا حاذى أحد المواقيت أحرم من المحاذاة (و ظاهرش تخییر در محاذات هر دو میقات است در صورتی که مسیرش در محاذات دو میقات قرار گیرد)... و اعتبر في المبسوط أقرب المواقيت إليه (به خود شخص یعنی میقات ابعد نسبت به مکة) و هو خيرة المنتهى قال: و الأولى أن يكون إحرامه بحذاء الأبعد من المواقيت من مكة (که همان اقرب الی الشخص می شود) ... و كلام أبي علي (ابن ابی عقیل) يحتمل القرب إليه و إلى مكة

همان طور که مشخص است در میان اقوال علماء سه قول وجود دارد. (انتخاب اقرب، انتخاب ابعد و تخییر بینهما)

دلیل مسئلة:

دلیل اول: اصل در اینجا اشتغال است به این بیان که اولا اینکه اقرب به مکه متعین باشد خیلی بعید است. از این رو شک در این است که آیا حتما باید از ابعد محرم شد و یا اینکه فرد بین اقرب و ابعد مخیر است و دوران امر بین تعیین و تخییر است و به عبارت دیگر مسئله از باب دوران ببن اقل و اکثر است و من می دانم که باید از یک جا محرم شوم ولی نمی دانم که باید از محاذات آنی که دورتر به مکه است محرم شوم و یا از محاذات میقاتی که نزدیک تر است واضح است که من مشغول الذمة هستم که محرم شوم و باید قدر متیقن را گرفت و گفت که باید از ابعد به مکه محرم شد.

اصل مزبور اصل عملی است ولی اصل لفظی هم وجود دارد و آن عمومات روایاتی است که بیان می کند رسول الله برای مکان های مختلف، میقات های خاصی را معرفی کرد و از این رو همه باید به میقات بروند و فقط یک دسته استثنا شده اند و آنها کسانی هستند که محاذی میقات هستند و قدر متیقن آن، میقات ابعد است.

از این رو اصل، به دو بیان دلالت دارد که باید از ابعد محرم شد.

دلیل دوم: در روایاتی که خواندیم در جایی که محاذات صدق می کند باید محرم شد و وقتی که فرد به میقات اول (که ابعد به مکه است) می رسد رسیدن به محاذات صدق می کند و باید از آنجا محرم شد.

دلیل سوم: دلالت روایت عبد الله بن سنان است که امام علیه السلام به او فرمود که به شش مایلی مدینه که می رسد (و به محاذات مسجد شجره می رسی) محرم شود. امام در آن روایت نفرمود که می توانی وقتی به محاذات جحفه رسیدی محرم شوی.

از این رو باید از میقات ابعد محرم شد و حتی می گوییم بر خلاف امام که قائل به احتیاط وجوبی شده است باید فتوا داد که لازم است از میقات ابعد محرم شوند. بله بهتر است که از میقات اقرب دوباره محرم شوند هرچند لازم نیست.

بقی هنا شیء: اگر قائل به تخییر شویم و بگوئیم که فرد بین اقرب و ابعد مخیر است ولی مسیر ما به یکی از مواقیت نزدیک تر است مثلا در مسیر خود وقتی از کنار مسجد شجره رد می شویم، تا مسجد ده کیلومتر فاصله داریم ولی وقتی که مقداری از مسیر جلوتر آمدیم و به محاذات جحفه می رسیم فاصله امان تا جحفه مثلا 50 کیلومتر است آیا این نزدیکی و دوری تاثیری در حکم مسئله می گذارد؟ خیر. هر دو صدق محاذات می کند و اطلاق ادله هر دو را شامل می شود. (البته همان طور که گفتیم این در صورتی است که قائل به تخییر شده باشیم و الا ما قائل هستیم که حتما باید از اولی محرم شد.)

مسئله ی 5 در مورد این است که محاذات به چه معنا است و امام در این مسئله دو فرع را ذکر می کند و می فرماید: منظور از محاذات این است که وقتی رو به مکه می ایستند میقات با خط مستقیم سمت راست یا سمت چپ باشد. مثلا اگر از جاده ای برویم که در شرق است، میقات دست چپ واقع می شود و اگر از جاده ای می رویم که در غرب است میقات در سمت راست ما می باشد. (آن هم با خط مستقیم. و نشانه ی آن این است که اگر از آن محاذات رد شوند میقات پشت سر می افتد. سپس اضافه می کند که برای فهم محاذات ملاک عرف است نه اینکه دقیقا با دوربین و امثال آن و با دقت عقلی محاذات را تشخیص دهند.

سپس در فرع دوم اضافه می کند که مراد از محاذات این است که میقات سمت راست و چپ باشد و اما کسی که سوار بر هواپیما است وقتی از بالای میقات می گذرد این نوع دیگر محاذات صدق نمی کند البته در صورتی که بتوان از بالای میقات محرم شد زیرا هواپیما سریع از بالای آن رد می شود و فرصت برای نیت و تلبته باقی نمی ماند.

عبارت امام چنین است المراد من المحاذاة ان یصل من طریقه الی مکة الی موضوع یکون المیقات علی یمینه او یساره بخط مستقیم بحیث لو جاوز منه یتمایل المیقات الی الخلف و المیزان هو المحاذات العرفیة لا العقلیة الدقیة و یشکل المحاذاة من فوق کالحاصل لمن رکب الطائرة لو فرض امکان الاحرام مع حفظ المحاذاة منها فلا یترک الاحتیاط بعدم الاکتفاء بها.

البته ما می گوئیم که می توان از بالای هواپیما هم صورتی را تصور کرد که بتوان از بالای میقات محرم شد به این شکل که وقتی هواپیما به محاذات یک میقات می رسد چند دقیقه به طرف شرق را غرب حرکت کند که همه محاذات به حساب می آید و فرد می تواند محرم شود.