درس خارج فقه حضرت آیت الله مکارم

89/01/16

بسم الله الرحمن الرحیم

امام رحمه الله در تحریر الوسیلة دو مسئله اضافه بر عروة مطرح کرده است یکی از این دو مسئله را دیروز مطرح کردیم که عبارت بود از فرق بین حج تمتع و حج افراد که در مسئله ی هشتم بیان شد. و مسئله ی بعدی هم در مورد فرق بین عمره ی مفرده و عمره ی تمتع است.

اما در مورد تفاوتی که بین حج افراد و حج تمتع است گفتیم در حج افراد قربانی وجود ندارد ولی در حج تمتع وجود دارد. این مسئله اجماعی است و ظاهرا اهل سنت هم به این امر معتقدند.

دلیل مسئلة:

دلیل اول: اجماع. این اجماع مدرکی است ولی برای تایید خوب است.

دلیل دوم: آیه ی 196 سوره ی بقره که خداوند می فرماید: (فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ ذلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرامِ) مطابق این آیه، کسانی که مجاور حرم هستند و حجشان افراد (یا قران) است لازم نیست قربانی کنند.

دلیل سوم: روایات.

ابواب اقسام حج باب های 2، 4، 5، 10 و 21 در این ابواب روایاتی است که می گوید قربانی در حج افراد وجود ندارد و قربانی مخصوص حج تمتع است هکذا در ابواب احصار صد باب 3 (محصور کسی است که مثلا به دلیل بیماری نتواند حج را به جا آورد و مصدود کسی است که دشمنی مانع از انجام حج او شده است) همچنین در ابواب ذبح.

ما نمونه هایی از این روایات را می خوانیم:

ح 1، 2 و 13 از باب 2 از ابواب اقسام حج در جلد هشتم وسائل که در آخر همه ی این روایات آمده است و لیس علیه (کسی که حج افراد به جا می آورد) هدی (قربانی حج) و لا اضحیة (قربانی که همه در همه جا به جا می آورند بله این امر مستحب است و فقط واجب نیست.)

در ح 13 هم آمده است: الْمُفْرِدُ لِلْحَجِّ عَلَيْهِ طَوَافٌ بِالْبَيْتِ وَ رَكْعَتَانِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ ع وَ سَعْيٌ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ طَوَافُ الزِّيَارَةِ وَ هُوَ طَوَافُ النِّسَاءِ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ هَدْيٌ وَ لَا أُضْحِيَّةٌ

باب 21 ح 6، 10 و 14.

ح 6: ِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَهَلَّ بِالْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ جَمِيعاً ثُمَّ قَدِمَ مَكَّةَ وَ النَّاسُ بِعَرَفَاتٍ فَخَشِيَ إِنْ هُوَ طَافَ وَ سَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ أَنْ يَفُوتَهُ الْمَوْقِفُ قَالَ يَدَعُ الْعُمْرَةَ (عمره را رها می کند و به حج افراد عدول می کند) فَإِذَا أَتَمَّ حَجَّهُ صَنَعَ كَمَا صَنَعَتْ عَائِشَةُ (یعنی بعد از آن عمره ی مفرده ای هم به جا آورد) وَ لَا هَدْيَ عَلَيْهِ.

ح 10: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُوسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُتَمَتِّعِ يَقْدَمُ مَكَّةَ لَيْلَةَ عَرَفَةَ قَالَ لَا مُتْعَةَ لَهُ يَجْعَلُهَا حَجَّةً مُفْرَدَةً وَ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ وَ يَسْعَى بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ يَخْرُجُ إِلَى مِنًى وَ لَا هَدْيَ عَلَيْهِ وَ إِنَّمَا الْهَدْيُ عَلَى الْمُتَمَتِّعِ.

در باب مفاهیم در اصول این بحث مطرح است که انما که دلیل بر حصر دارد جزء مفاهیم است یا جزء منطوق است. غالبا می گویند که جزء مفهوم است ولی به نظر ما جزء منطوق است یعنی خود انما دلالت بر حصر دارد نه آنکه مفهومش دلالت بر حصر داشته باشد. زیرا در فارسی هم می گویند انما به معنای فقط و تنها است و واضح است که به منطوق دلالت بر حصر دارد.

