درس خارج فقه حضرت آیت الله مکارم

89/02/20

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: میقات جحفة

امام در تحریر می فرماید: الثالث الجحفة و هي لأهل الشام (شمال غربی مکة) و مصر (غرب مکه) و مغرب (شمال آفریقا است که حاجیان که از طرف مغرب وارد مکه می شوند البته مغرب باید با الف و لام باشد و در روایات و کلمات فقهاء هم المغرب آمده است) و من يمر عليها من غيرهم (کسانی که از طرف غرب وارد مکه می شوند هر چند اهل مکان دیگری باشند) الرابع يلملم و هو لأهل يمن و من يمر عليه الخامس قرن المنازل و هو لأهل الطائف و من يمر عليه.

جحفة از ماده ی اجحاف است به معنای اضرار و زیان رسانیدن، ظلم و تخریب است و وجه تسمیه ی آن این است که در آنجا شهری بوده است به نام جحفه و سیلاب عظیمی آمده و بر آن اجحاف کرد و آن را ویران کرد و آن شهر اسم اصلی اش مهیعة بوده است (که در روایات هم از آن نام برده شده است) و به معنای المکان الوسیع می باشد که بعد از جریان سیل و ویران شدن آن، نام الجحفة نامیده است و در حدود دویست کیلومتری مکه است. یعنی اگر فاصله ی بین مکه و مدینه را نصف کنیم نصف کمتر به سوی مکه حاوی جحفه است. اکنون نزدیک آنجا شهری بندی وجود دارد و حتی فرودگاه هم دارد و در کنار دریای احمر واقع شده است. جحفه در جاده ی قدیم مکه و مدینه است که به کنار دریای احمر نزدیک می شود و سپس به سمت مکه می رود و اکنون که جاده ی جدید کشیده شده است دیگر از جحفه نمی گذرد و اگر حاجیان بخواهند به جحفه بروند باید از سمت راست جاده به فرعی و به سمت دریای احمر بروند.

صاحب مسالک در ج 2 ص 215 می گوید: هي مدينة قد خربت ... قيل: سميت بذلك لاجحاف السيل بها و في أخبارنا أنها تسمى المهيعة بفتح الميم و سكون الهاء و فتح الياء و معناه المكان الواسع.

اما به حسب حکم این مسئله بین شیعه و اهل سنت اجماعی است و همه معتقدند که میقات کسانی که از سمت غرب می آیند جحفه است.

اقوال علماء: صاحب مستند ج 11 ص 183 می گوید: الثالث: الجحفة و هو ميقات أهل الشام بلا خلاف يوجد.

صاحب جواهر ج 18 ص 113 می فرماید: و لاهل الشام و مصر و المغرب الجحفة ایضا اختیارا ان لم یمروا بذی الحلیفة بلا خلاف اجده فیه نصا و فتوی

ابن قدامة در مغنی ج 3 ص 207 می گوید: أجمع أهل العلم على أربعة منها و هي: ذو الحليفة و الجحفة و قرن (قرن المنازل) و يلملم و اتفق أئمة النقل على صحة الحديث عن رسول الله صلى الله عليه وسلم فيها (فقط ذات عرق در میان اهل سنت کمی محل بحث است.)

اما روایات: روایات بر چند طائفه هستند:

طائفه ای می گوید: میقات لاهل الشام

قسمی می گوید لاهل الشام و من یلیها

قسم سومی هم می گوید: میقات لاهل الشام و هی المهیعة

قسم چهارمی می گوید: میقات لاهل الشام و مصر

قسم پنجمی می گوید: میقات لاهل المغرب.

این روایات غالبا در باب اول از ابواب مواقیت وارد شده است:

روایاتی که به اهل شام تصریح می کند:

ح 3: عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْإِحْرَامُ مِنْ مَوَاقِيتَ خَمْسَةٍ وَقَّتَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص ...وَقَّتَ لِأَهْلِ الشَّامِ الْجُحْفَةَ ...

ح 6: عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَقَّتَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِأَهْلِ الْمَشْرِقِ الْعَقِيقَ... وَ لِأَهْلِ الشَّامِ الْجُحْفَةَ ...