ح 14: ِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ‏ ِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ... قُلْتُ فَعَلَيْهَا هَدْيٌ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ تُحِبَّ أَنْ تَطَوَّعَ ثُمَّ قَالَ أَمَّا نَحْنُ فَإِذَا رَأَيْنَا هِلَالَ ذِي الْحِجَّةِ قَبْلَ أَنْ نُحْرِمَ فَاتَتْنَا الْمُتْعَةُ

ابواب ذبح ج 10 وسائل باب 1 ح 4 و 11.

ح 4: عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُفْرِدِ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ هَدْيٌ وَ لَا أُضْحِيَّةٌ

ح 11: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ تَمَتَّعَ فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ... لَيْسَ عَلَيْهِ دَمٌ إِنَّمَا هِيَ حَجَّةٌ مُفْرَدَةٌ وَ إِنَّمَا الْأَضْحَى عَلَى أَهْلِ الْأَمْصَارِ (منظور امام این است که استحباب مؤکد برای اهل امصار و کسانی که در منی نیستند است و غیر مؤکدش برای حاضران در منی است که مشغول حج افراد هستند.)

اما مستحب بودن قربانی برای کسی که حج افراد می دهد نیز برگرفته از از روایات است. ولی حکم به استحباب معارضی دارد که عبارت است از حدیث 13 باب 21 از ابواب اقسام الحج.

ر 13 باب 21: عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَجِي‏ءُ مُتَمَتِّعَةً فَتَطْمَثُ قَبْلَ أَنْ تَطُوفَ بِالْبَيْتِ حَتَّى تَخْرُجَ إِلَى عَرَفَاتٍ قَالَ تَصِيرُ حَجَّةً مُفْرَدَةً قُلْتُ عَلَيْهَا شَيْ‏ءٌ قَالَ دَمٌ تُهَرِيقُهُ وَ هِيَ أُضْحِيَّتُهَا.

احتمالا مراد از ابی الحسن موسی بن جعفر علیه السلام است. ظاهر (علیها) در این روایت وجوب است خصوصا که می گوید که این قربانی جای اضحیة را می گیرد.

واضح است که جمع بینهما به حمل بر استحباب می باشد و می گوئیم که (علیها) دلالت بر استحباب دارد خصوصا که شاهد جمع هم داریم و آن این است که در روایت سابق خواندیم که (قُلْتُ فَعَلَيْهَا هَدْيٌ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ تُحِبَّ أَنْ تَطَوَّعَ) و لفظ تطوع شاهد جمع است یعنی اگر می خواهد می تواند تطوعا و مستحبا قربانی کند.

بقی هنا شیء: گفتیم صورت و اجزاء حج تمتع با حج افراد یکی است با یک فرق که همان قربانی کردن است. اینکه می گوئیم که احکام آن دو حج با هم تفاوت های بسیاری دارد و صاحب جواهر از نظر حکم 15 مورد اختلاف و تفاوت بین این دو حج را در در جلد 18 ص 75 به بعد ذکر می کند و ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم.

1. عمره و حج در تمتع با هم هستند در حالی که در حج افراد این دو از هم جدا می باشند و یکی ممکن است حج افراد را به جا آورد ولی عمره اش را به جا نیاورد و یا اصلا برای انجام عمره مستطیع نباشد که حج افراد او به تنهایی صحیح است ولی در حج تمتع اگر آن دو را از هم جدا کنیم حج نیز باطل است.

2. عمره ی تمتع مقدم بر حج است ولی در حج افراد عمره اش مؤخر است.

3. عمره ی تمتع در اشهر حج باید انجام شود (شوال، ذی القعدة و ذی الحجة) اما عمره ی حج افراد ممکن است در غیر از آن (مثلا در محرم) انجام شود و اشکالی ندارد.

4. محل احرام عمره ی تمتع مواقیت است و بعد هم نیت حج می کند و از داخل مکه محرم می شود ولی در حج افراد می تواند از خود مکه محرم شود و اگر از راهی به مکه می آید می تواند در مواقیت محرم شود.

5. در حج تمتع، فرد نباید بعد از انجام عمره از مکه خارج شود ولی در حج افراد، فرد می تواند از مکه خارج شود و بعد بیاید و عمره را به جا آورد.