روایاتی که به اهل شام و من یلیها تعبیر می کند:

ح 9: عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ ع قَالَ وَقَّتَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِأَهْلِ الْعِرَاقِ مِنَ الْعَقِيقِ وَ لِأَهْلِ الشَّامِ وَ مَنْ يَلِيهَا مِنَ الْجُحْفَةِ

این روایت صحیحة است.

روایاتی که نام مهیعة را می برد

ح 10: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَقَّتَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعَقِيقَ لِأَهْلِ نَجْدٍ ... وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ الشَّامِ الْجُحْفَةَ وَ يُقَالُ لَهَا الْمَهْيَعَةُ.

ح 11: وَ فِي الْأَمَالِي قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص‏ وَقَّتَ لِأَهْلِ الْعِرَاقِ الْعَقِيقَ ... وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ الشَّامِ الْمَهْيَعَةَ وَ هِيَ الْجُحْفَةُ ...

این روایت مرسلة است.

روایاتی که اهل شام و مصر را نام می برد

ح 5: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَكِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ ... وَ أَهْلِ الشَّامِ وَ مِصْرَ مِنْ أَيْنَ هُوَ فَقَالَ ... وَ أَهْلُ الشَّامِ وَ مِصْرَ مِنَ الْجُحْفَةِ ...

روایاتی که میقات اهل مغرب را معرفی می کند

ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ دَاوُدَ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَرَّازِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع حَدِّثْنِي عَنِ الْعَقِيقِ أَ وَقْتٌ وَقَّتَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوْ شَيْ‏ءٌ صَنَعَهُ النَّاسُ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَقَّتَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ ذَا الْحُلَيْفَةِ وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ الْمَغْرِبِ الْجُحْفَةَ ...

البته این اختلاف در تعبیر همه به یک محل بر می گردد

بله یک معارض هم وجود دارد که می گوید جحفة مربوط به اهل مدینة است که میقات اهل مدینه هم ذی الحلیفة است و هم جحفة این روایت ح 5 باب 1 است که می گوید: وَ أَهْلُ الْمَدِينَةِ مِنْ ذِي الْحُلَيْفَةِ وَ الْجُحْفَة.

وجه جمع این است که جحفه برای کسانی مانند مریض ها یا کودکان است و الا همه ی اهل مدینه باید از ذو الحلیفة محرم شوند.

بقی هنا امران:

الامر الاول: اگر کسانی اهل مدینه باشند ولی از مسیری حرکت نکنند که به مسجد شجرة برسند بلکه راه خود را کج کنند و به طرف غرب روند بعد راه را به سمت جنوب کج کنند و از طرف جحفة به طرف حرم بروند آنها هم باید از جحفه محرم شوند.

الامر الثانی: سابقا خواندیم که پیامبر سه عمرة به جا آورد یکی عمره ی حدیبیة بود که این سفر حضرت به دلیل ممانعت مشرکان منجر به انجام عمل عمرة نشد. عمره ی دیگری هم به جا آوردند که از جعرانه بود که هنگامی که حضرت از جنگ طائف بر می گشت از آنجا محرم شد عمره ی دیگری هم پیغمبر به جا آورد که در سال هفتم هجرت بود به نام عمرة القضاء که از جحفه بود. در مورد اخیر بحث است که با آنکه حضرت از مدینة به طرف مکة حرکت کرد چرا از جحفة محرم شد؟

راه حل این است که حضرت چون احساس خطر می کرد و یا چون جمعیتی که با حضرت همراه بود زیاد بودند خصوصا اینکه چون جنگ نبود، زن و بچه ی افراد هم با آنها همراه بودند از این رو بدلیل احساس خطر و امثال آن به جحفه وارد شدند.

اما چهارمین میقات: یلملم است که به آن الملم و یرمرم و گفته اند که اسم کوهی یا دره ای در آنجا بوده است. صاحب جواهر می فرماید: و کذا لاهل الیمن جبل او واد یقال لها یلملم و الملم و یرمرم و هو علی مرحلتین من مکة. یلملم در جنوب مکة واقع است و در حدود نود و چهار کیلومتری مکه است. (در کتب فقهی مرحلتین نوشته اند که هر مرحله ی دو برید است و هر برید چهار فرسخ از این رو هر مرحلة 16 فرسخ بوده است که اگر ضرب در 6 شود 96 کیلومتر می شود.)

اما از نظر اقوال یلملم اجماعی است و شیعة و اهل سنت بر آن اتفاق دارند.